30 oktober 2023. Aardtongen

Groep aardtongen op het Bevrijde Land

Wat regenval betreft vormt dit najaar een scherp contrast met het voorbije voorjaar. Toen was het record droog, nu is het juist extreem nat. Dat uit zich niet alleen alom in waterplassen op de landerijen, maar ook in het grote aantal paddenstoelen in bos en veld. Op het Bevrijde Land is er één groep die er dit jaar uitspringt: de aardtongen. Niet dat ze erg opvallen. Het  zijn bruinzwarte tot roetzwarte knotsjes van een paar centimeter hoog. Slechts zelden zie ik er eentje bij die zo breed is uitgegroeid dat hij wel wat op een tong gaat lijken. Als je tong de kleur van een aardtong aanneemt, is het overigens wel raadzaam om een arts te raadplegen.

Ruige aardtong (links) en Kleverige aardtong (rechts)

In Schepping groeien aardtongen alleen in mosrijke, grazige vegetaties op met mergel bekalkte gedeelten, dus in het Bevrijde Land rond het Kristalmeer en op de zuidhelling van Tao. In de zure, niet bekalkte stukken ontbreken ze. Welke ecologische rol functie aardtongen in graslanden spelen, is nog niet bekend. Net zoals van de knotszwammen en wasplaten waarmee ze vaak samen in een terrein voorkomen.
De laatste jaren vind ik meestal wel hier en daar een paar aardtongen in het Bevrijde Land, maar deze herfst zijn ze daar bijzonder talrijk. Ik telde ergens 120 vruchtlichamen op één vierkante meter. In totaal moeten er momenteel meer dan 10.000 exemplaren groeien.
Ook de variatie aan aardtongen is dit najaar uitzonderlijk groot. Ik noteerde zes soorten. Het talrijkst zijn de Slanke, Geschubde en Brede aardtong. De Ruige en de Kleverige aardtong komen maar op enkele plekken op Tao voor. De Kortsporige aardtong heb ik maar éénmaal gezien. Probleem daarbij is dat alleen de Ruige en Kleverige aardtong met zekerheid in het veld te herkennen zijn. De andere soorten moeten met behulp van microscopische kenmerken op naam worden gebracht. Ik heb dan ook tientallen vruchtlichamen verzameld en onder de microscoop bekeken. Het blijkt dat verschillende soorten broederlijk naast elkaar kunnen groeien. Het kan dus best zijn dat ik nog een aardtong over ’t hoofd heb gezien.

Slanke aardtong (links) en Brede aardtong (rechts)

17 oktober 2023. Cranberries

Groeiplaats van Grote veenbes tussen het Kristalmeer en het beekje

Het zal wel altijd een raadsel blijven hoe de Grote Veenbes in Schepping is terecht gekomen. Eén ding staat vast: ik heb hem niet zelf geplant of gezaaid. Mogelijk heeft een vogel ergens in Drenthe van de vruchten van Grote veenbes gesnoept en de zaden in Schepping uitgepoept, toevallig op een voor die soort geschikte plek. Erg waarschijnlijk is het niet want alom wordt vermeld dat de bessen nauwelijks door vogels worden gegeten. Wilde zwijnen schijnen er wel van te houden, maar die zitten hier niet.
In 2010 zag ik tijdens een plantenkartering op het Bevrijde Land voor het eerst een jonge plant van Grote veenbes aan de zuidkant van het Kristalmeer. Hij stond op het kleine deel van het Groene Strand dat niet met kalk was behandeld. De twee lage spruiten groeiden in een plakkaat van Gewoon haarmos op vochtige, zure keileem. Sindsdien heeft hij zich naar alle kanten uitgebreid en inmiddels neemt hij een oppervlakte van zo’n acht vierkante meter in beslag. In juni bloeien de dwergstruikjes met fraaie roze bloempjes.

Bloeiende Grote veenbes in Schepping

Grote veenbes is oorspronkelijk afkomstig uit Noord-Amerika. In het midden van de 19^e eeuw is hij bij toeval op Terschelling beland en dat was het begin van een zegentocht door de natte, zure duinvalleien van dat eiland en Vlieland, minder op de andere Waddeneilanden. De vruchten van de Grote veenbes staan beter bekend als cranberries. Ze leveren tegenwoordig een bijdrage aan de eilandeconomie, zowel in verse toestand als verwerkt in jam, sap, wijn, taarten en andere lekkernijen.

Bessen van Grote veenbes, beter bekend als cranberries

De Grote veenbes is ook in veengebieden in Noordwest-Drenthe geïntroduceerd en van daaruit verwilderd. Vooral rond het Esmeer bij Norg groeit vandaag de dag een uitgestrekte populatie. Ook tegenwoordig worden er nog pogingen gedaan om op veengronden economisch rendabel cranberries te kweken, bijvoorbeeld in de Krimpenerwaard (zie de website https://www.thecranberrycompany.nl/).
Voor cranberries hoef ik nu de deur niet meer uit. Ze zijn rijp in de herfst. Marian en ik hebben vandaag op de bescheiden groeiplaats in Schepping twee emmers van die glanzende rode bessen geplukt, goed voor 29 potten heerlijke en gezonde jam. Cranberries bevatten erg veel vitamine C en zijn met name goed voor de blaas. Dat komt ons op onze oude dag goed van pas.

Na de pluk moeten de cranberries  opdrogen

15 september 2023. Vlinderparadijs

Bloeiende Blauwe knoop met zeven Dagpauwogen en twee Atalanta’s

Over de lagere delen van het Bevrijde Land hangt een blauwe waas. Die wordt veroorzaakt door duizenden bloeiende planten van Blauwe knoop en de laatste bloeiende exemplaren van Duifkruid. Ook in het Vaderland kleurt Blauwe knoop sommige plekken blauw.
De blauwe waas in het Bevrijde Land is goed nieuws voor de vele dagvlinders die op deze zonnige nazomerdagen nog rondvliegen, op zoek naar nectar. De Blauwe knoop is een van de laatst bloeiende kruiden waarvan de bloemen rijk zijn aan nectar. Ze worden dan ook massaal bezocht door wilde bijen, zweefvliegen en dagvlinders. Dat blijkt wel uit de resultaten van mijn periodieke vlindertelling van vandaag. Ik noteerde 147 dagpauwogen, 17 atalanta’s, 13 grote koolwitjes, 8 kleine koolwitjes, 6 kleine vuurvlinders, 6 bonte zandoogjes, 3 gehakkelde aurelia’’s, 2 kleine geaderde witjes, 2 gamma-uilen 1 distelvlinder en 1 boomblauwtje. Ze foerageerden vrijwel allemaal op de bloemen van Blauwe knoop. Bijzonder was de waarneming van 2 oranje luzernevlinders, een zwerver uit het zuiden die ik pas twee keer eerder in Schepping had gezien. Drie dagen later vloog er ook nog een Kleine parelmoervlinder rond, de tweede waarneming in Schepping.
In mijn blogbericht van 16 juni maakte ik me nog grote zorgen om de Dagpauwoog omdat de brandnetels waarop hun rupsen leven toen massaal stonden te verdorren. Die bezorgdheid blijkt overbodig te zijn. De brandnetels zien er weer vitaal uit en ik zag diverse nesten met de zwarte, gedoornde rupsen van deze vlinder. Alleen in juli 1995 heb ik meer exemplaren van de Dagpauwoog geteld, namelijk 194. Die zaten toen niet op Blauwe knoop want die plant kwam toen nog spaarzaam in Schepping voor en bloeit later in het jaar. De dagpauwogen vlogen vooral op Akkerdistels die de manshoge ruigte aan de noordkant van het Bevrijde Land domineerden. Nu is daar geen distel meer te zien. De ruigte van weleer is veranderd in een kortgrazig, schraal grasland.
Mooi hoe in de natuur alles voortdurend beweegt en verandert. Dat geldt ook voor onze eigen natuur.

Oranje luzernevlinder op Duifkruid

7 september 2023. Blauwe weeskinderen

Blauw weeskind, gevangen op smeer bij Darp

Vannacht ga ik nachtvlinders inventariseren in de omgeving van Darp in Zuidwest-Drenthe. Vooraf had ik een afspraak in Havelte met René Manger over de opmaak van de officiële uitgave van mijn boek over Schepping. René interesseert zich ook erg voor nachtvlinders en heeft in vlindervallen in zijn achtertuin al meer dan 200 soorten gezien. Ons gesprek over onze ervaringen kwam op ‘droomsoorten’: tot de verbeelding sprekende nachtvlinders die we nog nooit hadden gezien en alleen van plaatjes in boeken kenden. We noemden beiden dezelfde twee soorten: het Blauwe weeskind en de Doodshoofdvlinder. Beide soorten behoren tot de grootste inlandse vlinders met een spanwijdte van negen respectievelijk twaalf centimeter. Joekels dus die je niet gemakkelijk over ’t hoofd ziet. Maar in deze contreien zijn ze wel erg zeldzaam, dus de kans is klein om er eentje tegen te komen.
Op de overgang van bos naar een stukje heide zet ik in de avondschemering twee vlindervallen op met speciale felle lampen die op magische wijze nachtvlinders aantrekken en gevangen houden binnen hun lichtcirkel. Achter de vallen heb ik lakens gespannen waarop vlinders kunnen gaan rusten, zodat ze goed te bekijken en op naam te brengen zijn. Bovendien voorzie ik een paar bomen langs een bospad van smeer, een licht alcoholisch mengsel van appelmoes, keukenstroop en overrijpe bananen dat sommige vlinders aantrekt. Vervolgens is het afwachten. Het is iedere keer weer een verrassing welke nachtvlinders zich zullen laten zien.

Blauw weeskind, gevangen bij de buitenlamp naast de voordeur van mijn woning

Het gaat goed vanavond. Al gauw zitten de lakens vol vlinders. De meeste zijn bruin en onopvallend, maar er zitten ook opvallend gekleurde en fraai getekende dieren tussen met poëtische namen, zoals de Agaatvlinder, het Goudvenstertje en de Zilveren groenuil. Bij de eerste controle van de smeerplekken is niets te zien.  De tweede keer zie ik in het licht van mijn zaklantaarn hoe aan het einde van het bospad een opvallende grote, licht gekleurde vlinder zit te snoepen van de zoetigheid. Ik sluip naderbij. Het zal toch niet waar zijn… Maar het is wel waar: een Blauw weeskind!
De adrenaline giert door mijn lijf. Ik probeer de vlinder te vangen zodat ik er een foto van kan maken.  Omzichtig sluip in naderbij met een jampot in de aanslag. Hij is me echter te snel af en vliegt met trage vleugelslag weg tussen de bomen, als een elf die zich even laat zien en daarna oplost in herinnering.
Als ik om half twee de apparatuur ga opruimen, besluit ik toch nog even de bomen met smeer na te lopen. En warempel, op de eerste boom zit wederom hetzelfde Blauwe weeskind in al zijn glorie. Ik herken het exemplaar aan de kleine beschadiging aan de punt van een voorvleugel. Kennelijk was de verleiding van mijn heerlijke zoetigheid onweerstaanbaar. Nu lukt het wel om de vlinder te vangen voor een fotosessie morgen.
Wanneer ik om drie uur moe maar voldaan thuis kom, wacht me weer een schok. Vlakbij de voordeur van mijn huis zit op de muur een puntgaaf Blauw weeskind! De vlinder werd kennelijk aangetrokken door het gele licht van de spaarlamp naast de deur.
Zestig jaar naar nachtvlinders gekeken en nooit een Blauw weeskind gezien. En nu komen er zomaar op één dag twee uit de lucht vallen!

Blauw weeskind schuilt onder boomstronk in de tuin van Schepping

3 september. Vurige wolken

Na het avondeten zit ik gezellig met Marian te keuvelen onder het genot van een kop gecastreerde koffie. Opeens word ik afgeleid. Mijn aandacht wordt onweerstaanbaar naar buiten getrokken. Is de oorzaak een subtiele verandering van het licht in de kamer dat warmer van kleur lijkt te worden?
We laten de koffie staan en haasten ons naar buiten. Achter het stookhok hangt een gouden gloed. Vanuit de moestuin hebben we een goed zicht op de westelijke hemel boven het Vaderland. Daar beschijnt de ondergaande zon een zeldzaam wilde wolkenlucht. Sommige wolken lijken in brand te staan, andere blijven hun grijze zelf. Iedere seconde verandert het beeld. Wat donker was, wordt opeens fel belicht. Goud verandert in oranje en oudroze.

Roerloos staan we daar te genieten. Het is een lichtshow die in geen enkel theater wordt evenaart. Eenmalig en helemaal gratis.

28 augustus. Pluimvoet

Vrouwtje van de Pluimvoetbij

Pluimvoet. Dat klinkt als de naam van een exotische indianenstam. Maar in Nederland is het de naam van een graafbij die nestgangen graaft in droge, zandige grond. Vooral in het vroege voorjaar vallen op kale plekken in het Bevrijde Land kolonies op met tientallen gangen. Vanmiddag zag ik ook een groep zandhoopjes en nam ik de tijd om op de bewoner ervan te wachten. Bewoonster in feite, want bij de graafbijen doen de vrouwen het zware werk. De mannen lanterfanten een beetje in een of andere nectarkroeg, met een voorkeur voor gele composieten.
Ik had geluk, want even later landde een flinke bij op een zandhoopje met een uitbundige oranjegele beharing aan haar dijen, vol met vers stuifmeel dat straks voor de jongen als voedsel zal dienen. Wat een beauty! Dat kon niet missen: een vrouwtje van de Pluimvoetbij. Het is een algemene soort in Nederland die ook op rustige plekken tussen straatstenen kan nestelen, tot midden in de grote steden.
Ik las ergens dat de nestgangen van de Pluimvoetbij soms meer dan een meter diep zijn. Wat een geweldige prestatie voor zo’n beestje dat vooral lijkt te zijn gebouwd om de bloemetjes buiten te zetten, niet om gangen te graven die honderd maal zo lang zijn als zijn eigen lijf. Zoals bij alle dieren draait het op de eerste plaats om de veiligheid van hun kroost.

27 augustus 2023. Nazomerfeestje

Regenboog boven het Bevrijde Land

De nazomer is dit jaar zoals de nazomer hoort te zijn. De natuur lijkt haar adem in te houden bij het zachte verglijden van zomer in najaar. Het landschap is verstild. Vogels zingen niet meer, laten hooguit een zacht gemiesper horen. Alleen een enkele sprinkhaan sjirpt nog in het hoge gras waaruit de bloemen zich langzaam terugtrekken. De lucht is nog lauw, maar de middagzon staat al laag en werpt koperkleurig licht op de bosrand. Daar staan de bomen dromerig te wachten op het verkleuren van hun bladeren en het geweld van een herfststorm. De nazomer is een prachtig jaargetijde dat tot inkeer nodigt, tot overpeinzingen hoe het leven eigenlijk geleefd zou moeten worden.
Vanavond geeft de natuur het nazomerfestijn een extra feestelijk tintje. Boven de oostelijke bosrand van het Bevrijde Land verschijnt stralend een dubbele regenboog, aangelicht door de laagstaande zon, fel afgetekend tegen de leigrijze wolken. Wat een cadeau van Moeder Natuur! Elke regenboog is voor mij een moment om me eraan te herinneren op wat voor wonderbaarlijke planeet we leven.

22 augustus. Nooit te oud voor de liefde

Touwtje springen tijdens een kamp van de Katholieke Jeugdorganisatie voor Natuurstudie rond 1964. Van links naar rechts: Marian van Zijderveld, Eef Arnolds, Ernest Mols, Rien Reijnen, Margreet Klören

In de voorzomer kwam er na vijf jaar tamelijk geruisloos een einde aan een relatie met een dierbare vriendin. Net zoals ik bewoont ze in Drenthe een boerderijtje met een fraaie grote tuin. We trokken veel met elkaar op, maar sinds de coronacrisis zijn we geleidelijk uit elkaar gegroeid. We hadden alleen nog ‘ons eetclubje’, zoals we dat met enige zelfspot noemden.
Vandaag kwam volkomen onverwacht een  nieuwe liefde in mijn leven: Marian. Eigenlijk kwam ze opnieuw in mijn leven, want ik ken haar al vanaf mijn vijftiende jaar via de Katholieke Jeugdorganisatie voor Natuurstudie (KJN), waarin we allebei actief waren. Destijds zagen we elkaar geregeld op excursies, kampen en andere bijeenkomsten maar onze contacten bleven toen oppervlakkig. Ter illustratie is een oude foto toegevoegd waarin ik bezig ben met touwtje springen, terwijl Marian aan het touw draait. De laatste jaren zagen we elkaar soms op de jaarlijkse reünies van de KJN.
Bij zo’n gelegenheid gaf Marian aan dat ze me wel een keer wilde komen helpen met het trekken van boompjes en ander onderhoudswerk in Schepping. Van boompjes trekken is op deze heerlijke zomerdag weinig terecht gekomen. We voelden we ons onweerstaanbaar tot elkaar aangetrokken en lagen spoedig in elkaars armen, smoorverliefd, zoals pubers. Sindsdien is Marian hier kind aan huis en genieten we samen van alles wat Schepping te bieden heeft. Een goede reden om haar op deze website te introduceren.
Al ben je nog zo oud; je bent nooit te oud voor een nieuwe liefde!

Eef en Marian aan de koffie in de moestuin van Schepping

4 augustus 2023. Buxusravage

Buxushaagje bij de notenboom met sterke vraat van rupsen van de Buxusmot

Onder de Okkernoot bij het voorhuis heb ik een jaar of veertig geleden een kruidentuin aangelegd. Handig, zo dicht bij de keukendeur. De tuin werd op traditionele wijze omzoomd door een buxushaagje van driekwart meter hoog dat ik jaarlijks terugsnoei. De kruiden zijn allang vervangen door bosplanten, want in de schaduw van de nu machtig uitgegroeide notenboom willen keukenkruiden niet gedijen. Maar de buxus staat er nog steeds altijd groen te zijn.
Tenminste, dat was zo tot deze zomer. Nu overheerst een vaalgele kleur en aan veel takken valt geen groen blaadje meer te bespeuren. De vandalen zijn gemakkelijk op te speuren. Het zijn de groen met zwart gestreepte rupsen van de Buxusmot.

Rupsen van de Buxusmot met kenmerkende spinseldraden

De Buxusmot komt oorspronkelijk voor in Oost-Azië, maar is in 2006 onopzettelijk met verpakkingsmateriaal in Midden-Europa beland. Hij heeft zich razendsnel over heel Europa uitgebreid en is een goed voorbeeld van een invasieve exoot. De rupsen eten uitsluitend bladeren van Buxus en kunnen struiken in enkele weken kaal vreten. Als dat meermalen gebeurt, kan de Buxus tenslotte afsterven. Dat is vervelend voor de vele mensen die buxus in hun tuin hebben, maar vele malen erger voor de natuurlijke buxusstruwelen op kalkgesteente in Midden-Europa. In Frankrijk zag ik hele hellingen en bosranden met dode Buxus. De vlinders kunnen daar massaal rondvliegen. Ter illustratie heb ik onderaan een foto toegevoegd uit september 2019 van verdronken vlinders in een fontein in Chatillon-en-Diois. Ze vormen samen met bloemblaadjes van geraniums en een paar herfstbladeren een kleurig stilleven.

Buxusmot

In Nederland kwam de Buxusmot aanvankelijk voornamelijk in de zuidelijke provincies voor. Ik had goede hoop dat Drenthe de dans zou ontspringen, al zag ik de laatste jaren steeds meer vlinders bij mijn nachtvlinderinventarisaties. Die hoop is ijdel gebleken. Van alle kanten krijg ik de laatste tijd berichten over kaal gevreten buxusheggen. Buxus is een taaie struik die een stootje kan hebben. Het is nu maar afwachten of hij zich van de rupsenvraat voldoende weet te herstellen of toch ten onder gaat.

Verdronken buxusmotten in een fontein in Chatillon-en-Diois, Frankrijk

25 juni 2023. Kleverburen

Boomklever met voedsel voor jong in nestkast

Met het ouder worden van de bomen heeft zich ook een typische bosvogel als de Boomklever zich in Schepping gevestigd. Ik zie ze vooral ’s winters op strooivoer, Ze zijn dol op zonnepitten die ze haastig van de voertafel grissen om ze op een beschut plekje van hun schil te ontdoen. Bijna ieder jaar zijn ook één of twee nestkasten door Boomklevers bezet. In het vroege voorjaar vallen ze op door hun enthousiaste geroep, maar als er eieren zijn gelegd, houden ze zich gedeisd. Heel verstandig natuurlijk, want er zijn genoeg kapers op de kust.
Dit jaar had ik het geluk dat een paar Boomklevers de modieuze nestkast had uitgekozen die tegen een berk hangt op twee meter van het huis. Als ik ’s ochtends in de voorkamer mijn bakje muesli eet, heb ik er goed zicht op. De afgelopen dagen vliegen de ouders af en aan met insecten. De jongen staan op uitvliegen en verdringen zich voor de nestingang om het lekkerste hapje te bemachtigen. Een mooi schouwspel om de dag mee te beginnen.

Boomklever met bedelend jong in nestkast

16 juni 2023. Droogterecord

Schapen in de verdroogde Schapenwei

Gisteren werd in De Bilt de 34^e achtereenvolgende dag geregistreerd zonder meetbare hoeveelheid regen. Het vorige record van 33 regenloze dagen uit 2007 is daarmee overtroffen. In Holthe bleef de regenmeter net zo lang droog en dat is goed te merken aan de natuur. Het water in het Kristalmeer en de Azuren Zomp staat ongekend laag voor deze tijd van het jaar. In de hoog gelegen graslanden van Schepping is nauwelijks meer een groen sprietje te bekennen, boijvoorbeeld achterin de Schapenwei en op de Duintjes aan de noordkant van het Bevrijde Land. Ook de Hoge Wei in het Landje van Moet is helemaal verdroogd. Mijn schapen hebben daar niets meer te zoeken, maar in de lager gelegen graslanden van het Vaderland en het Bevrijde Land valt er voor hen nog wat te grazen.

De Duintjes aan de noordkant van het Bevrijde Land

Zelfs de ongenaakbaar ogende brandnetels staan te verdorren. Dat is niet zo’n ramp, al vrees ik wel de nadelige gevolgen voor de vele rupsen die zich aan Grote brandnetel tegoed doen, o.a. van de Dagpauwoog, Kleine vos, Gehakkelde aurelia en Atalanta. Erger is dat honderden orchideeën in de knop of in bloei compleet bruin verschrompeld zijn. Daar komt dit jaar niets meer van terecht. Gelukkig zijn er langs de oevers van de plassen nog uitgestrekte vochtige delen waar Gevlekte orchis en Rietorchis momenteel volop in bloei staan.

De vergeelde grasmat van de Hoge Weide met op de voorgrond verdorde Grote brandnetel

Al die zonovergoten dagen met een strakblauwe lucht en zomerse temperatuur zijn natuurlijk ook een cadeau voor lijf en leden. Maar zelfs het prachtigste weer kan op den duur gaan vervelen. Ik verlang onderhand naar een ouderwetse, zwaar bewolkte en verregende junidag.
Een beetje bidden en op z’n tijd een regendansje. Veel meer kan ik niet doen.

In bloei verdroogde orchideeën in het Bevrijde Land

14 juni 2023. Koninklijk bezoek

Koninginnepage in vol ornaat

Vanmiddag vond in de moestuin een waardig vervolg plaats op de plechtigheid met Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix in het Paleis op de Dam van vorige week. Niet dat de hele koninklijke familie op de thee kwam, maar onverwacht was het bezoek wel. Vanuit de blauwe lucht zweefde een grote vlinder met trage vleugelslag omlaag tot vlak boven het bed Dille die volop in bloei staat. Een Koninginnepage!

Koninginnepage legt eitje op blad van Dille

Maar één keer eerder heb ik een Koninginnepage in Schepping gezien. Die vloog een paar zomers geleden met een vaartje hoog over het Bevrijde Land zonder acht te slaan op de heerlijke nectarplanten die daar bloeiden. Deze vlinder komt niet om te teen. Ze heeft duidelijk andere bedoelingen. Vlak voor mij strijkt ze neer op een dilleblad om daar het achterlijf te krommen en een eitje te leggen. De page neemt er de tijd voor. Dan vliegt ze even op om een paar planten verder dit ritueel te herhalen. Tussen de bedrijven door maakt ze een uitstapje naar een peterselieplant om uit te rusten op een bloemscherm. Na een vluchtige inspectie van de bladeren keert ze terug naar de Dille die duidelijk favoriet is. Dat gaat zo twintig minuten door tot de Koninginnepage met sierlijk vleugelslagen het luchtrijm kiest en even plotseling verdwijnt als ze is verschenen.

Koninginnepage rustend op bloemscherm van Peterselie

Helaas heeft deze gebeurtenis geen vervolg gekregen. In de erop volgende weken heb ik op de Dille geen enkele rups gezien. Naar de oorzaak daarvan kan ik slechts gissen.

9 juni 2023. Zilveren anjer

Eef ontvangt op 9 juni 2023 een Zilveren Anjer uit handen van Prinses Beatrix

In mijn bericht van 28 juli j.l. vermeldde ik al dat mij op 9 juni namens het Prins Bernhard Cultuurfonds (onlangs omgedoopt tot kortweg ‘Cultuurfonds’) een Zilveren Anjer is uitgereikt door prinses Beatrix. Voor de volledigheid vermeld ik dit eervolle feit ook in mijn blog, met de bijbehorende statiefoto.
Bij die gelegenheid werd ook een boek over Schepping ten doop gehouden dat ik in een kleine oplage in eigen beheer heb laten drukken. Inmiddels staat vast dat in het voorjaar van 2024 een officiële versie van dit boek verschijnen, uitgegeven door Stichting Het Drentse Landschap in samenwerking met uitgeverij Van Gorcum. Wordt vervolgd.

20 mei 2023. Ganzen kapen eendenkuikens

Grote Canadese ganzen met vier kuikens van de Wilde eend

Zoals ik in een eerder blogbericht van 24 april 2021 uitvoerig heb toegelicht, hebben Grote Canadese ganzen het bij mij behoorlijk verbruid. Door de enorme hoeveelheden stront die deze imposante vogels met hun jongen in het water en langs de oevers van de plassen produceren, komt de bijzondere plantengroei aldaar in gevaar. Die moet het hebben van voedselarme omstandigheden. Daarnaast gedragen ze zich zeer agressief tegenover andere watervogels en zelfs schapen. Vrijwel elk jaar nestelt er een paar op het eilandje in het Kristalmeer, maar de laatste jaren heb ik consequent de eieren verwijderd. Dat werkt kennelijk niet preventief, want ieder jaar doen ganzen een of meer nieuwe broedpogingen. Ik weet niet of hetzelfde paar jaarlijks terugkeert, want de vogels zijn ongeringd.
Een paar dagen geleden was het weer zo ver. Voor de tweede keer dit jaar ben ik met mijn plastic opblaasbootje naar het eilandje in het Kristalmeer gevaren om een nest van Grote Canadese ganzen te verwijderen. Zoals altijd maakten de ganzen veel misbaar met luid geroep en dreighoudingen, maar dat mocht niet baten. Het viel me op dat ook dit jaar vlakbij het ganzennest een nest van een Wilde eend zat met daarin tien eieren, net zoals veel voorafgaande jaren. Dat nest liet ik uiteraard ongemoeid.
Na het verstoren van hun nest hield het ganzenpaar het eilandje voor gezien. Ze graasden in het grasland of stonden een beetje te suffen langs de oever van de plas. Het was voor hen te laat om aan een nieuw legsel te beginnen. Voor hen leek de grote vakantie al aangebroken.
Groot was dan ook mijn verbazing toen vanochtend de ganzen met vier donsjongen in hun kielzog rondzwommen in het Kristalmeer. Ze leken me wel erg klein. De kijker bracht uitkomst. Het waren kuikentjes van een Wilde eend! Dat was ook aan hun gedrag goed te zien. De eendjes schoten alle kanten op, libellen en andere waterinsecten achterna, en waren vaak meer dan tien meter van hun pleegouders vandaan. Die misten elk gezag om dit jonge volkje onder controle te krijgen. Hoe anders dan ganzenjongen die keurig in een rijtje tussen beide ouders zwemmen waardoor rovers nauwelijks een kans krijgen.
Dit moest wel mis gaan. En inderdaad. Elke dag verdween een eendenkuiken, zodat de ganzen al snel weer van hun zorgtaken waren verlost. Ik kreeg niet de indruk dat ze het erg vonden.
De rol van moeder eend in dit verhaal blijft duister. Zijn uit de tien eieren maar vier jongen gekropen die de ganzen onmiddellijk hebben gekaapt? Of hebben ze een akkoordje gesloten, waarbij de eend haar andere jongen mocht houden? Dat zullen we nooit te weten komen.

De eendenkuikens trekken zich weinig aan van hun pleegouders

7 mei 2023. Bloeimaand

Japanse azalea’s langs de Lelievijver

Langs de Lelievijver staan de Japanse azalea’s nu in volle bloei in schakeringen van wit tot rozerood en zalmoranje. Ik geniet van de overdaad. Hun felle kleuren contrasteren sterk met het tere lentegroen en de bescheiden veldbloemen elders in Schepping. Voor mij brengen de azalea’s een ode aan mei, de bloeimaand.
Niet iedereen denkt er zo over. Sommige bezoekers aan Schepping vinden ze ronduit ordinair. Het liefst zouden ze de struikjes onmiddellijk met wortel en tak uitroeien.
Zoveel hoofden, zoveel zinnen. Het is soms heerlijk om over smaak te twisten.

28 april 2023. Wilde beestenbende

Buizerd bij een horst van Zeearenden in de omgeving van Beilen

Soms hoor je in de wandelgangen van natuurorganisaties onverwachte nieuwtjes. Zo vernam ik onlangs dat in 2022 een paar Zeearenden een jong heeft grootgebracht op nog geen twee kilometer vanaf mijn huis. Ik heb daar niet eens iets van gemerkt. Dat was natuurlijk ook de bedoeling, want het broedgeval werd angstvallig geheim gehouden. Zeearenden zijn erg populair bij vogelaars en natuurfotografen, maar gevoelig voor verstoring in de omgeving van hun nest.
De reusachtige horst van de arenden zat in een onooglijk populierenbosje in een rustige uithoek van een landbouwgebied. De Canadese populieren zijn daar omstreeks de eeuwwisseling geplant op landbouwgrond ten behoeve van de houtproductie, maar zoals bij veel Drentse populierenplantages in Drenthe was dat geen succes. De bomen staan er slecht bij en sommige zijn al afgestorven. De ondergroei bestaat vrijwel alleen uit manshoge brandnetels, wel een natuurlijke barrière tegen indringers.
Er was sprake van dat de arenden ook dit jaar in de omgeving van het nest rondhingen. Daarom ging ik af en toe op pad om het populierenbosje vanuit de verte met mijn telescoop te bespieden. Nooit een arend te zien. Vandaag zag ik wel een Buizerd op het nest neerstrijken terwijl zijn of haar partner op een lagere tak de wacht hield. Geen twijfel mogelijk; het nest was door deze vogels in beslag genomen. Dankzij de bouwdrift van de arenden had het buizerdpaar dit jaar de beschikking gekregen over een luxueus penthouse.
Er ging nog een ander verhaal rond over dit krakkemikkige bosje. Van de winter zou zich hier een wolf hebben schuil gehouden die zich te goed zou hebben gedaan aan diverse schapen en zelfs enkele kalveren van runderen van de nabijgelegen boerderij. Ook dat was me volledig ontgaan. In zekere zin gelukkig maar, want dit nieuws had me wellicht slapeloze nachten bezorgd. Mijn eigen schapen zijn ook niet veilig voor een wolf zo dichtbij.

Een wolf in de bossen van Belarus

18 april 2023. Een bescheiden sterretje

Pol Schedegeelster met één bloeistengel in het Parasolbosje

In de stinsenbosjes nabij mijn woning groeit al vele jaren op twee plekken Schedegeelster, in totaal zo’n tweehonderd exemplaren. Dat klinkt indrukwekkender dan het is. Ze nemen met z’n allen maar een paar vierkante decimeter in beslag. De meeste jaren vormen de planten alleen tere, heldergroene sprietjes. Dan zijn ze gemakkelijk met gras te verwarren. Eind mei hebben ze zich alweer onder de grond teruggetrokken. Daarna zijn er bij gewroet in de aarde alleen maar wat witte bolletjes te vinden. Alvast klaar voor grasgroene blaadjes in de volgende lente. 
De Schedegeelster leidt in het algemeen dus een bijzonder onopvallend bestaan, maar een enkele keer waagt een bolletje het om een stengel voort te brengen met aan de top één tot drie heldergele bloempjes. Geelsterretjes dus. Aan de bloeistengel zit een groot, stengelomvattend schutblad. Vandaar de naam Schedegeelster. In 2015 bracht het veldje in het Stinsenbosje van Schepping voor het eerst één bloem voort. Dit jaar heeft het polletje in het Parasolbosje zowaar één bloem geproduceerd.
De Schedegeelster is in West-Europa een zeldzame plant van loofbossen, houtwallen en landgoederen op matig voedselrijke, kalkhoudende, lemige grond. Een jaar of veertig geleden heb ik een paar bolletjes meegenomen uit het Samernrott, een oud eiken-haagbeukenbos even over de grens bij Bentheim. Daar waren de hoge oevers van een smalle beek over vele vierkante meters dicht begroeid met dit plantje. Maar ook op deze natuurlijke groeiplaats waren nauwelijks bloeiende exemplaren te vinden.
Naar aanleiding van de standplaats in het Samernrott heb ik de bolletjes in Schepping ook op aarden walletjes geplant. Zo’n teer bolgewasje wordt gemakkelijk door vallend blad gesmoord en verliest algauw de concurrentieslag met grotere planten. Tot nu toe komt de Schedegeelster, wonder boven wonder, ieder jaar weer tevoorschijn. Maar een echte uitbreiding zit er nog niet in.

Schedegeelster, bloem van nabij

11 maart 2023. De eerste laatste winterdag

Het Kristalmeer in de maartse sneeuw

Vanochtend ontwaak ik in dromenland. Als ik de gordijnen open, staat de zon te stralen aan een strakblauwe hemel boven een witte wereld. De aarde lijkt herboren onder een pak sneeuw, wel een decimeter dik. Een gure nachtwind heeft de noordkant van alle boomstammen wit bepleisterd. Ook de takken van bomen en struiken zijn voorzien van een glinsterende laag sneeuw, voor de eerste, en stellig ook voor de laatste keer deze winter.
Ik haast me in de kleren om me onder te dompelen in dit winterwonderland met de zwart-witte bomen afgetekend tegen het diepblauwe uitspansel. Een gravure van bovenmenselijke allure. Groots, levend, fragiel. Alle geluiden, ver af en dichtbij, klinken dof, omfloerst; gedempt door de sneeuwvacht die het landschap bekleedt.
De maartse zon is al krachtig genoeg om de sneeuw binnen de kortste keren te laten smelten. Onderaan de takken bengelen nu al grote druppels kristalhelder smeltwater en overal om me heen vallen klonten sneeuw met een dof plofje op de besneeuwde bodem. Over een uur is het mooie er alweer vanaf. Wat blijft, is mijn herinnering.

---

10 maart 2023. Sneeuw!

De lucht betrekt naar donkergrijs en het begint zachtjes te regenen. Een van de roemruchte maartse buien.
Als ik even later weer uit het raam kijk, zie ik hoe de druppels door de lucht beginnen te zwalken en op de keien van het pad kortstondig een papperig spoor nalaten van gesmolten sneeuw. Een halfslachtig soort neerslag. Dan begint het echt te sneeuwen. Vlokken zo groot als poffertjes dansen door de lucht. Ik dans met ze mee.
De eerste echte sneeuw deze winter, soms zo dicht dat ik in het bos de bomen niet meer zie. Natte sneeuw vooralsnog. Maar toch!

---

1 maart. Bollenblij of bollenboos?

….De heer Steenbreek bracht heer Bommel ontsteld naar de bungalow waar AWS verbleef.
‘Hier is OBB, meneer Steinhacker,’ sprak hij eerbiedig, terwijl hij Tom Poes de deur uitwerkte. ‘Ik weet nu wat hij in het zuiden gedaan heeft. Hij heeft spinnen gevangen, om de natuur te helpen. DDT deugt niet, zegt hij.’
Hij zweeg en keek met een opkomende glimlach naar het opzwellen van zijn werkgever, die het gehoorde verwerkte.
‘D-de natuur h-helpen?’ stamelde AWS paars.
‘Ja,’ zei heer Ollie trots. ‘Tegen de kevers. U weet wel.’
Nu sprong de magnaat driftig achter zijn bureau vandaan en drong op zijn gast in.
‘Natuur?’ schreeuwde hij in grote opwinding. ‘Bah, meneer! De natuur is de vijand van het kapitaal. De natuur werkt gratis! En gratis is een vloek! Een gruwel! Niet de natuur moet produceren! Wij moeten produceren! Wij! Wijzelf!’

Citaat uit het verhaal ‘De Bovenbazen’ van Marten Toonder in ‘Geld speelt geen rol.’ De Bezige Bij Amsterdam, 1968.

Bloeiende bollen aan de oostkant van mijn woning: gewoon sneeuwklokje, Boerenkrokus en Wilde narcis

Rond mijn woning beleef ik momenteel een van de hoogtepunten van het jaar: er staan duizenden bloembollen in bloei. De sneeuwklokjes en boerenkrokussen zijn net over hun top heen, de bonte krokussen, lenteklokjes en vroege sterhyacinthen zijn op z’n mooist en de wilde narcissen staan aan het begin van een lange bloeitijd. Dat maakt mij bollenblij!
De Stichting ‘Bollenboos’, opgericht door burgers in de Drentse gemeente Westerveld, laat een ander geluid horen. Zij strijden tegen de almaar verdere uitbreiding van de bollenteelt, in het bijzonder de lelieteelt, in hun gemeente. Terecht. Uiteraard niet vanwege bloemenoverlast, maar omdat er bij de bloembollenteelt extreem veel bestrijdingsmiddelen worden gebruikt die zeer schadelijk zijn voor het milieu, het woonplezier en de gezondheid van omwonenden aantasten. Het bodemleven is na bolleneelt vrijwel verdwenen. De Stichting ‘Meten=weten’, eveneens met de wortels in Westerveld, doet onderzoek naar neveneffecten van bestrijdingsmiddelen in de bollenveldenj De resultaten zijn onrustbarend. Sporen van allerlei schadelijke middelen zijn tot midden in de grootste en meest kwetsbare natuurgebieden aangetroffen (https://metenweten.nl/).
In dat licht bezien is de explosieve uitbreiding van bolgewassen in Schepping een opmerkelijk verschijnsel. Dertig tot veertig jaar geleden heb ik enkele tientallen bollen van Gewoon sneeuwklokje, Boerenkrokus en Wilde narcis geplant. Nu staan er duizenden kerngezonde, rijk bloeiende planten. Ook Lenteklokje, Grote sneeuwroem, Daslook, Klokjeslook en Wilde hyacint floreren. Zonder menselijke hulp, zonder bestrijdingsmiddelen. Zomaar, spontaan en gratis. Het enige dat ik gedaan heb, is een geschikte omgeving voor deze soorten creëren: open loofbos op voedzame, humeuze zandgrond met een hoog gehalte aan mineralen. Dat laatste heb ik bevorderd door het onderwerken van fijn puin en het uitstrooien van as uit de houtkachel.
Dit succes brengt me op een idee. Tegenwoordig zijn voedselbossen in opkomst waar vooral bomen, struiken en kruiden worden aangeplant die eetbare producten opleveren. Daarnaast hebben deze parkbossen vaak een recreatieve functie. Ze worden doorgaans aangelegd op voormalige landbouwgronden, net als mijn stinsenplantenbosjes. Zou het geen aardig idee zijn om voedselbossen te combineren met verantwoorde bollenteelt? Dat betekent niet alleen een levendiger bosbeleving in het vroege voorjaar. Na een inburgeringsperiode zou de jaarlijkse aanwas aan bollen handmatig kunnen worden geoogst en verkocht, goed voor het economische draagvlak van voedselbossen. Bodemwoeling is bovendien gunstig voor de uitbreiding van de bolletjes.
Er bestaat al een precedent. Op Texel werden jarenlang op commerciële basis bollen van sneeuwklokjes geoogst in een bosperceel, genaamd de Dennen. Staatsbosbeheer heeft deze activiteit op een gegeven moment stop gezet. Zie bijvoorbeeld de site: https://www.yumpu.com/nl/document/view/20094771/sneeuwklokjesbossen-op-texel-stichting-oase
De oogst van verantwoorde bosbolletjes in voedselbossen zou gepaard kunnen gaan met een voorlichtings- en reclamecampagne waarin de voordelen van deze natuurlijke bloembollen ten opzichte van de gangbare bollenteelt wordt geëtaleerd. Uiteindelijk kan zo de chemisch ondersteunde bollenteelt grotendeels overbodig worden. De verwende consument zou dan wel genoegen moeten nemen met een minder gevarieerd aanbod en lelies moeten afzweren.
De bollenbovenbazen zullen uiteraard alles op alles zetten om dit scenario te voorkomen, overeenkomstig bovengenoemd Bommelverhaal. Maar dat mag de pioniers van voedselbossen niet afschrikken.

Tulpencultuur in de Nottingermaden bij Beilen

---

18 februari 2023. Floraprijs van Drenthe voor Eef Arnolds
Op de jaarlijkse bijeenkomst van de Werkgroep Florakartering Drenthe (WFD) in Zuidlaren werd ik in het zonnetje gezet. Uit handen van Eddy Weeda ontving ik de Drentse Floraprijs, volgens de bijbehorende oorkonde vanwege mijn verdiensten voor het floristische en mycologische onderzoek van Drenthe en voor mijn bijdragen aan de natuurbescherming in de provincie, waaronder het tot stand brengen van Schepping. De prijs bestaat uit een houten sculptuur van de Zweedse kornoelje (het logo van de WFD) gemaakt door Johanna Nijlunsing (Peize).

Voor meer informatie zie www.wfdrenthe.nl.

Eef Arnolds (rechts) krijgt de Drentse Floraprijs 2023 uitgereikt door Eddy Weeda, schrijver van onder meer de ecologische flora van Nederland (foto Bert Blok)

---

16 februari 2023. Lentebode

Ieder jaar weer een ontroerende gebeurtenis: de geboorte van het eerste lammetje.
Moeder en kind maken het goed. Bezoek aan huis op afspraak

---

12 februari 2023. Nootzaak

De voertafel achter het huis, – in werkelijkheid een afgedankte, loodzware salontafel die in huis lelijk in de weg stond – , wordt niet alleen bezocht door vogels. Ik zie er ook geregeld bosmuizen en af en toe een eekhoorn, aangetrokken door de schaal met walnoten. Altijd weer een genot om te zien, met zijn parmantige spitsoren en prachtige pluimstaart. En dan die handjes die een noot op een menselijke manier vasthouden.
Er zijn mensen die er anders over denken. Zo hoorde ik een niet nader aan te duiden vogelliefhebber een eekhoorn eens kwalificeren als een ‘grote rat met een dikke staart’. Hij had een afkeer van deze dieren omdat ze in de lente wel eens vogelnesten plunderen.
Het is maar hoe je het bekijkt. Zelf eet deze vogelliefhebber graag een zacht gekookt kippeneitje. Hoe moet ik hem nu karakteriseren?

30 januari 2023. Groenlingen

Groenlingen, geelgorzen en vinken op de oude salontafel

Dit weekend was weer de nationale tuinvogeltelling, jaarlijks georganiseerd door Vogelbescherming Nederland. Ik doe al heel wat jaren mee.
Iedere winterochtend zorg ik er voor dat de tafel voor mijn gevederde tuinvriendjes gedekt is. Een mengsel van fijne zaden voor mussen, vinken en gorzen, zonnepitten en vetbollen voor de mezen en de boomklever, walnoten van eigen oogst voor de spechten. Het is verrassend hoe sterk het voertafelende gezelschap van jaar tot jaar varieert. Tot 2020 waren ringmussen in de meerderheid. Nu heb ik er nog niet één gezien. In de winter van 2021 waren er opvallend veel geelgorzen (zie blog van 31 januari 2021), nu maar een paar. Vorig jaar bivakkeerde hier lange tijd een zwerm kepen (blog van 18 januari 2022), terwijl ik tot nu toe maar één keer een mannetjeskeep heb gezien.
Deze winter zijn groenlingen opvallend talrijk. Bijna elke middag strijkt een groepje van acht tot tien vogels op de tafel neer. Opmerkelijk, want juist deze vogel vertoont landelijk een sterke afname. Tijdens de tuinvogeltelling in de winter van 2008 werd de groenling nog in 25% van de tuinen gezien met gemiddeld 4,5 exemplaren, deze winter nog maar in 5% met een gemiddelde van 3 vogels. Een van de oorzaken van de achteruitgang  is de gevoeligheid van deze soort voor de besmettelijke ziekte ‘het Geel’ (zie o.a. https://groenvandaag.nl/zorgen-over-het-verdwijnen-van-de-groenling/).
Een andere topper is dit jaar de Turkse tortel met zeven stuks, in andere winters een incidentele gast. Dankzij het zachte weer, en een rijkelijk voorziene dis vlakbij, bouwt een paartje nu al een nest in de hoge den langs de weg.

Turkse tortel op strooivoer

---

24 januari 2023. Vroegste bloeier

Bloemen van de Streephyacint in Schepping

Tot voor kort was het Gewoon sneeuwklokje het bolgewas dat in Schepping het eerste tot bloei kwam, soms ex aequo met de Boerencrocus. De afgelopen drie jaar zijn deze planten hier echter voorbijgestreefd door de Streephyacint, die vandaag zijn eerste bloemen heeft geopend. Ze zijn heel bleek porseleinblauw met een helderblauwe middenstreep.
De Streephyacint is bij plantenkenners een tamelijk onbekende soort, officieel uitgerust met de onuitsprekelijke wetenschappelijke naam Scilla mischtscenkoana. Met dank aan de Russische botanicus Alexander Alfonsovich Grossheim (1888-1948) die de soort beschreef uit de Kaukasus. Bolletjes werden in de jaren dertig door de vermaarde bollenhandelaar Tubergen geïmporteerd en zo heeft de Streephyacint zijn weg naar Nederlandse tuinen gevonden.
Zo’n dertig jaar geleden heb ik een zakje met tien bolletjes aangeschaft. Die zijn geplant op twee plekken rond het huis. Ik ging er toen van uit dat het de Buishyacint (Putschkinia scilloides) betrof omdat die naam op de verpakking stond. Pas tijdens het voorbereiden van deze tekst kwam ik er achter dat het in werkelijkheid om een heel ander bolgewas gaat. De Buishyacint verschilt van de Streephyacint o.a. in de aanwezigheid van een korte, buisvormige binnenkroon (als bij een narcis) en veel kortere meeldraden. Ook bloeit de Buishyacint pas in april en mei. Voor wie er meer over wil weten, verwijs ik naar de website https://waarneming.nl/species/7281/.
De Streephyacint staat in Schepping al die jaren op dezelfde plekken in de tuin en heeft zich hier niet uitgebreid, in tegenstelling tot veel andere lentebollen. Op diverse plaatsen in Nederland is hij aangeplant in stinsenmilieus, maar ook daar vermeerdert de soort zich (nog) niet spontaan.

Streephyacint in de tuin van Schepping

---

12 januari 2023. Geheime voorraad

Stookhok of bakhuisje aan de westkant van mijn boerderijtje

Ik vond het hoog tijd om het stookhok, alias bakhuis, weer eens op te ruimen. Dit traditionele bijgebouwtje is bij mij in gebruik als schuurtje voor tuingereedschap.
Onder de werkkast stonden wat klompen en schoenen die mij lang geleden goede diensten hebben bewezen, maar onderhand rijp zijn voor de vuilnisbak. Een van de schoenen bleek gevuld met doorboorde schillen van leeg gegeten walnoten en pinda’s. Een grote bosmuis had hem in gebruik genomen als voorraadkamertje, voor het geval er kommervolle tijden zouden aanbreken. Handig, zo vlakbij mijn emmers met noten en pinda’s voor de vogels.
Het kan natuurlijk ook zijn dat de muis precies op het juiste moment zijn schoen heeft gezet. Vier  december dus.

Meer over deze noten krakende muizen in de berichten van 3 februari en 30 september 2022.

---

1 januari 2023. Nieuwjaarswens

---

17 december 2022. Donkere dagen voor Kerstmis

Het is te merken dat de zon steeds meer moeite heeft om boven de horizon te verschijnen. Onder een wolkendek blijft het zelfs midden overdag schemerig. Juist in deze donkere tijden besef ik dat licht een wonder is, dat het helemaal niet vanzelfsprekend is dat de zon elke dag opkomt. Eens is ook dat afgelopen. Alles is vergankelijk. Een geruststellende gedachte.
Vanmiddag vindt de zon vlak voor zijn vroegtijdige ondergang in het zuidwesten een gaatje in het wolkendek. Het is wijd genoeg om de donkere dagen voor de kerst even op te lichten. De linde en bremstruiken op Tao tekenen zich scherp af tegen de avondlucht. Tegelijkertijd vindt in het oosten de volle maan een opening in het grijze zwerk.
Een magisch moment waarop zon en maan, hemel en aarde in mij samenvallen.

---

 9 december 2022. Geheimschrift in ijs

 Na een heldere nacht zijn de plassen in Schepping toegedekt met een vliesje ijs, voor het eerst in deze winter. Van een spiegelglad ijsvloertje is echter geen sprake. De oppervlakte van het Kristalmeer oogt dof en gebarsten, alsof er al duizenden schaatsers hun baantjes hebben getrokken.
Van nabij blijkt het ijs niet gebarsten, doch versierd met een wirwar van lijnen, richeltjes en bultjes. Grillige, chaotische patronen die een verhaal vertellen dat wij niet kunnen ontcijferen. Na de herfstbladeren opnieuw abstracte kunst waaraan geen mens te pas is gekomen.
Geen idee waar die patronen vandaan komen. De natuur herschrijft voortdurend zichzelf.

---

30 november 2022. Kunst voor het oprapen

Afgevallen bladeren van Gewone esdoorn

Overal liggen nu afgevallen boombladeren. Een knisperende laag op de bospaadjes, door de wind verspreid over het grasveld of bijeengeveegd in een greppel. Bij mij hebben ze de onhebbelijke gewoonte om zich juist pal voor de voordeur te verzamelen, zodat ik bijna dagelijks de bezem ter hand moet nemen.  
Elke herfstdag miljarden vers verdorde bladeren. We gaan er doorgaans achteloos aan voorbij. Toch is het de moeite waard om er af en toe bij stil te blijven staan. Toen ik een paar jaar geleden begon om herfstbladeren op te pakken en ze aandachtig te bekijken, ging er een wereld voor me open. De variatie in vorm, de patronen van de nerven, de kleurnuances, de ouderdomsvlekken en uitgevreten gaatjes, het effect van regen en wind. Ieder blad is een abstract kunstwerkje met een eigen geschiedenis.

Officieel is abstracte kunst in het begin van de vorige eeuw uitgevonden door de mens toen hij spontaan ging knoeien met vlekken en streepjes. In werkelijkheid ligt abstracte kunst overal in de natuur voor het oprapen, en niet alleen in de vorm van herfstbladeren. Het voordeel is dat zulke natuurkunst gratis is. Het heeft bovendien een bijzondere eigenschap: het is levende materie die voortdurend van gedaante verandert zonder dat daar iets of iemand aan te pas komt. Meer nog: bladeren bezitten een unieke scheppende kracht. Ze toveren uit zonlicht, water en koolstof chemische verbindingen tevoorschijn die aan de basis staan van alle ander leven. Ook van jou en mij. Wij, mensen, zijn in essentie getransformeerde planten, gematerialiseerd zonlicht en een emmer water.
Met een nat, goudgeel blad in de hand besef ik vandaag diep van binnen hoe uniek en wonderbaarlijk het leven is. Leven in mijzelf, evenals alle leven rondom mij. Tot de tijd daar is en ook ik verdor.
Ik werd overspoeld door  dankbaarheid.

---

22 november 2022. Slapen onder een steen

Kleine watersalamander

Tijdens het verplaatsen van een paar platte stenen nabij de Lelievijver kwam ik twee kleine watersalamanders tegen. Ze hadden daaronder een beschutte, veilige plek gevonden om de winter door te komen. Zoals dat koudbloedige amfibieën bij lage temperaturen eigen is, waren ze traag en suf. Ik kon ze dan ook op mijn gemak bekijken en fotograferen. Wat een mooie, ranke diertjes met subtiele camouflagetinten op de rug, bleek oranje buik en goudgerande ogen die net zo onschuldig de wereld inkijken als kinderogen. Ondanks het fragiele uiterlijk hebben salamanders het op Aarde al sinds de Juraperiode uitgehouden, meer dan 150 miljoen jaar. Of mensen het ook zo lang op deze planeet volhouden, moeten we nog even afwachten.
Ik weet niet hoe de Kleine watersalamander in Schepping terecht is gekomen. Salamanders zijn voor hun voortplanting afhankelijk van open water waarin ze hun eiersnoeren afzetten en de larven zich ontwikkelen. Toen ik hier in 1974 kwam wonen, bestond de Lelievijver nog niet. In de verre omtrek van Schepping was geen geschikt water te bekennen. Waarschijnlijk hebben toch enkele volwassen salamanders vanuit het dal van de Beilerstroom een lange weg over land afgelegd. Of er zijn misschien wat eitjes met watervogels meegekomen. Nu zijn ze hier talrijk, hoewel er jaren voorbijgaan waarin ik er geen enkele zie. Anders dan hun uitbundige verwanten, de kikkers, leiden salamanders een zwijgzaam en onopvallend bestaan. Maar als ik in het voorjaar de tijd neem om een kwartier aan de oever van de Lelievijver door te brengen, zie ik er altijd wel een paar zwemmen tussen de waterplanten. Stenen lichten in het winterhalfjaar levert ook vaak salamanders op, zoals nu.

Kleine watersalamander

Hoe talrijk de kleine watersalamander werkelijk is, werd me duidelijk toen in 2006 een paartje ijsvogels tot broeden kwam in de steile oever van het Kristalmeer. Vanaf hun uitkijkposten op over het water hangende takken doken ze telkens het water in om vaak met een salamander in hun snavel weer boven te komen. Ze sloegen hun kronkelende prooi vervolgens herhaaldelijk tegen hun uitkijktak tot de salamander niet meer bewoog en naar binnen werd geslokt. Eerlijk gezegd zou ik naar buiten zijn gestormd als de kat van de buren een salamander op zo’n manier zou molesteren. Maar een ijsvogel kan bij mij een potje breken.
Behalve salamanders consumeerden de ijsvogels aan het Kristalmeer ook veel grote larven van libellen en waterkevers, maar geen visjes. Die ontbreken tot nu toe in de plassen in Schepping, tot geluk van de amfibieën. Vissen zijn dol op eieren en larven van kikkers en salamanders. Die twee groepen gaan dus niet goed samen.

IJsvogel bij het Kristalmeer

---

13 november 2022. Engelachtig

Een schitterende herfstdag met een strakblauwe lucht.
Boven gindse boomtoppen zweeft opeens een vage, bleke gedaante, zo lijkt het. Na een paar seconden vervluchtigt ze alweer.
Was dit een engel die even een afslag gemist heeft?

---

10 november 2022. Bladgoud

 Twintig jaar geleden waren rond half november alle loofbomen in ons land al kaal. Dit jaar staan veel bomen nu nog volop te pronken met hun herfsttinten. Zelfs het ntr-journaal besteedde er aandacht aan. Een zachte herfst, klimaatopwarming. Je weet wel.
Ook in Schepping valt er nu volop te genieten, vooral als laat in de middag het lage zonlicht de boomkruinen streelt.

4 november 2022. Herfstochtend

Als ik de gordijnen open, baadt de voorkamer in het warme licht van de vroege ochtendzon. Tegelijkertijd vallen er dikke druppels op de klinkers voor het huis. De lucht is wild, vol jachtige, donkere wolken voor grenzeloos blauw. Boven het Vaderland tovert het samenspel van zon en regen een hemelboog. De zilveren stam van de berk naast de kas draagt een gouden kroon.
De pot met goud aan het einde van de boog kan me gestolen worden. Deze ochtend is voor mij genoeg.

---

30 september 2022. Knabbel, Babbel en andere notenkrakers

De machtige walnoot naast de voordeur draagt deze herfst rijkelijk vruchten.

De notenboom bij mijn voordeur staat momenteel volop in de belangstelling van allerlei gedierte. De walnoten zijn rijp en de oogst is overvloedig dit jaar. Tafeltje dekje voor dieren van diverse pluimage.
Trouwe gasten zijn Knabbel en Babbel, twee eekhoorns die ’s winters op mijn erf op het vogelvoer afkomen, dan een tijd van het toneel verdwijnen, om in september terug te keren als de noten rijp zijn. Het is een genot om hun acrobatische toeren te volgen die ze uitvoeren om een noot aan het einde van een tak te bereiken. Hebben ze die eenmaal te pakken, dan hoor je ze de noot kraken. Ze hebben sterke snijtanden als kleine beitels en de bast van de vrucht valt meestal in onregelmatige stukjes op de grond. De eekhoorns rennen soms ook met een noot in de bek uit de boom om hem ergens in een geheime voorraadkamer te verstoppen.

Eekhoorn aan de voet van de walnoot met een stuk schil van gepelde noot in zijn bek.

Onder de boom liggen veel aangevreten noten met een kleine, vrijwel ronde opening. Vaak is de inhoud maar voor een klein deel geconsumeerd. Het was niet moeilijk om de daders op heterdaad te betrappen. Tot mijn verrassing waren het koolmezen. Ik had ze er niet toe in staat geacht, maar kennelijk is hun snavel sterk genoeg om een gat in de houtige wand te hakken. Ze hebben een voorkeur voor beschadigde noten, bijvoorbeeld met een barst erin als ze hard op het klinkerpad zijn gevallen. Ik heb nooit een pimpelmees op een walnoot zien hakken. Ze zijn dan ook aanmerkelijk kleiner dan de koolmees en hebben een fijnere snavel. Ze scharrelen wel rond om restjes op te peuzelen die hun grotere verwanten hebben achtergelaten.
Op het klinkerpad liggen nog veel meer noten met een groot gat erin met een onregelmatig gekartelde rand, kennelijk gemaakt door een dier met stevige, dunne snijtanden. Het blijkt het werk te zijn van de Grote bosmuis. Ik heb ze nog nooit op heterdaad betrapt omdat ze vrijwel alleen ’s nachts actief zijn. Dan hoor ik overal geknaag achter het dakbeschot, waar ze de noten graag mee naar toe nemen. Een veilige plek voor ze, tegelijk hoog en droog.
Het vraatpatroon van bosmuizen is niet altijd gemakkelijk te onderscheiden van dat van koolmezen. De kenmerken werden duidelijker toen ik tientallen schillen van noten aantrof onder een vuilcontainer, een plek waar wel muizen bivakkeren, maar geen koolmezen of eekhoorns.

Vraatsporen aan walnoten op de grond van eekhoorn.

Vraatsporen aan walnoten op de grond van koolmees (links) en grote bosmuis (rechts).

Weer een andere walnootliefhebber is de grote bonte specht. Meestal maakt hij een gaatje in de noot zodat hij hem in zijn snavel kan meenemen om hem elders in een schorsspleet vast te zetten en stuk te hakken. Misschien verstopt hij ze ook voor de winter. Een keer zag ik een specht boven in de boom minuten lang met zijn snavel inhakken op een verse noot, nog omgeven door een groene schil. Het was een gehamer van jewelste, maar het leek hem niet te lukken om deze harde noot te kraken.
Ik schat dat meer dan 90% van de walnotenoogst in dierenmaagjes verdwenen is. Dat is een uitstekende bestemming. Ik hoef niet van de opbrengst te leven. Van de noten die ik zelf bewaar, geef ik het grootste deel ’s winters trouwens aan dezelfde levende notenkrakers.

Grote bonte specht hakt op walnoot in de top van de boom.

---

23 september 2022. Afscheid van de zomer

Kristalmeer en Tao in augustus

“’t is weer voorbij die mooie zomer…”. Ja, dat was een grote hit van Gerard Cox in 1973.  En ja, dat afscheid maakt altijd een beetje weemoedig. Dit jaar valt het officiële einde van de zomer op 23 September, de dag waarop de zon precies boven de evenaar staat om vervolgens voor een half jaar naar het zuidelijke halfrond te verhuizen.
Wat een mooie zomer hebben we achter de rug! Volgens meteorologen was het uitzonderlijk warm, extreem zonnig en erg droog. Hier brachten de wolken gelukkig net genoeg regen om het gras in Schepping groen te houden, een goede hooioogst op te leveren en duizenden bloemen te laten bloeien. Lauwe nachten bij een kampvuurtje of onder de sterrenhemel aan een bosrand tussen de nachtvlinders en snorrende nachtzwaluwen. Het Kristalmeer nodigde me iedere dag uit tot een verfrissende duik. De moestuin bracht meer heerlijke groenten voort dan ooit tevoren. Met dank aan Moeder Aarde en Vader Zon.

De moestuin deed het uitstekend, onder andere met deze reuzenprei:
135 cm lang, 8 cm dik en 1,5 kilo zwaar.

Nu klopt de herfst zachtjes op de vloeibare deur van de tijd. In Schepping zijn de eerste tekenen daarvan al zichtbaar. De nevelflarden in de vroege ochtend met spinnenwebben van parelkettingen in het bedauwde gras. Rood glanzende appels en blauwe bessen. Goudgele bladeren aan de berken, vermiljoenrood aan de Japanse esdoorn. Parasolzwammen langs de bosrand. De eerste kwinkelerende sijsjes, terug uit het hoge noorden. De overgang naar de herfst, het najaar. Ik verheug me er op. Ook zo’n prachtig voorbijgaand verhaal in de kringloop van het jaar. Jaar in, jaar uit.

---

22 september 2022. Een graag geziene gast laat zijn sporen na

Driehoornmestkever gespietst op prikkeldraad op het Bevrijde Land

Mijn dagelijkse work-out bestaat dit jaar uit het verwijderen van boomopslag langs de oevers van de plassen in het Bevrijde Land. Vandaag was ik helemaal achterin bezig, waar langs de Azuren Zomp de berken al twee meter hoog zijn opgeschoten. Pittige arbeid!
Tijdens een korte adempauze viel mijn oog op een glimmend donker bolletje aan het prikkeldraad dat het beweide van het onbeweide grasland scheidt. Een stukje verwaaid plastic? Ik ging poolshoogte nemen.
Het iriserende bolletje bleek een forse, donkerblauwe mestkever te zijn die op een uitsteeksel van het prikkeldraad was gespietst. Zijn halsschild was zodanig geperforeerd dat hij geen kant meer op kon. Ik ken maar één groep dieren die er zo’n voorraadkamer op na houden: klauwieren. Voor de zekerheid stuurde ik een foto naar vogelspecialist Rob Bijlsma en hij bevestigde dat dit typisch het werk was van de Grauwe klauwier.
De Grauwe klauwier is een lieveling van elke natuurbeheerder. Zijn aanwezigheid duidt op een afwisselend landschap met struwelen en een rijk insectenleven.  Ook voor mij is het een gedroomde vogel voor Schepping. Er zijn genoeg sleedoorns, braambosjes en grote insecten te vinden. Hij is al stilletjes langs geweest, heeft zijn sporen achtergelaten. Volgend jaar een herkansing?

Grauwe klauwier (man) op uitkijkpost, Kullenberg, Zweden.

---

15 september 2022. Frambozenoogst: van de regen in de drup

Ik ben dol op frambozen, vooral vers van de struik maar ook na verwerking in jam en ijs. In mijn moestuin heb ik dan ook een flink stuk ingeruimd voor de frambozenteelt. In de jaren tachtig begon ik met een paar stekken van de inheemse framboos, gewoon meegenomen uit een bosrand waar ze rijkelijk vrucht droegen. Ze vermeerderden zich snel met ondergrondse wortelstokken en leverden mooie vruchten. Totdat na een paar jaar de frambozenkever op het toneel verscheen, een beestje met een erg slechte reputatie bij frambozentelers. Dat de kevertjes van een paar millimeter zich tegoed doen aan bladeren en bloemknoppen van de planten is tot daar aan toe. Nee, de grote boosdoeners zijn de larven die binnenin de rijpende frambozen leven, waardoor ze vaak van binnenuit wegrotten. Als ik een handvol frambozen in de yoghurt deed, kwamen er steevast een aantal van die gepantserde keverlarfjes bovendrijven. Niet fijn, die knisperende karkasjes tussen mijn tanden. Wel helemaal van deze tijd want  het consumeren van insecten, in de vorm van meelwormenpap en krekelmeel, wordt door sommige duurzaamheidsprofeten aangemoedigd als eiwitrijk alternatief voor vlees. Ik ben er, geloof ik, nog niet helemaal klaar voor.
Het werden er jaarlijks steeds meer, die kevers en hun kroost. Ik kon nauwelijks nog een gave sappige framboos vinden en de jam ging steeds meer op een pierenbadje lijken. Ik gaf de frambozenteelt eraan. De kevertjes hadden gewonnen.
Totdat Anneke, tuinvrouw in hart en nieren, me vertelde dat ze nooit van die larfjes in haar frambozen had. Zij bleek een variant te kweken die in het najaar vruchten produceert, van half augustus tot eind oktober, soms tot in november. Daarmee ontsnappen deze struiken aan de natuurlijke jaarcyclus van de Frambozenkever, waarvan het larvestadium duurt van begin juni tot begin augustus.
Ze gaf me een paar scheuten van haar herfstframbozen en dat bleek een uitkomst. Geen krakende larven meer in de muesli en de jam. Het enige nadeel is dat wespen ook dol zijn op rijpe frambozen en in goede wespenjaren een geduchte concurrent vormen. Bovendien moest ik bij het plukken van de vruchten goed uitkijken dat ik niet in een dienstdoende wesp greep. Dat werd er met de komst van de hoornaar, een bovenmaatse superwesp, niet beter op. Van wespen had ik in de voorzomer nu weer nooit last gehad.

Frambozensnoepers: Dambordvlieg (links) en Zuringrandwants (rechts). 

De laatste jaren lijkt de insectenschare die verzot is op mijn herfstframbozen alleen maar toe te nemen. Op de rijpe vruchten stikte het deze nazomer van de dikke vliegen, waaronder de groene vleesvlieg en sarcofaagvliegen. Beide soorten leggen hun eitjes graag in rottend vlees en kadavers. Geen prettige gedachte bij het snoepen van frambozen van de struik. Daarnaast komen er allerlei wantsen op de vruchten af die met hun lange steeksnuit het sap eruit zuigen. Vooral de forse, bruin gekleurde Zuringrandwants was dit jaar erg talrijk, soms met z’n drieën zuipend aan één framboos. Het ergste is dat veel wantsen de frambozen voorzien van een sterke, weeïg zoete stank, zodat ik soms een smerige, ranzige smaak in mijn mond krijg in plaats van het exquise aroma van een rijpe framboos. Zelfs nachtvlinders doen zich te goed aan deze vruchten. Ik heb deze zomer een huismoeder op heterdaad betrapt.
Ik voel een Cruijffiaanse spreuk opkomen: ‘elke oplossing brengt een nieuw probleem’. Een variant op de bekende volkswijsheid van Johan Cruijff: ‘elk nadeel hep se voordeel’.

Huismoeder ’s nachts op overrijpe herfstframboos

---

11 september 2022. Blozende wolken

Wat waren er deze zomer veel avonden met een schitterende zonsondergang. Natuurlijk was de overvloedige zonneschijn daar debet aan, maar een paar net op tijd voorbij drijvende wolkenpartijen verhogen de feestvreugde. Het viel mij op dat de hemel vaak niet alleen in de richting van de ondergaande zon een kleurrijk spektakel bood. In de tegenovergestelde richting, het oosten dus, streelden de laatste zonnestralen vaak de toppen van de bomen die dan naar oranje verkleurden. Of ze beschenen de wolken, zwevend boven het avondland. Vanavond hingen er weer van die prachtige, blozende schemerwolken roerloos boven de horizon. Dat levert weliswaar mooie foto’s op, maar de werkelijke beleving van zulke momenten is oneindig veel krachtiger, indrukwekkender en completer. Daar zijn geen woorden voor.

---

10 september 2022. Eendje in z’n eentje

Moeder kuifeend met drie jongen in het Kristalmeer.

Op 4 augustus schreef ik in mijn blog al over de kuifeendenraadsels die zich deze zomer in het Kristalmeer voordeden. Het verhaal eindigde toen met het uitkomen van een nest met zes jongen op 21 juli, waarvan er op 4 augustus nog vier over waren. Hoe is het ze verder vergaan?
Het was een leuk, actief gezinnetje met een erg zorgzame moeder. Als er een buizerd overvloog of een blauwe reiger neerstreek aan de oever reageerde ze direct met een zacht, maar doordringend ‘krrrr, krrrr’, waarop haar kroost direct onderdook of dekking zocht tussen oeverplanten. Aanvankelijk slaakte ze haar alarmkreet ook als ik het Kristalmeer naderde, maar ze had al gauw in de gaten dat ze van mij weinig te duchten had. Ze waren alleen een beetje afstandelijk. Zelfs als ik een rondje ging zwemmen, ging het gezin gewoon door met hun dagelijkse activiteiten. De goede moederlijke zorgen konden evenwel niet verhinderen dat er een week later nog maar drie jongen over waren.
Toen ik op een ochtend in de tuin aan het werk was, hoorde ik ma eend weer eens luid kirren. Deze keer hield dat veel langer aan dan gewoonlijk. Het klonk zo urgent, dat ik poolshoogte ging nemen. Er was in en rond het Kristalmeer geen grote vogel te zien, maar het alarm hield aan. Vreemd. Het viel me op dat moeder steeds gericht keek naar een plek aan de noordoever. Terwijl ik daarheen liep zag ik de oorzaak van de consternatie: de grote zwarte kater van de buren lag vlakbij de waterlijn als een leeuw in aanvalshouding, verscholen onder hoge grassen. Toen de kat mij zag, koos hij het hazenpad. Ik gooide hem nog een van mijn klompen naar zijn kop, maar miste natuurlijk.
Sinds dit voorval zijn moeder eend en ik dikke vriendjes. Ze trok er zich niks meer van aan als ik op een paar meter van haar af het water in liep. Zou die kat (mede)verantwoordelijk zijn voor het verdwijnen van haar jongen? Niet onmogelijk, want de familie zat wel eens in het zonnetje op de oever.
Op 15 augustus zaten in het water opeens alleen drie kuifeendjes in hun puberteit, tussen kuiken en eend in. Nog lang niet klaar om uit te vliegen, maar moeder was vertrokken. Misschien was ze het zorgen zat, misschien verlangde ze naar soortgenoten of zaten er te weinig beestjes in het Kristalmeer om alle gezinsleden te voeden. Wie zal het zeggen? Ik heb haar nog één keer terug gezien. Op 20 augustus kwam ze vanuit het zuiden aanvliegen om een paar uur op het water te blijven. Wellicht kwam ze poolshoogte nemen hoe het haar kroost verging. Het drietal leek zich ook zonder ma prima te redden. Tot er vijf dagen later nog maar twee over waren…

Toen waren er nog maar twee….

Volgens de vogelliteratuur heeft een kuifeendenkuiken zes weken nodig om vliegvlug te worden. Dat wil zeggen dat de twee overblijvers omstreeks 25 augustus het Kristalmeer behoorden te verlaten. Op 30 augustus zwommen ze er allebei nog rond. Wel oefenden ze af en toe in de edele kunst van het vliegen, waarbij het verschil in ontwikkeling opviel. Eentje had al behoorlijk ontwikkelde vleugels, maar bij de ander waren het nog slechts stompjes. Wellicht toch een aanwijzing voor voedselschaarste in de plas.
Twee dagen later was alleen het eendje met de stompjes nog over. Vliegen zat er voor deze stakker niet in. Op 13 september zag ik hem voor het laatst, nog steeds verre van vliegvaardig. Ongemerkt was ik aan het diertje gehecht geraakt. Nog dagenlang speurde ik ’s ochtends en ’s avonds het Kristalmeer af naar een teken van eendenleven, maar vergeefs.

Het laatste jonkie probeert te vliegen met vleugelstompjes.

---

2 september 2022. Trompetten op het dak.

 Ik weet niet meer hoe de Trompetbloem of Trompetklimmer in mijn tuin terecht gekomen is, maar hij doet het hier al zeker veertig jaar voorspoedig. In die periode heeft hij met verve de nodige strenge vorstperiodes doorstaan. Dat is een mooie prestatie voor een blad verliezende liaan uit de warme streken van oostelijk Noord-Amerika. In tuincentra tegen kom je de Trompetklimmer zelden tegen en hij vindt ook niet veel aftrek bij tuinliefhebbers. Daar kan ik me iets bij voorstellen, want het is een wildebras. Hij doet in groeikracht en gretigheid niet onder voor Blauwe regen. De houtige hoofdstengels groeien hard en kunnen met gemak tien meter lang worden en meer dan een decimeter dik.  Dan moet je wel de ruimte hebben.
Ik heb de Trompetklimmer de oostelijke helft van het dak op mijn huis aangeboden en daar maakt hij dankbaar gebruik van. Het gevolg is dat mijn huis in het zomerhalfjaar opgaat in het groen van de omgeving en vanuit de lucht nauwelijks zichtbaar is. Naast fraai geveerde bladeren trakteert hij mij tegen het einde van de zomer op compacte pluimen van enorme, vuurrode bloemkelken die wel tien centimeter lang worden. Daaraan heeft deze plant zijn naam Trompetbloem dus te danken. In zijn thuisland Amerika worden deze bloemen bezocht en bestoven door kolibries, maar die ontbreken helaas in Holthe. Hier zie ik af en toe hommels en bijen een poging wagen, maar tot zaadzetting is het nog nooit gekomen. Hij vermeerdert zich gemakkelijk met uitlopers aan wortelstokken. Dus als iemand een stekje wil….

Een forse stam van de trompetbloem ontwricht geleidelijk de dakgoot.

Ik houd van mijn trompetklimmer, maar probleemloos is onze relatie niet. Een van de hoofdstammen heeft met een vreemde kronkel de dakgoot opgetild en ontwricht die Ieder jaar een stukje meer. Hoe ver kun je dat laten gaan? De kronkelende stammen op het dak verzamelen bladeren die tot humus vergaan. Slim, want ze kunnen zo het dak omtoveren in een nieuwe bovengrondse aardlaag, waarin takken met plezier wortel schieten. Hoe veel gewicht kan een pannendak dragen? Bovendien  moet ik jaarlijks met een ladder het dak op om al te enthousiaste uitlopers te kortwieken en van de dakramen te verwijderen. Een exercitie die met het klimmen der jaren (nu bijna 75) allengs moeizamer wordt. De beloning in de zomer met een dak vol rode trompetbloemen is echter tot nu toe die moeite waard.

Trompetbloem op het dak van mijn huis.

---

24 augustus 2022. Een bloem met een uurwerk

Polletje parnassia in de oeverzone van het Kristalmeer.

Parnassia fleurt de nazomer op met haar witte bloemschalen, voorzien van een fijn patroon van groene aderen. De plant is genoemd naar de berg Parnassus op het Griekse eiland Phocis, een berg die bekend staat als de verblijfplaats van gratie en schoonheid. Volgens de overlevering zou Parnassia hier voor het eerst hebben gebloeid.
Parnassia is een karakteristieke plant van open, vochtige, kalkrijke grond. In ons land groeit ze vooral in natte duinvalleien. Omstreeks 1995 heb ik een paar zaaddozen meegenomen van Schiermonnikoog en uitgezaaid aan de oever van een kalkmoerasje dat ik in de tuin op keileem had aangelegd. Er stonden jaarlijks een paar planten in bloei. Toen ik in 2005 de lemige oevers van het Kristalmeer voorzag van een laagje gemalen mergel ontstond ook daar een geschikt milieu voor parnassia. De fijne zaden verspreidden zich snel en de laatste jaren bloeien er tientallen polletjes.
De bloemen van parnassia hebben een uniek mechanisme om zich van kruisbestuiving te verzekeren, een mechanisme dat voor iedereen zichtbaar is als de wijzers van een klok. Iedere bloem heeft centraal een vruchtbeginsel dat bij pas geopende bloemen vrijwel geheel  wordt afgedekt door vijf brede, witte meeldraden met witte helmknoppen (stadium 1).  Dan strekt één meeldraad zich boven het vruchtbeginsel en opent zijn helmknoppen zodat het stuifmeel kan worden meegenomen door bezoekende insecten (stadium 2). Na een dag buigt deze meeldraad naar buiten en vallen de helmknoppen af. Tegelijk strekt de rechts naastliggende meeldraad zich boven het vruchtbeginsel (stadium 3). Zo gaat dat door totdat alle vijf meeldraden hun beurt hebben gehad (stadia 4-7). Pas als alle helmknoppen afgevallen zijn, spreiden zich de vier stempels op het vruchtbeginsel om stuifmeel van andere bloemen in ontvangst te nemen (stadium 8).
De bestuivers van parnassia, vooral vliegen, worden aangetrokken door de glanzende goudgele knopjes aan vertakte structuren. Dat zijn in feite vervormde meeldraden, die  stamnodia worden genoemd. Ze produceren echter geen honing, maar aan de voet ervan is voor ijverige insecten wel wat nectar te halen. De strategie van parnassia heeft succes, want veel vruchtbeginsels ontwikkelen zich tot rijpe zaaddozen, gevuld met stoffijn zaad. Heel geschikt om verse kale grond te vinden voor deze fraaie pionierplant.
Mensen kunnen ingewikkeld doen, maar sommige planten kunnen er ook wat van!

 
Parnassiabloem stadium 1 (links) en 2 (rechts) 

   
Parnassiabloem stadium 3 (links) en 4 (rechts) 

 
Parnassiabloem stadium 5 (links) en 6 (rechts)

 
Parnassiabloem stadium 7 (links) en 8 (rechts).

---

18 augustus 2022. Mirabel

Schaaltje met mirabellen.

Vele jaren gelden heb ik in het noorden van Frankrijk mirabellen leren kennen; kleine gele pruimen met een zoete, aromatische smaak. Ze worden in Lotharingen al sinds de 15^e eeuw geteeld en behoren daar tot het cultureel erfgoed. Er worden heerlijke dranken, jam en taarten mee bereid, maar ook vers zijn ze erg smakelijk.
Na de inrichting van het Vaderland in 1999 zijn op voormalige landbouwgrond door vrienden en bekenden 24 fruitbomen geplant in een cirkelvormig patroon, waaronder een echte mirabel. De boom groeit voorspoedig. Hij is nu zes meter hoog bij een stamomtrek van zestig centimeter. Dat is opmerkelijk, want de andere pruimenbomen in de fruitboomcirkel leiden een kwijnend bestaan of zijn al helemaal afgestorven.
Mijn mirabel is een ‘mirabelle de Metz’. Dit ras wordt gekenmerkt door gele vruchten met rode vlekjes. De spikkeling is bij geen enkele pruim gelijk en mede door deze variatie is een bakje mirabellen een lust voor het oog voordat ze overgaan tot het strelen van de tong. Volgens pruimentelers is een nadeel van dit ras dat de vruchtzetting van jaar tot jaar sterk verschilt. Daar kan ik over mee praten. Dit jaar had ik een goede oogst, maar dat was slechts één keer eerder het geval, een jaar of tien geleden. In de tussentijd produceerde de boom de meeste jaren geen enkele pruim. Soms kon ik de schuld geven aan een late nachtvorst, maar ook in milde lentes liet mijn mirabel het vaak afweten.
Daarom niet getreurd. Elk jaar trakteert de boom me op een wolk van witte bloesems en daarmee op het gezoem van talloze insecten. Waarvoor dank.

Mirabelles de Metz.

---

14 augustus 2022. Zonnende schapen

De hobbelduintjes aan de noordkant van het Bevrijde Land.

Bij warm zonnig weer zoeken mijn Schonebeker schapen meestal de schaduw op. Logisch want schapen zijn van oorsprong bergbewoners en hun dikke wollen vacht biedt bescherming tegen de koude op grote hoogte. In de zomer is het vaak puffen met zo’n schapenwollen vest aan dat je niet kunt uittrekken. Deze zomer is er echter een nieuwe rage ontstaan: mijn schapen gaan zonnebaden!
Dat zonnebad nemen ze op een vaste plek aan de zuidzijde van de ‘hobbelduintjes’ in het noorden van het Bevrijde Land. Die duintjes zijn ontstaan tijdens de graafwerkzaamheden in dit gebied in 1990 doordat vrachtwagens daar ordeloos de bovengrond van de voormalige akker dumpten. Lang waren de heuveltjes begroeid met brandnetels en distels, maar nu zijn de meststoffen zo ver uitgespoeld dat er een kruidenrijk schraal grasland is ontstaan. Bij het huidige gigantische neerslagtekort zijn de planten vrijwel verdroogd, hetgeen de gelijkenis met duinen nog versterkt.

De zonnebank voor schapen op de duintjes.

Langs de zuidzijde van de duinen loopt al jaren een schapenpaadje dat regelmatig door de kleine kudde wordt belopen. De schapen hebben dit jaar ontdekt dat ze hier heerlijk in de zon kunnen herkauwen, met een fraai uitzicht over de Azuren Zomp. Door het liggen en schurken is het paadje geleidelijk verbreed tot een flinke zandplek. Zo hebben de dames en één heer hun eigen strand gecreëerd om lekker in hun blootje te luieren.
Nu maar hopen dat ik ze vanwege de toenemende tendens tot preutsheid volgend jaar niet in een badpak hoef te hijsen!

Ook de ram geniet van een zonnebad.

---

11 augustus 2022. Pechvogeltje

Grauwe vliegenvanger op uitkijkpost.

Evenals vorig jaar kan ik me weer verheugen in de aanwezigheid van een paartje grauwe vliegenvangers op mijn erf (zie blog van 13 juni 2021, ‘Liefde voor grauw’). Ze arriveerden nu pas in juli, vermoedelijk omdat ze elders al een broedpoging hebben gedaan. Hun favoriete uitvalbasis voor de vliegenjacht is de kale top van een halfdode esdoorn op de zandbult naast de Lelievijver.
Deze keer hebben ze hun nestje gebouwd in een vork van de roze klimroos die al vele jaren het houten atelier naast het huis siert, zo’n twee meter boven de grond. Dat is een stuk veiliger voor katten dan vorig jaar, maar het zit wel vrij opvallend voor gevederde rovers zoals gaaien. Hoewel ik die straatschuimers graag een lekker hapje gun, houd ik toch mijn hart vast voor ‘mijn’ vliegenvangers. Maar het gaat tot nu toe goed. Gisteren zag ik de  vier jonkies nog op het nest. Ze hadden hun donspakjes inmiddels verruild voor volwassen veren en stonden op uitvliegen.
Toen ik zonet langs het atelier liep, werd mijn aandacht getrokken door het zachte geluid van fladderende vleugels. Een jonge vliegenvanger hing aan de rand van het nest en deed wanhopige pogingen om te vliegen. Zijn broertjes en zusjes hadden het nest al verlaten. Ik pakte een keukentrapje om te zien wat er aan de hand was. Ondertussen vlogen rondom me de oudervogels zenuwachtig van boom naar boom. Het bleek dat het rechterpootje van het jonkie ergens in de diepte verstrikt zat in het nestmateriaal. Ik probeerde het arme diertje heel voorzichtig uit zijn benarde positie te bevrijden, maar vergeefs. Het pootje was gebroken onder het kniegewricht en brak daar af als een dor takje.
Daar lag de jonge vliegenvanger weerloos in mijn hand. Was het nu wijsheid om het vogeltje uit zijn lijden verlossen? Ik kon het niet over mijn hart verkrijgen en legde zijn lot in de handen van moeder natuur. Ik had eerder wel eens éénpotige vogels gezien die zich redelijk leken te redden. Dus wie weet…
Ik zette het diertje op de grond. Wat een wonder toch, dat prachtige verenkleed in vele nuances van bruin, die kraaloogjes, die levenskracht. Ondanks alles. Tot mijn vreugde kwamen zijn ouders even later al met voer aanzetten. Ze lieten de invalide niet zomaar in de steek.
De volgende ochtend was er van het vliegenvangersgezin geen spoor meer te bekennen. Wie weet heeft hij het met anderhalf pootje toch gered…

   
Vliegvlug jong van de Grauwe vliegenvanger met afgebroken pootje, rechts op de grond.

---

10 augustus 2022. Het vijfde seizoen

Het erf met huis, stookhok en werkruimte eind augustus; op de voorgrond stijve zonnebloem

We zitten middenin een hittegolf en ook vandaag schijnt de zon weer ononderbroken. Ter ere daarvan bloeit in de voortuin de stijve zonnebloem en in de achtertuin de zonnekroon. Vreemd genoeg bekruipt mij toch het gevoel dat de zomer op haar retour is. De dagen worden merkbaar korter en er hangt een zekere loomheid over het land. Het leven lijkt minder uitbundig te worden gevierd. Het gras groeit nog, maar de vaart is eruit. De okkernoot naast de voordeur laat al zijn eerste bladeren vallen. Het gezang van vogels en het gekwaak van kikkers is verstomd. In het bos verschijnen vanuit het niets een paar paddenstoelen. In de avond hangt er een diepe, haast tastbare stilte over de velden. Boven het water in de poelen zweven nevelflarden en witte wieven. De natuur heeft de neiging zich terug te trekken voordat de onstuimige herfst rammelt aan de poort van de cyclische tijd.

Ik las een tijdje terug dat Chinese tradities, zoals het Taoïsme, geen vier seizoenen kennen, maar vijf. Het vijfde seizoen is de nazomer, de periode van half augustus tot eind september. Het staat in het teken van het element Aarde. Volgens Taoïsten nodigt de nazomer ons uit om de natuur te volgen. Dus om naar binnen te keren en te reflecteren op de essentie van het bestaan, om in de stilte en de diepte ons verbond met Moeder Aarde te hernieuwen. Dat spreekt me aan omdat het aansluit bij mijn eigen beleving van dit jaargetijde. Een prachtige tijd, tussen daad en droom en tussen droom en daad.

Tuin achter het huis eind augustus; op de voorgrond geel bloeiend zonnekroon.

---

4 augustus 2022. Kuifeendenraadsels

Twee kuifeendenpaartjes op het Kristalmeer in april

Vanaf het vroege voorjaar zwemmen er geregeld kuifeenden in het Kristalmeer. Meestal is het een paartje, een parmantig mannetje in zwart-wit livrei, geflankeerd door een onopvallend bruin vrouwtje. Soms zitten er twee of drie, een enkele keer vier paren. Ze kunnen het ook zomaar een week of langer laten afweten om dan weer onverwacht op te duiken.
Als ze op de plas zitten, duiken de eendjes vrijwel nooit onder om voedsel te zoeken. Ze dobberen maar wat rond en lijken eerder vakantie te vieren. Ik heb de indruk dat ze intussen testen of de omgeving rustig en veilig genoeg is om hier een broedpoging te wagen, want het dichtbegroeide eilandje in het midden van het Kristalmeer heeft aan grote aantrekkingskracht. De afgelopen tien jaren hebben daar steeds één of twee paar gebroed. Dat is toch elke keer een verrassing, want het mannetje neemt halverwege de broedtijd de vleugels en het vrouwtje zit dan een paar weken vrijwel permanent op haar eieren. Ze laat zich dan nauwelijks zien. Ik ga nooit naar een nest zoeken vanwege de kans op verstoring.
Broedsucces blijkt pas als er opeens een eend rondzwemt met in haar kielzog een stel kuikens. Schattige bruine donsballetjes die je zou willen knuffelen en bij je in bad zwemles zou willen geven. Dat is niet nodig want ze zijn direct zelfstandig. Zelfs duiken hoeven ze niet te leren.

Dit jaar viel dat heugelijke moment op 8 juli: een wijfje met zes jongen. Dat is laat in het jaar, maar in Schepping is het gebruikelijk dat de eieren van kuifeenden pas in juli worden uitgebroed. Ik ging dagelijks even kijken hoe het met het eendengezin ging, want eendenkuikens zijn smakelijke hapklare blokjes voor reigers en andere rovers aan de waterkant. Groot was mijn verbazing toen op 13 juli moeder eend opeens negen jongen onder haar hoede had. Niet minder maar meer! Uit vogelliteratuur blijkt dat bij kuifeenden soms een tweede vrouwtje haar eieren bij een ander in het nest dropt. Dat zou hier het geval kunnen zijn, te meer omdat af en toe een tweede eend poolshoogte kwam nemen. Een beetje schuldgevoel naar haar geadopteerde kinderen?
De hele vloot donsjes bleef intact tot ze drie dagen later met moeder en al spoorloos verdwenen waren. Een catastrofe of een wijs besluit van mama? Best mogelijk dat het hele gezin over land op stap is gegaan om een beter water te zoeken voor het grootbrengen van zoveel jongen. Wilde eenden doen dat ook vaak. Broeden op een veilige plek en vervolgens met de jongen naar een water met veel eten. Een riskante onderneming, maar het Kristalmeer is vrij klein en het is zeer de vraag of er genoeg voedsel te verzamelen valt door zoveel grut. De jongen eten vooral waterinsecten. Bij het zwemmen leek het me toe dat er niet veel eetbaars in het heldere water zit.
Ik dacht dat de kuifeendenstory nu wel afgelopen zou zijn, maar op 21 juli zwom er in het Kristalmeer alweer een vrouwtje rond, wederom met zes pas geboren kuikens! Dit gezin zwemt er nog steeds, maar er zijn vandaag slechts vier jongen over en die lijken nauwelijks te groeien. Als dat maar goed gaat…

31 juli 2022. Hagenhelden

Hageheld, vrouwtje van voren

Afgelopen nacht was het bewolkt, zacht en windstil. Gunstig weer voor nachtvlinders. Bij wijze van experiment heb ik een nachtvlinderval neergezet op een nieuwe plek in Schepping: nabij de linde op de top van Tao. Hoog en droog boven het omringende bloemrijke grasland. Ik ben benieuwd of ik in hogere atmosferen andere soorten vang dan gewoonlijk.
Ik heb de lamp nog maar net aangezet bij het vallen van de schemering, of er komt een grote vlinder driftig op het licht af in een onnavolgbare vlucht met vele wendingen. Na wat stuntvliegerij ploft het beestje op het laken neer om daar roerloos te blijven zitten zodat ik hem goed kan bekijken. Het blijkt een haar; een vrouwtje van een Hageheld. Een joekel met een spanwijdte van acht centimetereen mollig en een donzig behaard lijf. Ze is de eerste Hageheld van het jaar. Kort daarna maakt er nog eentje met veel kabaal haar opwachting. Kabaal naar nachtvlindermaatstaven wel te verstaan, niet meer dan het geritsel van de vleugels. Inmiddels dwarrelen ook een paar andere nachtvlinders rond de lamp. Vlindertjes in vergelijking met de heldinnen. En warempel, daar verschijnt een derde kamikazepiloot in vlindergedaante. Daar blijft het ook bij.
Ik verbaas me erover dat er alleen vrouwtjes op het licht af komen en geen mannetjes, die te onderscheiden zijn op grond van de warmbruine kleur van de vleugels en de sterk geveerde sprieten. Van de meeste soorten nachtvlinders zijn op  licht mannetjes verre in de meerderheid. De onvolprezen Nachtvlindergids geeft opheldering: ‘De mannetjes van de Hageheld vliegen op zonnige middagen in een grillige vlucht rond. De vrouwtjes vliegen vroeg in de avondschemering en komen aan het begin van de nacht op licht.’ Dat werpt dan wel de vraag op bij dit ongezellige gedrag wanneer beide seksen elkaar dan ontmoeten voor de broodnodige voortplanting.
Ik realiseer me dat ik de Hageheld het vorige jaar helemaal niet gezien heb, ondanks vele nachten op vlinderpad door heel Drenthe. Opmerkelijk. De boeken noemen de Hageheld immers ‘algemeen op zandgronden’. Misschien is dat nu wel verleden tijd. Veel vlindersoorten zijn recent sterk afgenomen.
Nog een vraag die ik mezelf stel: hoe komt dit beestje eigenlijk aan zijn merkwaardige naam? Wat is er heldhaftig aan een vlinder? Over de herkomst van vlindernamen is boeiende informatie te vinden op de website van de Vlinderstichting. Ik citeer: ‘De naam ‘held’ houdt mogelijk verband met het feit dat deze nachtvlinder behoort tot een van de grootste soorten uit Europa. Er is mogelijk nog een andere verklaring, wanneer Lasiocampa (Grieks voor ‘behaarde rups’) aan de benoeming ten grondslag ligt: het Griekse woord lásios betekent niet alleen ‘harig, ruig’, maar ook ‘sterk, moedig’, waarbij beharing symbool staat voor mannelijke moedigheid. Het voorvoegsel ‘hage-‘ komt van meidoorn-‘haag’, een van de waardplanten van deze soort (volgens Jan Christian Sepp, circa 1770). Bovenstaande informatie is afkomstig uit het ‘Woordenboek van de Nederlandse Diernamen in prep.’ van de heer K.J. (Klaas) Eigenhuis.’

Hageheld, vrouwtje op hortensia

26 juli 2022. Terug van weggeweest

Kleine schorseneer op het Vaderland

In de loop van jaren heb ik veel plantensoorten in Schepping geïntroduceerd door uitzaaien of door het overbrengen van plantmateriaal van elders. Sommige soorten floreren, andere redden het met moeite of verdwijnen na korte tijd. Of ze lijken verdwenen om na een aantal jaren toch weer ergens de kop op te steken. Dat overkwam me dit jaar al vier keer. Het is elke keer een klein schok, alsof je een oude bekende ontmoet die je was vergeten of dood waande.
De eerste oude bekende was de Kleine schorseneer, waarvan ik twee planten in 2005 had meegenomen uit Öland (Zweden) waar deze plant plaatselijk talrijk is in vochtige, schrale graslanden. Ik heb ze geplant in het vochtige centrum van het hooiland in het Vaderland. Eentje was al spoedig verdwenen, de andere bloeide jaarlijks tot en met 2012. Daarna was er geen spoor meer van te bekennen, maar in mei van dit jaar stond op dezelfde plek weer een bladrozet met twee bloeistengels met lichtgele ‘paardenbloemen’. De overblijvende plant heeft zich daar ongetwijfeld door de jaren heen gehandhaafd maar niet gebloeid, en dan zijn de langwerpige bladeren tussen alle Smalle weegbree moeilijk te vinden.

Voor de Pijpbloem in Schepping geldt een soortgelijk verhaal. Ik had omstreeks 2010 een stukje wortelstok meegenomen van een vakantie in Duitsland. Omdat de pijpbloem houdt van kalk- en voedselrijke grond in de halfschaduw en ik hem vaak bij kloosters en kastelen heb gezien, leek het boshoekje bij het stookhok me een geschikte groeiplek. Het jaar daarop kwamen een paar dunne stengeltjes boven de grond die jaarlijks miezeriger werden en vervolgens geheel verdwenen. Gebloeid heeft hij hier nooit. Ik was de Pijpbloem helemaal vergeten toen ik in juni in hetzelfde hoekje van de tuin bij het verwijderen van wat verdorde planten opeens weer twee stengels zag, zowaar krachtiger dan ooit tevoren. Helaas duurde dat niet lang, want slakken blijken dol te zijn op Pijpbloem. Er is nu bovengronds niets meer van de planten te zien. Dat verklaart wel waarom de Pijpbloem in de tussenliggende jaren verdwenen leek.

Wonderlijker is de vondst van een bloeiende plant van Wondklaver op 19 juni in het schrale, bekalkte grasland aan de oostzijde van het Kristalmeer. Wondklaver groeit bij ons hoofdzakelijk in de kalkrijke duinen en hier en daar in grote steden, vooral langs spoorwegen. Ik had in 2005 een paar plantjes meegenomen uit Zweden en uitgeplant in het kalkgraslandje achter mijn huis. De kortlevende planten hebben open grond nodig om zich te handhaven en door het dichter worden van de grasmat waren ze al na een jaar of vijf verdwenen. Niets meer van gezien tot Wondklaver dit jaar op een geheel andere plek in Schepping opdook. Het is natuurlijk de vraag of dit een nakomeling is van de oorspronkelijk aangeplante exemplaren. Mogelijk is recenter een zaadje door een andere oorzaak hier verzeild geraakt.

Wondklaver op het Bevrijde Land

Het meest spectaculair was de vondst vandaag van een jonge plant van Gestippeld zonneroosje; een breekbaar stengeltje met één geopende zongele bloem en drie bloemknoppen. Van dit fraaie halfstruikje had ik in 1997 twee exemplaren meegenomen uit Öland, waar het zeer talrijk voorkomt. Het Gestippeld zonneroosje is een kenmerkende plant van kalkgraslanden en daarom leek een plek op de recent aangelegde kalkheuveltjes het beste. Ze hielden zich daar inderdaad jaren lang goed staande maar vermeerderen zich niet en rond 2005 verdwenen ze haast ongemerkt. Het zonneroosje van vandaag moet wel zijn opgekomen uit een zaadje van die twee planten. Een bijzondere prestatie na 17 jaar afwezigheid!

Gestippeld zonneroosje op de kalkheuveltjes

23 juli 2022. Oogsttijd

Mijn moestuin heb ik in de loop van jaren ingekrompen vanwege het intensieve en tijdrovende onderhoud. Ik had meer tijd nodig voor het beheer van de toegenomen oppervlakte natuurgebied. Nu beslaat de groentetuin nog zo’n 35 vierkante meter, maar ook die beperkte oppervlakte levert in de meeste jaren zoveel op dat ik het grootste deel van het jaar qua groenten zelfvoorzienend ben, mede dankzij een goed gevulde diepvries.
Dit jaar is de tuin bijzonder productief. Alles groeit als kool. Zelfs de kool zelf, in de vorm van  compacte broccolireuzen tot 20 cm doorsnee, gave koolrabi’s en malse paksoi.

Broccoli in de moestuin

De vier courgetteplanten spreiden reusachtige bladeren over de paden en leveren elk keurig één puike courgette per dag. Er staat polsdikke prei en weelderige eikenbladsla. De bonen zitten al boven in de stokken en geven een rijke opbrengst. Op bovenstaande foto van de oogst van vandaag staat middenin ook een teiltje met 2,5 kilo rode bietjes, waarvan sommige weelderig rondborstig zijn uitgevallen.

Ik geloof dat de moestuin het nog nooit zo goed gedaan heeft als nu. Dat is best opmerkelijk, want de meeste moestuinders in mijn omgeving klagen steen en been over de droogte en de enorme vraatzucht van legioenen naaktslakken, soms ook muizen en woelratten. Veel planten worden ’s nachts in hun geheel verorberd of bij de wortelhals doorgeknaagd. Ik heb tot nu toe weinig last gehad, hoewel ik veel slakken in de omgeving van de moestuin zie. Mijn geheim? Had ik het maar, ik zou het graag met iedereen delen. Ik tuinier net als in andere jaren. In het vroege voorjaar begint dat met het onderspitten van een flinke portie overjarige mest van mijn schaapjes. Daarna af en toe wieden en bij extreme droogte even sproeien. Dat heb ik tot nu toe twee keer gedaan. Natuurlijk gebruik ik geen gif of kunstmest. Reiki krijgen de plantjes trouwens ook niet, wel veel liefde. De zaaikalender van Maria Thun laat ik aan mij voorbij gaan, dus daaraan kan het niet liggen.
Ach, misschien gewoon geluk gehad deze keer.

Eikenbladsla in de moestuin

9 juli 2022. Vuurlibel

Het is libellentijd. Boven het Kristalmeer zweven honderden watersnuffels en langs de oever patrouilleren een paar imposante keizerlibellen. Op de vochtige leem zitten blauw berijpte Platbuiken te zonnen. Het meest opvallend zijn daar echter enkele forse, rode libellen, evenals de Platbuik met een opvallend afgeplat achterlijf. Het is de Vuurlibel, knalrood van kop tot kont. Met zijn felle kleur ziet hij er uit als een tropische soort die in ons gematigde kikkerlandje uit de toon valt. Wat de Bijeneter is onder de vogels, lijkt de vuurlibel onder de libellen. En in zekere zin is dat ook zo.
Mijn Tirion libellengids uit 2008 vermeldt over de Vuurlibel: ‘Afrikaanse soort die tot in Eurazië voorkomt. Voorheen alleen algemeen in het Mediterrane gebied, maar de robuuste en agressieve vuurrode mannetjes zijn tegenwoordig ook noordelijker een bekend verschijnsel…. De soort plant zich in Nederland sinds 1993 voort’. Dat beeld wordt bevestigd door verspreidingskaarten op de website van de Vlinderstichting. Op de kaart van 1980-1999 zijn er slechts enkele stippen in Zeeland en Limburg, maar tegenwoordig is de Vuurlibel wijd verbreid tot op de Waddeneilanden. In Schepping zag ik het eerste exemplaar in 2019. Nu vliegt er al een tiental mannetjes rond. Ongetwijfeld planten ze zich hier ook voort.
Libellen zijn erg mobiel en kunnen nieuwe geschikte habitats gemakkelijk koloniseren. De Vuurlibel is slechts één van de libellen die zich recent vanuit Zuid(oost)-Europa in Nederland gevestigd heeft of zich hier sterk heeft uitgebreid. Andere soorten zijn bijvoorbeeld de Grote keizerlibel, Zuidelijke keizerlibel, Bandheidelibel, Bruine winterjuffer en Plasrombout.
Voer voor klimaatsceptici!

Vuurlibel

23 juni 2022. Lindebloesems

De linde bloeit! Rondom het huis heb ik indertijd vier lindes geplant die nu tot flinke bomen zijn uitgegroeid. Toch is slechts één daarvan voormij dé linde. Dat is de boom in het centrum van de huidige steentuin die later om zijn voet is gedrapeerd. Het is de oudste , de hoogste, de dikste, de mooiste en de rijkst bloeiende linde. Kort samengevat: topmodel Doutzen Kroes in boomvorm.
De linde bloeit dit jaar overvloediger dan ooit tevoren. Haar kruin is één enorm boeket van lichtgele bloesems die hun zoete honinggeur tot in de uithoeken van de tuin verspreiden. De ultieme geur van de zomer, vooral als ook nog de koekoek roept.
Toch klopt er iets niet. Opeens weet ik wat het is: de linde gonst niet. Gewoonlijk zwermen er duizenden bijen, hommels en zweefvliegen rondom de bloeiende boom, een nectarmagneet die insecten uit de wijde omgeving aantrekt. In Bulgarije zag ik langs een veldweg eens een bloeiende linde waarop honderden vlinders zich te goed deden. In Nederland is dat hooguit een enkeling. De meeste dagvlinders zijn hier sterk afgenomen. Dit jaar zijn ook andere insecten opvallend schaars. Ik had het al eerder geconstateerd als ik door mijn bloemrijke hooilandjes liep: wat vliegt er weinig, wat zoemt er weinig, wat leeft er weinig. Verontrustend.
Geen ‘silent spring’ van Rachel Carson, maar het begint te lijken op een ‘silent summer’. Ongetwijfeld dezelfde oorzaak: insecticiden. Onheilspellend.

En de boer, hij spuit maar voort……..

Tanken met oxamyl aan de rand van een aardappelakker bij Appelscha, nabij Nationaal Park Het Drents-Friese Wold. Het middel wordt gebruikt voor de bestrijding van aaltjes en insecten en is levensgevaarlijk voor mensen bij consumeren, inademen en zelfs huidcontact (foto Peter Knotsenburg),

‘Oxamyl is een chemische stof die als pesticide wordt gebruikt en die in twee vormen voorkomt : gegranuleerd en vloeibaar. De gegranuleerde vorm is in de Verenigde Staten verboden . ^[2] Het wordt vaak verkocht onder de handelsnaam Vydate .
Het is geclassificeerd als een uiterst gevaarlijke stof in de Verenigde Staten, zoals gedefinieerd in sectie 302 van de Amerikaanse Emergency Planning and Community Right-to-Know Act (42 USC 11002), en is onderworpen aan strikte rapportagevereisten door faciliteiten die produceren, opslaan, of gebruik het in aanzienlijke hoeveelheden.’ (Stringerfixer.com).

23 juni 2022. Gouden bergen

Als iemand je gouden bergen belooft, is het oppassen geblazen. Maar al te vaak zijn het mooie beloftes waarvan weinig terecht komt.
De Aarde beloofde me niets. Maar ze heeft me wel ongevraagd een gouden berg geschonken: Tao wanneer in juni de Gewone rolklaver volop in bloei staat. Weerspiegeld in het Kristalmeer zijn er zelfs twee gouden bergen.
Wat later in het jaar vliegen boven het goud hemelsblauwe vlindertjes, waarvan de rupsen op rolklaver leven. Het Icarusblauwtje.
Wat heeft een mens nog meer nodig om gelukkig te zijn?

Icarusblauwtje

19 juni 2022. Wolkenvuur

Bijna de langste dag. De zon verdwijnt pas even na 10 uur ’s avonds achter de horizon in het noordwesten. Althans, dat hoort hij te doen. Vanavond is er iets vreemds aan de hand, want als ik uit het keukenraam naar het zuiden kijk, zie ik boven de beukenhaag de dieprode lucht die hoort bij een heftige zonsondergang. Heeft de zon de verkeerde afslag genomen of ben ik aan het hallucineren, hoewel ik alleen maar raapsteelstamppot achter mijn kiezen heb?
Voor verruiming van mijn blikveld loop ik naar het beukenpoortje. Van daar heb ik een weids uitzicht over een aardappelakker en een grasland met twee oude eiken. Het late strijklicht van de ondergaande zon zet een lage, grijze wolk in vuur en vlam. De hele zuidelijke hemel staat in lichterlaaie. Ademloos kijk ik toe hoe de kleuren van licht en lucht telkens veranderen, geleidelijk fletser worden en uiteindelijk vervagen, zodat de wolk tien minuten later zijn normale gedaante en gebruikelijke grijsheid terug vindt. Alleen een vage baan van mysterieus purperbruin herinnert nog aan het kleurenspektakel.
De wonderen zijn de wereld nog niet uit.

15 juni 2022. Wouw!

Terwijl ik in de moestuin aan mijn koffie zit, hoor ik de onmiskenbare roep van kraanvogels, het sonore ‘krrrrroeh……’. De klank van de wildernis. Die komt ergens uit de hemel.  Het kost me moeite om ze te vinden: acht geluksvogels zeilen op stille vleugels voor de wind naar het noorden, heel hoog tegen de blauwe lucht. Ik kijk het achttal na tot ze achter de noordelijke bosrand verdwijnen, maar hun ochtendgroet is nog langer te horen. Mijn dag kan niet meer stuk.
Boven de bosrand waarachter de kraanvogels verdwenen, komen twee roofvogels tevoorschijn die zwierige cirkels rond elkaar beschrijven. Het zal het paartje buizerds wel weer wezen dat daar één jong heeft groot gebracht. Als ze naderbij dansen, blijken het echter twee rode wouwen te zijn, direct herkenbaar aan hun diep gevorkte ‘zwaluw’staart. Mijn favoriete roofvogels, zo elegant en kleurrijk, voor het eerst boven Schepping. Het lijkt wel of ze aan het baltsen zijn, zo speels buitelen ze om elkaar. Maar voor zulke strapatsen is het toch wel rijkelijk laat in het jaar. Vermoedelijk hebben ze ergens in de omgeving gebroed, want sinds kort nestelen er jaarlijks enkele paren rode wouwen in Drenthe.
Over mijn hoofd cirkelen ze zuidwaarts.
Wow!

12 juni 2022. De steentuin bloeit

Stukje van de Steentuin met bloeiend Kruipklokje, Muurfijnstraal en Bermooievaarsbek

In mijn boekje over Schepping kun je lezen hoe en waarom ik de laatste jaren de oorspronkelijke los gestapelde puintuin naast de Lelievijver heb omgevormd tot een gemetselde steentuin met meer uitgesproken reliëf. Begin 2019 heb ik daar de laatste steen gelegd, behalve voor de kiva die pas dit jaar is gebouwd (zie blog van 12 april 2022). Aanvankelijk stak het nieuwe metselwerk van de steentuin nogal hard en gekunsteld af tegen de vriendelijk bloemenweiden ernaast en de bomen op de achtergrond. Nu, drie jaar later, is er veel meer harmonie ontstaan tussen de bouwsels en de groene omgeving. In de schaduw zijn stenen en cement door algen voorzien van een groene waas in wisselende dichtheden. Mossen vormen nu lichtgroene tapijtjes op de muren, waardoor de scherpe contouren van afzonderlijke steenbrokken zijn uitgewist. Sommige rotsplanten hebben zich vanuit een paar aangeplante exemplaren sterk uitgebreid en zetten het steenlandschap momenteel in bloei. Vooral Kruipklokje, Bermooievaarsbek, Muurfijnstraal en Muurbloem zijn succesvol. Eén van de los gestapelde borietjes is al helemaal door guirlandes van Muurleeuwenbek overgroeid.

We zouden veel vaker een dergelijke samenwerking tussen natuur en cultuur kunnen  stimuleren. Tegenover de verstening van de stad de vergroening. Een paar gebouwen met kostbare prefab sedumdaken is lang niet genoeg.

29 mei 2022. 300.000 boompjes

Al bijna twee jaar ben ik bezig met het verwijderen van spontaan opgeslagen boompjes in de open delen van het Bevrijde Land om te voorkomen dat het bloemrijke grasland vol bijzondere planten en insecten geleidelijk overgaat in bos. Na de ontgronding van de voormalige maïsakker in 1990 vormde de kale zand- en leemgrond een ideaal kiembed voor ontelbare zaden van berken en wilgen, afkomstig uit het omringende bos. Door begrazing met schapen werden de boompjes vanaf het begin kort gehouden, maar veel overleefden het geknabbel wel. Mijn schapen eten alleen de bebladerde, malse toppen, zodat de houtige delen in de loop der jaren toch geleidelijk langer en dikker worden. Aanvullend maaibeheer kan dat ook niet tegengaan. Doordat de wortelstelsels van de boompjes en struiken blijven groeien, worden de bovengrondse groeischeuten jaarlijks langer, nu soms meer dan een meter in één groeiseizoen. Kortom, het werd na dertig jaar toch tijd om een groot deel van de opslag met wortel en tak te verwijderen.
Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. De boompjes met de hand uittrekken gaat al lang niet meer, dus moet er een schop aan te pas komen. Bovendien moet dat zorgvuldig  gebeuren om de bodem niet te veel te beschadigen en om bijzondere planten als orchideeën te ontzien. Ik probeer iedere dag een uur lang boompjes uit te spitten, zomer en winter. Het houdt mijn lichamelijke conditie op peil en geleidelijk is deze bezigheid ook een vorm van meditatie geworden.
In een uur kan ik zo’n 200 boompjes aan. Dat lijkt heel wat, maar gemiddeld staan er zo’n twintig per vierkante meter. Voor het hele terrein kom ik op een schatting van 300.000 stuks. Dat vergt dus een meerjarenplan. Gelukkig krijg ik bij de uitvoering af en toe hulp van anderen. Als je ook een handje wilt komen helpen, kun je je daarvoor aanmelden via de contactpagina van deze site.

Grasland aan de oostkant van het Kristalmeer, links met boomopslag,
rechts na het verwijderen daarvan.

27 mei 2022. Wonderklaver

Vanochtend maakte ik mijn gebruikelijke rondje door Schepping. Alweer werd ik overladen met natuurgeschenken als bloemenpracht, vogelzang, hoge wolkenluchten en windvlagen met rozengeur. Nog geen maneschijn trouwens.
Elke dag kiezen mijn benen net een andere route en in het grasland aan de oostzijde van het Kristalmeer stuitte ik vandaag op een geel bloeiend plantje dat nauwelijks opviel tussen de vele ratelaars en rolklavers: Wondklaver. Het is een liefhebber van kalkhoudende grond die in Nederland vooral in de kalkrijke duinen groeit, maar in Drenthe niet inheems is.  De open graslanden op met mergel bekalkte leem in Schepping vormen een goed milieu voor wondklaver, maar hoe is hij hier verzeild geraakt?
Een jaar of dertig gelden heb ik een paar rozetjes van wondklaver meegenomen uit Zweden en uitgeplant in het kalkgraslandje achter mijn huis. Hij heeft het daar een paar jaar volgehouden, maar ik heb hem al zeker 25 jaar niet meer gezien. Zou het plantje van vandaag een nazaat zijn van die Zweedse exemplaren, terwijl de groeiplaats meer dan 100 meter verwijderd van de oorspronkelijke plek? Dat lijkt een al te sterk staaltje van overlevingskunst. Dat de soort op eigen kracht Schepping heeft weten te vinden, is al even onwaarschijnlijk.
Wondklaver heeft zijn naam te danken aan de geneeskrachtige werking van een aftreksel bij slecht helende wonden. Vanwege zijn miraculeuze verschijning mag hij van mij ook wonderklaver heten.

25 mei 2022. Sneeuwballensneeuw

In de winter kneden we sneeuwvlokken tot sneeuwballen. Vandaag is het de omgekeerde wereld: een sneeuwbal die sneeuwvlokken produceert.
Milde lentesneeuw die neerdwarrelt op het klinkerpad en opwaait in de westenwind.

1 mei 2022. Tussen moederschoot en Vaderland

Het voorjaar vordert. Alle bomen zijn lentegroen bebladerd, de appels op het Vaderland staan in bloei en de paden zijn voor de eerste keer gemaaid. De nieuwe stenen poort harmonieert wonderwel met het groene decor, alsof die er altijd al geweest is.
Ik realiseer me nu pas de symbolische plaats van de poort, op de overgang van de open ruimte van het Vaderland naar de beslotenheid van de Kiva, de symbolische baarmoeder. Hier ontmoeten het mannelijke en het vrouwelijke principe elkaar; de grens tussen yin en yang. Een poort voor transformatie en heling.

20 april 2022. Nieuwe buren

Sinds 2018 heb ik een paar keer een drol van een das op mijn land gevonden. Ik schreef daarover eerder op 28 september 2020 in het blogbericht ‘Keutelblij’ met een plaatje erbij van het corpus delicti. De producent van de keutel was vermoedelijk een bewoner van een grote dassenburcht in een dennenbosje een kilometer naar het oosten.
Dit voorjaar zijn dassensporen echter voortdurend op het land te zien en niet alleen in de vorm van verspreide keutels. In het dennenbosje van Moet is een flinke latrine ontstaan, een openbaar dassentoilet bestaande uit steil uitgegraven kuiltjes waarin ze hun uitwerpselen deponeren.  Ik zie ook dassenpaadjes in het bos en onder het schapengaas door, waar ze hun aanwezigheid verraden doordat er haren aan het raster blijven plakken.  Op het Bevrijde land zie ik her en der krabsporen waar ze gezocht hebben naar hun favoriete voedsel, regenwormen. Alles duidt op de nabijheid van een bewoonde burcht.
En inderdaad, in het jeneverbesstruweeltje van het Drentse Landschap dat grenst aan het Landje van Moet is sinds deze winter sprake van heftig grondverzet. Dassen hebben er diepe holen uitgegraven in de mulle, droge grond. Het uitgeworpen gele zand valt al van verre op. De nieuwe buren zelf heb ik nog niet gezien, maar dat is geen wonder omdat ze bijna alleen ’s nachts op stap gaan en mensen liever mijden. Misschien maak ik een kans op een vluchtige kennismaking als ik in de buurt tegen de avondschemering stilletjes ga zitten wachten wanneer de wind uit de goede hoek waait. Een spannend vooruitzicht.

12 april 2022. Voldoening

De Kiva is klaar! De boog van de poort is gemetseld, de mal eronder verwijderd en het bouwsel is zowaar niet ingestort. Toch voelt het nog wat onwennig om er onderdoor te lopen. De vloer van de Kiva heb ik belegd met tegels, waarvan de overbuurman nog wat stapels over had. Vandaag heb ik daaraan de laatste hand gelegd met het plaatsen van de laatste, op maat gezaagde tegels aan de rand van de cirkel. In het midden staat een prachtige vuurkorf met een patroon van gestileerde bladeren, in harmonie met de omgeving.
Met voldoening kijk ik naar het bouwwerk. Het is de knusse ontmoetingsplek geworden die me voor ogen stond, gekoesterd door de bomen en struiken rondom en een mooie inval van het licht.

3 april 2022. Wolkenwandel

Vandaag maakten  Christine en ik een verfrissende wandeling over oude karrensporen rondom het esdorp Benneveld. Een groot deel van de route voerde langs het dal van de Westerstroom waar de beek weer kronkelt door ruige graslanden en elzensingels. Vandaag zal me echter niet op de eerste plaats bijblijven vanwege het fraaie landschap, maar door de wilde luchten. Grootse, ongerepte wolkenschappen, waar geen mensenhand aan te pas is gekomen. Vriendelijke wattenwolken tegen het diepblauwe uitspansel. Witte watervallen van sneeuw tegen de achtergrond van loodgrijze bergwolken.
Verschillen wij in essentie van wolken die eeuwig ontstaan en oplossen, oplossen en ontstaan uit schijnbaar niets?

6 april 2022. Getuigenis

Op de slagboom aan het begin van de zandweg naar het Landje van Moet heeft een anonieme actievoerder met een dikke viltstift een boodschap achtergelaten. In niet mis te verstane bewoordingen.
Smakelijk eten op woensdag gehaktdag!

2 april 2022. Bijzondere nestjes

Toen ik vanmorgen mijn schapen van vers hooi voorzag, viel mijn oog op een hooibaal met een opmerkelijke uitstulping. Het blijkt een bolvormig vogelnest te zijn, vervaardigd uit concentrisch gerangschikte dorre bladeren die op de een of andere manier stevig aan de zijkant van de baal bevestigd zijn. Middenin is een opening uitgespaard die toegang geeft tot de nestholte. Het lijkt me het werk van een winterkoning, maar meestal zijn hun nesten met mos bekleed en dat materiaal ontbreekt helemaal ik dit kunstwerkje.
Vorig jaar heeft een winterkoning gebruik gemaakt van een postmoderne nestkast die min of meer bij toeval tot stand kwam. Dat zit zo. Tijdens het zagen van brandhout in de winter bladderde er van een stammetje een flink stuk schors af met een ronde centrale opening. Het deed me direct aan een nestkast denken. Ach, dacht ik, laat ik eens proberen of er iets van te maken valt. Ik schroefde de onderkant van het stuk schors tegen de stam van een eik, bevestigde aan de bovenkant een plankje als dak en klaar was mijn vogelhuisje. Nu wachten op krakers.
Diezelfde lente nog werd de schorskast bezet door een paar winterkoninkjes die er met succes jongen grootbrachten. Als ingang gebruikten ze trouwens niet de riante ronde opening, maar  een spleet tussen schors en boom. Het gat vulden ze op met nestmateriaal. Vandaag zag ik tot mijn vreugde twee boomkruiper achter de schors glippen. Ook zij lieten de hoofdingang links liggen. Van boomkruipers is bekend dat ze een voorkeur hebben om te nestelen achter een stuk loszittende schors. Die zullen zich er wel direct thuis voelen.

23 maart 2022. Kabouterlaantje

Al een paar maanden staat langs het wegje van Holthe naar Makkum een intrigerende richtingaanwijzer naar een Kabouterlaantje. De pijl wijst naar een oud voetpad onder hoge bomen dat deel uitmaakt van het buurtommetje Holthe-Lieving-Makkum. Al lang voel ik grote sympathie voor Pee Pastinakel en Kwetal, kabouters uit de fantasiewereld van Marten Toonder, als manifestaties van het aloude weten in diepe verbondenheid met de natuur. Wijsheid die verloren dreigt te gaan in de huidige kenniseconomie. Daarom ben ik er gisteren een kijkje gaan nemen.

Langs het paadje zijn verspreid tafereeltjes te zien uit het rijke kabouterleven in de vorm van stenen beeldjes. Kabouters voor hun paddenstoelenhuisjes, aan een gedekte tafel, in de moestuin, met de opgehangen was en rond een kampvuurtje. Ook in de holtes in de oude eiken wonen kabouters achter fraaie deurtjes, soms met een wijze raad: ‘Kijk eens goed om je heen. Overal is iets leuks te zien’.
Zo is het maar net!

Vanmorgen haalde ik de Volkskrant uit de brievenbus. De dagelijkse strip van Peter de Wit over Sigmund toont een ontmoeting tussen de psychiater en een kabouter voor zijn woonpaddenstoel aan de voet van een oude boom. De vraag die hij stelt, gaat ons allen aan. Zou Peter de Wit ook het Kabouterlaantje hebben bezocht?

Sigmund van Peter de Wit in de Volkskrant van 23 maart 2022

22 maart 2022. Langslaper

Bij de grote herfstschoonmaak van de tuin begin december stuitte ik in een van de bloemperken op een opvallende bult van dood gras en dorre bladeren. Toen ik het wilde wegharken, voelde ik een zachte, doch stevige weerstand. Toch maar even kijken wat de oorzaak daarvan was. Ik haalde wat bladeren weg en voelde een paar gemene prikken in mijn hand. Had ik met een mierennest te doen? Nee. Onder een dekentje van gras bleek zich een egel te hebben geïnstalleerd voor zijn winterslaap. Hij was al in diepe rust verzonken. Gauw dekte ik het dier weer toe, met wat extra hooi er bovenop om mijn brute verstoring te compenseren.
Dit weekend ben ik met mijn zus Anneleen aan de grote voorjaarsschoonmaak begonnen.  Het werd de hoogste tijd om het oude egelnest te verwijderen, een slordige hoop dorheid te midden van bloeiende bolletjes. Achteloos stak ik dus mijn hand in de bladhoop om het spul in de kruiwagen te deponeren, maar mijn terugtrekkende beweging was snel en ging gepaard met een zachte vloek. De egel lag nog altijd te maffen in zijn bladerbed en zijn stekels waren nog steeds verrekte scherp!

Dat was onverwacht, want ik had op de website van de Zoogdiervereniging gelezen dat egels in de winter niet aaneengesloten slapen, maar soms wakker worden en geregeld van nest veranderen. Na mijn brute verstoring in december zou mijn egel vast wel een veiliger plek hebben opgezocht. Niet dus. De volgende dag bleek hij wel te zijn vertrokken. Ongetwijfeld goed uitgeslapen.
Het gaat niet goed met de egels in Nederland en ook in Schepping zie ik ze steeds minder. Twintig jaar geleden was het normaal als er in de schemering een egel rondscharrelde in de tuin. Nu gaan er jaren voorbij zonder er eentje te zien. Vorig jaar was een uitzondering. Toen zag ik op een nacht in september twee egels tegelijk in het Vaderland. Vermoedelijk is een van hen de betrapte langslaper.
Egels zijn hier meer dan welkom. Het is een van de weinige dieren die naaktslakken eten. En die zijn er meer dan genoeg.

10 maart 2022. Boogje

Hoe metsel je in vredesnaam een boog? Stenen blijven in het algemeen niet in de lucht hangen. Een zoektocht op het Internet wees uit dat het in elk geval nodig is om een solide houten mal te maken waarop een vers gemetselde boog kan rusten en de cement kan uitharden. Het maken van de mal liet ik aan de plaatselijke Hubo over. Vandaag kon ik de onderdelen ophalen en ter plekke monteren. Ik ben benieuwd of de constructie het gewicht van Drentse keien kan dragen.
Intussen stijgt mijn bewondering voor de architecten en bouwvakkers van middeleeuwse kathedralen. Hoe kregen die het voor elkaar om prachtige booggewelven te metselen 30 meter boven de grond? Zonder hijskranen of andere apparatuur nog wel.

27 februari 2022. Keienzuilen

Gedurende het metselen aan de Kiva ontstond het idee om de toegang vanaf het Vaderland te markeren met een poortje van veldkeien. Dat was meteen een goed excuus voor een van mijn favoriete winterse bezigheden: het speuren naar keien die boeren uit hun akkers hebben verwijderd en in wegbermen, overhoekjes en houtwallen dumpen. Dat gebeurt overigens steeds minder want veel boeren beschouwen het oogsten van stenen inmiddels als een aardige bijverdienste. In tuincentra betaal je voor een flinke kei van 50 cm doorsnee al gauw 100 euro. Zo bezien heb ik een fortuin in mijn tuin liggen.
Het metselen met veldkeien is een vak apart. Ze zijn niet poreus zoals bakstenen en hechten daardoor veel minder goed. Bovendien hebben ze allemaal een andere vorm en formaat. Het zoeken van min of meer passende stenen is vaak een heel gepuzzel, maar dat maakt het werk juist zo leuk. Vandaag ben ik gevorderd tot de bovenkant van de zijwanden van het poortje. Nu het boogje nog.

De zijwanden van het poortje naar de Kiva. Op de achtergrond een paar door de stormen gevelde vogelkersen

21 februari 2022. Ravage

Gisteren zwol de wind alweer aan tot een noordwesterstorm. Franklin, aangenaam. Een zeldzaam fenomeen, zo’n drielingstorm. Na het geweld van Eunice viel Franklin eigenlijk wel mee. Hij gaf voornamelijk de genadeslag aan bomen die toch al wankelden.
De wind is nu geluwd en nieuwe stormen staan niet op het programma van het KNMI. Tijd voor mij om het land rond te lopen en de balans op te maken. Dat is schrikken. Ik tel minstens dertig ontwortelde, gespleten of afgebroken stammen. Het zwaarst getroffen is inheemse vogelkers, maar ook enkele ratelpopulieren, berken en een boswilg zijn omgegaan. Sommige bomen waren al aangetast door houtrot, andere kerngezond. De eiken hebben stand gehouden en gelukkig ook de vrijstaande, beeldbepalende berken in het grasland.
Alle slachtoffers vielen in de boomsingels en aan de randen daarvan. De ravage aan de zuid- en westzijde van het Vaderland is groot. De grote dode wilg aldaar heeft met zijn gewicht de forse ratelpopulier waarop hij leunde finaal omgedrukt. Beide boomruïnes liggen in het grasland en reiken tot voorbij de fruitboomcirkel. Andere bomen zijn op de rasters gevallen, waardoor het schapengaas op de grond is gedrukt en hekkenpalen zijn afgebroken. Ik moet direct aan de slag met de elektrische kettingzaag om de rasters te herstellen, anders lopen mijn schapen wellicht morgen bij de Jumbo in Beilen.
De schade op het Landje van Moet is beperkt tot wat afgerukte takken. Dat lag dan ook meer in de luwte bij de razende windvlagen uit het westen.
Het windgeweld heeft één voordeel: over brandhout voor de houtkachel hoef ik me de eerste jaren geen zorgen te maken.

18 februari 2022. Eunice was niet zo nice

Gisteren was een rustdag tussen twee diepe depressies in. Stilte na de storm én stilte voor de storm, want na Dudley is het vandaag de beurt aan Eunice, een nog zwaardere storm waarvoor door het KNMI code rood is afgekondigd voor West-Nederland en code oranje voor het binnenland. Er worden zeer zware windstoten verwacht, in Drenthe tot honderd kilometer per uur. Vanmorgen tijdens het inkopen doen, was er nog weinig aan de hand. Een gezapig windje met wat lichte regen. Maar sinds een uur of vier raast er een storm over het land die ik in geen jaren heb meegemaakt. Dudley was hierbij vergeleken een vriendelijk briesje. Sommige vlagen zijn ronduit angstaanjagend. De bomen die ik vanachter mijn computer door het achterraam kan zien, zwiepen vervaarlijk heen en weer. In het bosje achter de puintuin zijn voor mijn ogen al minstens twee grote, meerstammige vogelkersbomen ontworteld en in elkaar verstrengeld ter aarde gestort. 
Ik houd mijn hart vast voor al die andere bomen waar ik zoveel van houd.

16 februari. Dudley op bezoek

 Er komt een stormdepressie op ons af, zeggen ze. Hij heeft zelfs een naam gekregen, Dudley, en dan weet je dat het heftig kan uitpakken. In de ochtend is er weinig aan de hand, maar ’s middags neemt de kracht van de wind snel toe. Dat is voor mij geen beletsel om verder te metselen aan de Kiva, al kreunen de bomen rondom en zwiepen de toppen van de vogelkersen boven mijn hoofd soms vervaarlijk heen een weer bij een hevige windvlaag.
Opeens hoor ik een luid gekraak van brekend hout, gevolgd door een doffe dreun en meer gekraak. Ik zie hoe de enorme wilg in de westelijke bossingel van het Vaderland door een felle mep van Dudley wordt ontworteld en bijna ter aarde stort. De zware stam heeft een forse vogelkers in zijn val meegesleurd, in het midden afgebroken als een luciferhoutje. Hij is nog net opgevangen door een forse peppel die nu vervaarlijk overhelt. De wilg was al een paar jaar dood, maar dat neemt niet weg dat zijn neergang indrukwekkend is en een geweldige ravage veroorzaakt van afgebroken takken en verpletterde struiken. Fascinerend om van nabij getuige te zijn van zo’n staaltje van bruut windgeweld en tegelijk beangstigend. Het laat me weer eens beseffen hoe nietig een mens is in verhouding tot de krachten van de natuur. Het is ook een sein om naar binnen te gaan en de houtkachel aan te maken.
Bij het vallen van de avond loeit de storm op volle kracht om het huis. De balken kraken, de pannen klapperen en de bomen zuchten en kreunen. Wolken jagen langs de maan. Dudley kent geen nachtrust.

3 februari 2022. Muizenmop

 Mijn wintervoorraad vogelvoer bewaar ik in het stookhok naast het huis. Vroeger zaten de zaden in de vierkante plastic dozen waarin vetbollen te koop worden aan geboden. De bij mij inwonende bosmuizen hebben jaren geleden ontdekt dat ze gemakkelijk aan een smakelijk maaltje kunnen komen door een gat te knagen in de dunne wand van die dozen. Sindsdien bewaar ik strooivoer, vetbollen en zonnepitten in stevige plastic opbergbakken. Dat ging goed tot de Grote bosmuis op het toneel verscheen. Die soort is een paar jaar geleden uit het oosten opgerukt en heeft hier inmiddels de Gewone bosmuis vrijwel geheel verdrongen. Hij is anderhalf keer zo zwaar als de Gewone bosmuis en even bijtlustig. Ook in vingers trouwens als je ze in je onnozelheid probeert te pakken, zoals ik heb ervaren.
Dit gajes heeft van de winter ontdekt dat ze met hun krachtige snijtanden ook een gat kunnen bijten in de opbergbakken. Gisteren deed ik een voorraaddoos open en ontwaarde een stilleven van aangevreten zonnebloempitten en enkele omhulsels van pinda’s en walnoten. Een flink gat aan de rand van de deksel verraadde de identiteit van de boosdoeners. Tussen de zonnepitten lagen bovendien een heleboel gele stukjes textiel. Kennelijk waren de muizen voornemens om van hun provisiekamer tevens hun vaste woon- en verblijfplaats te maken.
Het werd me al snel duidelijk waar ze de stoffering van hun kamer vandaan hadden. De stroken stof aan de vloermop in een naburige emmer waren opeens een stuk korter geworden en hadden ernstig te lijden van rafeligheid. Dat huishoudelijke kleinood was veroordeeld tot de afvalbak.
Ik deed de zonnebloempitten over in een onbeschadigde opbergdoos, in de vage hoop dat het bij één daad van muizenvandalisme zou blijven. Niet dus. Vanmorgen een heterdaadje. Twee grote bosmuizen zaten te ontbijten in luilekkerland. Terwijl ik dit tafereel op een foto probeerde vast te leggen, sprong er eentje net 30 centimeter omhoog om over de rand te ontsnappen.
Nu maar hopen dat metalen opbergbussen de tanden van deze beestjes wel weten te weerstaan….

18 januari 2022. Kepen

Zoals elke winter strooi ik achter het huis dagelijks een portie gemengde zaden op een afgedankte salontafel om mijn gevederde vriendjes de winter door te helpen. Het zijn nu echter andere vriendjes dan een paar jaar terug. Vijf jaar geleden was de ringmus de talrijkste soort op en rond de voerplek, soms met een jolige bende van meer dan veertig vogels. Vorig jaar kwamen er sporadisch een paar een hapje halen en deze winter heb ik ze nog helemaal niet gezien. Hun plaats wordt nu ingenomen door een stuk of dertig kepen, wintergasten uit de bossen in het hoge noorden. Vooral de mannetjes zijn prachtig met hun oranje borst en hals.
Toch doet het pijn dat het zo slecht gaat met onze eigen, gezellige ringmusjes.

3 januari 2022. De cementmolen draait weer

De gerenoveerde puintuin in april 2020

Drie jaar geleden legde ik de laatste hand aan de omvorming van de oorspronkelijke los gestapelde puintuin achter het huis tot een gemetseld fantasiebouwsel met een klaterend beekje, het Stenen Bruidsbed, de Galerij der Geliefden en de Toren van Babbel. Dit gematerialiseerde luchtkasteel wordt uitvoeriger beschreven in het boekje over Schepping (zie de rubriek publicaties op deze site). Eigenlijk was het bouwwerk toen voltooid en ik had voorlopig ook wel genoeg van het metselen.
Maar in dat ‘eigenlijk’ klinkt al wat twijfel door. Voor mijn gevoel was er nog één los eindje: het toegangspad vanaf het Vaderland had geen uitnodigende entree. Dat paadje begint onopvallend tussen een paar hazelaars en loopt daarna door een schaduwrijk bosje in de richting van de Galerij. Pas halverwege het bosje wordt het pad  gemarkeerd door opgemetselde muurtjes van ruwe cementbrokken. Het zou mooier zijn als dit pad een meter of tien werd doorgetrokken naar de rand van het hooiland van het Vaderland.

Het paadje vanaf het Vaderland naar de Galerij der Geliefden in 2020

Het was een voornemen zonder enige noodzaak of urgentie, een vage wensdroom die bij realisatie alleen maar een hoop zwaar werk met zich mee zou brengen. Had ik onderhand niet genoeg met loodzware keien en cementkuipen gesjouwd? Bovendien waren mijn bouwmaterialen op. Praktische bezwaren genoeg, maar toch kwam dit idee telkens weer langs  waaien.
Een dik jaar geleden zag ik vanuit de auto bij de ingang van een erf in Lieving een bordje ‘Stoeptegels. Gratis af te halen’. Dat was slechts een kilometer van mijn huis. Ik remde. Er lagen flinke stapels en losse bergen stenen langs de oprit. Ideaal voor het gedroomde ommuurde pad. In een opwelling zei ik tegen de eigenaar dat ik elle stenen wilde meenemen en hij vond dat best. Dat werden heel wat ritjes heen en weer.
Maanden lang stonden de tegels in wanordelijke slagorde lelijk te wezen langs het toekomstige verlengde pad door het bosje. Metselzand en zakken cement lagen te wachten op hun bestemming. Op deze zachte ochtend in januari vond ik opeens dat er iets mee moest gebeuren. Het stond me ook helder voor de geest wàt er moest gebeuren: geen recht pad, maar een lage, cirkelvormige muur waarop mensen plaats konden nemen rond een centrale vuurplaats. Dat idee resoneerde met het getal zestien van eergisteren.
Voor mijn geest kwam de Kiva, waar ceremonies werden gehouden tijdens een bijeenkomst van stamoudsten en sjamanen in Papenvoort in 2019. In mijn blog van 19 augustus 2019 schreef ik daarover: ‘Het spirituele centrum van deze happening werd gevormd door de kiva, oorspronkelijk een ondergrondse, ronde, sacrale ruimte van de Hopi indianen. Hier had de kiva de vorm aangenomen van een ronde zandkuil met een doorsnede van zo’n 20 meter, omgeven door oud beukenbos. Een waardige ceremoniële plek. De kuil was omgeven door lage aarden wallen, waarop toeschouwers konden plaatsnemen.’
De cementmolen is uit de berging gehaald. De eerste tegels zijn gelegd!

1 januari 2022. Zestien

 Tot in de vroege ochtend bleven ze bij de molen in Makkum carbidschieten om het nieuwe jaar in te luiden. Kennelijk valt deze traditie niet onder het vuurwerkverbod. Helaas. De doffe knallen drongen door de huismuren heen en hielden ons lang uit de slaap.
Na zo’n onrustige nacht hadden we behoefte aan ruimte en stilte. We maakten onze gebruikelijke nieuwjaarswandeling aan de westkant van Zwiggelte, een agrarisch gebied met smalle weggetjes over de oude essen van dit dorp, langs houtwallen en door de Groenlanden. Dat is een vochtig, open graslandgebied met waar een paar jaar geleden nog grutto’s hun baltsvlucht uitvoerden. Weidevogels waren er nu natuurlijk nog niet te bekennen, al was het met dertien graden bijzonder zacht voor een nieuwjaarsdag.
Hoog over het weidse landschap trok een V-formatie van zwijgende ganzen van zuid naar noord. Ik tel het aantal in zo’n groep eigenlijk nooit. Waarom zou ik? Deze keer deed ik het onwillekeurig wel; het waren er zestien. Een getal om direct weer te vergeten. Vlakbij Zwiggelte zat een ongebruikelijke samenscholing van zwarte kraaien te rumoeren in de eiken langs de weg. Op onze nadering vlogen ze allemaal gelijktijdig op. Ik telde ze wederom:  zestien. Apart. Op de terugweg zagen we in de avondschemering een grote groep reeën ver weg in het veld. Je raadt het al: zestien. Kun je dat nog stom toeval noemen?
Thuisgekomen hebben we toch maar eens gekeken wat het getal zestien betekent in de numerologie. Dit vonden we bij een eerste blik op het Internet:
‘Het cijfer 16 geeft aan dat u voor anderen moet zorgen. Als je resoneert met dit nummer, is dat waarschijnlijk de manier van de engel om je te feliciteren met het geweldige werk dat je verricht voor je dierbaren.
Dit nummer is ook een herinnering om ook voor uw welzijn te zorgen. Je moet goed zijn om voor anderen te kunnen zorgen. Je zorgt meestal voor de behoeften van anderen en vergeet jezelf. Daarom hebben veel mensen de neiging om je vriendelijkheid te misbruiken. Je moet stoppen dat je te laten gebeuren.
Dit nummer zegt ook veel over je vrijgevigheid en mededogen. Je hoeft jezelf alleen te beschermen tegen mensen die je vriendelijkheid misschien onterecht gebruiken.’

We gingen er een beetje van blozen, maar het zou zomaar onze leeropdracht voor 2022 kunnen zijn. Ik heb langzamerhand wel geleerd dat de boodschappen die de natuur je aanreikt altijd van betekenis zijn.

————————————————————————————————————-

12 december 2021. Rijpschap

Mijn zus Anneleen, een paar dagen op bezoek, was vroeger uit de veren dan ik. Ze maakte deze schitterende foto van de net opgekomen zon boven de berijpte velden van het Bevrijde Land. Om het koud van te krijgen en warm van te worden.

11 december 2021. Grote schoonmaak

Anneleen met haar vinnige bezempje, zomer 2020

Menigeen denkt dat het na de zomer wel zo’n beetje gedaan is met buitenarbeid in Schepping. Het hooi is immers binnen, de moestuin geoogst, de paddenstoelen geteld.
Niets is minder waar. Een van de grootste klussen is elke herfst het verwijderen van afgevallen boombladeren uit de tuinen rond het huis en van een groot deel van de graslanden. Op zich verteren die bladeren wel en ze vormen op den duur zelfs vruchtbare humus, maar dat wil ik op de meeste plaatsen buiten de bosjes liever niet. De afvoer van bladeren draagt, net als maaien en afvoeren, bij aan verschraling van de bodem. Bovendien kunnen veel planten van heide en grasland slecht tegen langdurige bladbedekking. Dat hoort bij bossen en struikgewas.
Door het ouder worden van bomen en struiken neemt de hoeveelheid blad in Schepping jaarlijks toe. Bovendien valt het blad steeds later. Zo’n veertig jaar geleden waren alle loofbomen omstreeks half november kaal. Nu is dat een maand later. Het is één van de signalen in de natuur dat het klimaat warmer wordt.
Dit weekend had ik bij de grote herfstschoonmaak gelukkig hulp van mijn zus Anneleen. Ze staat haar vrouwtje, vooral als ze gewapend is met haar favoriete tuinwapen, een aftandse bezem, door haar het ‘vinnige bezempje’ gedoopt. Daarmee zijn alle tuinpaden in een oogwenk schoon, alsof er een wervelwind is langsgetrokken.

De puintuin na de grote schoonmaak

Helaas kan niet alle blad met de hand worden bijeen geveegd en afgevoerd. Op de grotere stukken grasland gebruik ik een zitmaaier, die naast maaisel ook dorre bladeren opzuigt in een grote bak. Ik heb een hekel aan bladblazers, die tegenwoordig alom de stille najaarsdagen verscheuren met hun stofzuigergeloei, maar soms ontkom ik daar niet aan. Dat is bijvoorbeeld het geval in de rotstuin die zo hobbeldebobbel is dat zelfs het vinnige bezempje er weinig kan beginnen.
Na een dag vegen en blazen, en het afvoeren van tien kruiwagens vol bladeren, hebben we eer van ons werk. De contouren van het metselwerk, de Toren van Babbel, het bergbeekje en de borietjes komen nu weer goed tot hun recht.

Borietjes in de rotstuin

10 december 2021. IJsvoorpretje

De ochtend is helder en de lucht knispert van frisheid. Opnieuw heeft koning winter een speldenprikje uitgedeeld: het eerste etmaal met flinke nachtvorst. Aan de grond heeft het een graad of vier gevroren. Dat is direct te zien aan de dahlia’s die in één klap al hun charme hebben verloren en nu hun verlepte bladeren treurig laten hangen.
Het Kristalmeer weerspiegelt roerloos de opaalblauwe lucht, maar aan de noordoostkant van de plas lijkt de spiegel verweerd en gebarsten. Daar heeft zich vannacht een flinterdun ijslaagje gevormd, waarop alleen elfjes en kabouters kunnen schaatsen. Het is een boeiend patroon van oneffen ijsvlakken met rechte richels en hoekige randen, afgewisseld door stukjes open water waarin de bomen zich nog helder kunnen spiegelen.

De zon is net geklommen tot boven de oostelijke bosrand. De stralen scheren over het Kristalmeer en beroeren aan de overkant een polletje pijpenstro dat opeens het middelpunt wordt van het landschap aan mijn voeten. De kracht van het licht.
Ik voel het van binnen.

7 december 2021. Over de winterdrempel

Nu Sinterklaas en Zwarte Piet  naar het warme Spanje vertrokken zijn, komt de winter op kousenvoeten aangeslopen. Bij het ochtendgloren ligt er zowaar een laagje sneeuw op de graslanden. Veel is het niet. Zo’n beetje zoals een zuinige schoonmoeder een pannenkoek met poedersuiker bestrooid. Toch heeft Schepping een metamorfose ondergaan. Kaal en naakt staan de bomen scherp afgetekend in een witte wereld.
Het blijkt dat ik de afgelopen maand met tussenpozen vanuit ongeveer dezelfde hoek vier keer een foto heb gemaakt van dezelfde plek in Schepping. Ik was me er niet bewust van . Kennelijk is het een van mijn favoriete plekjes, zo’n vijftig passen lopen achter mijn huis. Op de voorgrond ligt de heldere plas van het kalkmoerasje, begin november igebed in het groene veld. Het water weerspiegelt de ranke berken en de krentenstruik die daarachter op de grazige heuveltjes groeien. Van daar komt het beekje aangesneld dat na zacht geklater over een drempel van veldkeien onnoembaar deel wordt van het verstilde water. Op de achtergrond zie ik het Bevrijde Land met de bossages die Schepping aan de oostkant begrenzen.
Begin november zijn de schaduwen al lang en de berken koperkleurig verschoten, maar de eiken op de achtergrond zijn nog bijna zomergroen. Drie weken later zijn de berken bijna ontbladerd door vorst en wind. De eiken staan nog volop in blad, maar ze hebben de kleur van de herfst aangenomen. Begin december zijn bijna alle bomen kaal, goud oplichtend in het late middaglicht. En vanochtend staan de bomen dus geëtst tegen de lucht met hun voeten in de sneeuw.
Over de drempel van de winter.

Het kalkmoerasje van Schepping op 1 november, 2 november, 2 december en 7 december 2021

30 november 2021. Aardtongen

Slanke aardtongen in Schepping op de helling van Tao

 Ondanks de redelijk vochtige herfst met gematigde temperaturen was het een zeer matig paddenstoelenjaar. In de schrale graslanden van Schepping was het ronduit slecht. Gewoonlijk groeien er in september allerlei soorten satijnzwammen, maar die waren er vrijwel niet. Ook de later optredende wasplaten en knotszwammen waren veel minder talrijk dan gewoonlijk.
Eén groep graslandpaddenstoelen vormt echter een positieve uitzondering: de aardtongen, een naam die tot de verbeelding spreekt. Aardtong is de letterlijke vertaling van de wetenschappelijke naam Geoglossum. Eigenlijk zijn deze simpele, somber gekleurde paddenstoeltjes overigens meer knotsvormig dan tongvormig.  Op de een of andere manier wekken ze bij mycologen altijd groot enthousiasme. Het zal er wel mee te maken hebben dat ze slechts hier en daar voorkomen, altijd in schrale natuurgebieden waar andere bijzondere paddenstoelen te verwachten zijn.

Kleverige aardtong

In Schepping heb ik nog nooit zoveel aardtongen gezien als deze herfst. Twee weken geleden heb ik een poging gewaagd om ze te tellen, maar bij vierduizend ben ik opgehouden. Ze staan er nu nog volop. Ik heb hier tot nu toe vier soorten aardtongen gevonden, maar slechts één daarvan, de Kleverige aardtong, is in het veld te herkennen aan de gladde, kleverige steel. Het is in Schepping de minst talrijke soort. De andere drie zijn alleen door microscopisch onderzoek met zekerheid van elkaar te onderscheiden, al zijn de vruchtlichamen van de Brede aardtong in het algemeen wat breder en platter dan van de Slanke aardtong, zoals de namen suggereren. In het veld raak ik echter toch al gauw de kluts kwijt. Verschillende tongetjes groeien soms dwars door elkaar.
Aardtongen hebben niet alleen een mysterieus uiterlijk. Ook hun leefwijze is raadselachtig. Niemand weet hoe diep hun mycelia de grond ingaan en waarmee ze zich voeden.

Brede aardtong (links) en Fijngeschubde aardtong (rechts)

25 november 2021. Keuzestress

 Met de lage zonnestand in de herfst is het regenboogseizoen weer geopend. Het blijft altijd een verrassing. Uit het niets verschijnt er een aan de hemel om korte tijd later weer op te lossen in niets. Regenboog, zonneboog, kleurenboog. Een symbiose van schoonheid en vergankelijkheid, en misschien daarom wel een symbool van geluk.
Vanmiddag verscheen er een verrukkelijke regenboog boven het Bevrijde Land, volop in herfsttooi. Kleur boven kleur. Opnieuw een moment van euforie, kort daarop gevolgd door keuzestress. Zal ik blijven kijken om het wonder te doorleven of haast ik me naar huis om een camera te halen? Ik koos voor het laatste. Ik gooide de hooihark neer, rende naar huis, gleed op het gladde bruggetje zowat de lelievijver in en merkte bij de voordeur dat de huissleutel nog in de zak zat van mijn jas die ik ergens tijdens de landarbeid had uitgetrokken. Inderdaad, haastige spoed is zelden goed. Gelukkig had ik voor noodgevallen bij huis een sleutel verstopt, zodat ik niet helemaal terug hoefde naar het Bevrijde Land. Alle kamers doorjakkeren op zoek naar het fototoestel, dat uiteindelijk op het gangkastje bleek te liggen. Op een holletje terug, maar voorzichtig op de brug. Meestal is tegen die tijd het mooie wel van een regenboog af doordat de bui is overgedreven of de zon door een wolk wordt afgeschermd. Deze keer had ik geluk. Ze was er nog in volle glorie.
Ook met mijn camera in de aanslag werd het een grandioze ervaring. Het was bladstil en er vielen gestaag een paar grote druppels uit de loodgrijze lucht. Opeens kwam de wind opzetten met het geluid van een trein die heel uit de verte nadert. De toppen van de berken bogen diep door en lieten tegelijk duizenden bladeren los die hoog de lucht in werden geslingerd. Daarna  stroomde de regen neer, nog altijd beschenen door de lage zon die al bijna achter de horizon verdwenen was.

20 november 2021. Van Gogh en co in Gees
Deze herfst breng ik vele dagen door in Boswachterij Gees. Het is een groot bosgebied ten oosten van Hoogeveen, grenzend aan het dal van de Geeserstroom, ver van doorgaande wegen en massarecreatie. Het is stil, onbekend en nog niet overal geteisterd door de kettingzaag en grote houtoogstmachines. Op verzoek van Staatsbosbeheer breng ik er het bos en de paddenstoelen in kaart, maar daarover wil ik het nu niet hebben. Ik wil het hebben over de kracht van vervormde waarneming.
Het was vandaag een druilerige dag met veel motregen. Tegen de schemering kwam ik drijfnat bij de auto terug die in de berm van de Tilweg stond geparkeerd. Hoog tijd voor een kop warme thee uit de thermosfles. Terwijl ik daarvan genoot kwam er over de weg een auto aanrijden. Het viel me op hoe het schijnsel van de koplampen door de beregende voorruit van mijn auto vervormd werd en dansend over de weg naderbij kwam. Een surrealistisch verschijnsel van een vreemde schoonheid.

Toen de auto gepasseerd was, merkte ik pas dat het hele landschap door de natte ruit verwrongen was. De bomen langs de weg hadden kronkelige, vaag begrensde stammen en hun takken golfden de lucht in. Het bos was verworden tot een mysterieuze wirwar van woekerende groeisels. De groeisels vervloeiden in de lucht tot abstracte patronen van vlekken, vlakken en lijnen. De realiteit onderging voor mijn ogen een metamorfose. Ik was verbijsterd dat het me nooit eerder was opgevallen, deze sprookjeswereld zo dichtbij. Hallucinerend. Toch had ik geen lsd in mijn thee gedaan. Mijn fototoestel registreerde de beelden ook. Dat is me met hallucinaties nog nooit gelukt.

Sommige vervormde landschappen deden me sterk danken aan impressionistische schilderijen. Misschien heeft Vincent van Gogh zijn inspiratie wel opgedaan door lang voor een beregend raam te staan en naar het landschap te staren. Wie weet.

10 november 2021. Woensdag, gakdag

Woensdag gehaktdag? Nee, deze woensdag is het een typische gakdag; zo’n frisse, heldere dag in de late herfst waarop het een komen en gaan is van ganzen uit het hoge noorden, op de wieken voor de naderende winter. Terwijl ik boomopslag uitsteek op het Bevrijde Land hoor ik telkens groepen overkomen. Dan speur ik de lucht af om zo’n v-formatie te ontdekken. Meestal passeren ze heel hoog, niet meer dan stipjes tegen de blauwe lucht. Het is verbazend hoe ver hun roep draagt, het hoge, drukke gebabbel van kolganzen, een paar rauwe kreten van de zwijgzame rietganzen en af en toe het korte gekef van brandganzen. Alleen als ze laag overkomen, kan ik de verschillende soorten met het oog onderscheiden.
Ganzen uit het hoge noorden; reizigers uit de toendra van Siberië, de eindeloze vlakten langs de Ob en de Jenisej. Ze spreken tot mijn verbeelding. Al duizenden jaren volgen ze de ongebaande, overgeërfde luchtwegen naar West-Europa waar het gras groen blijft in de winter.
Men beweert dat er te veel ganzen zijn. Wie zegt dat ze minder recht hebben op gras als onze Hollandse koeien?

31 oktober 2021. Hoogstandje

Zwartwitte veldridderzwam met vergroeiing

 Paddenstoelen zijn wonderbaarlijke wezens, veel plooibaarder en variabeler dan bijvoorbeeld bloemen en insecten. Alle boterbloemen in een weiland lijken sprekend op elkaar, maar het zal moeilijk zijn om er twee identieke champignons te vinden. Daardoor hebben mensen met mathematisch ingestelde breinen veel meer moeite met het leren van paddenstoelen dan types met een meer artistieke inslag. Zij zijn beter in staat om intuïtief de essentie in een bepaalde soort te herkennen die ten grondslag ligt aan de vormenrijkdom.
Soms halen zwammen acrobatische toeren uit. Zo vond ik vanmorgen op een grazige plek in Schepping een Siamese tweeling van een Zwartwitte veldridderzwam, waarbij een klein vruchtlichaam bovenop een groot vruchtlichaam groeit. De wankele constructie is perfect in balans doordat de steel van de grote naar rechts buigt en van zijn kleinere broertje naar links, als een duo trapezewerkers in het circus. Deze vergroeiing kan bij allerlei gesteelde plaatjeszwammen optreden, maar komt zelden voor. Dit veldridderzwammen duet was het enige geval dat ik dit jaar gezien heb.
Ik weet niet precies hoe zo’n hoogstandje tot stand komt. Het moet gaan om twee vruchtlichamen die vlak bij elkaar uit de ondergrondse zwamvlok ontspruiten. De oudste neemt op de een of andere manier zijn jongere broertje mee op zijn hoed en vergroeit daarmee. Het is wonderlijk dat het jonkie kennelijk gevoed wordt door zijn grote broer, waardoor het ook kan uitgroeien tot een normaal vruchtlichaam. Beide exemplaren hadden rijpe sporen.
Dat de oudste door deze ongewone gebeurtenis enigszins in de war is gebracht, blijkt wel uit een andere misvorming: waar het kleine vruchtlichaam ontspruit hebben zich boven op de hoed van de grote paddenstoel een paar korte lamellen gevormd. Dat hoogstandje is kennelijk toch een beetje irritant.

27 oktober 2021. Toevallig?

 Vanochtend moest ik voor een bespreking in Arnhem zijn. Op de terugweg vergiste ik me op knooppunt Waterberg, niet voor de eerste keer overigens. Het bord naar afslag Arnhem-noord brengt me van mijn a propos. In plaats van op de A50 richting Zwolle zat ik ineens op de A12 richting Utrecht,
Dan zit er niets anders op dan je ziel in lijdzaamheid te bezitten en met een spitsuurslakkengangetje door te tuffen tot Wolfheze. Daar had ik genoeg van de trage snelweg. De herfsttinten in de bossen onderweg waren verleidelijk. Ik besloot van de nood een deugd te maken en nam een toeristische route dwars over de Veluwe via Otterlo en Hoenderloo. Af en toe stopte ik onderweg om het veelkleurige landschap op me in te laten werken, met als meest spectaculaire tinten het gulle goudgeel van de beuken en het vlammende rood van de Amerikaanse eiken. Wat zou een najaar zijn zonder hen?
Bij Apeldoorn kwam ik onvermijdelijk weer op de snelweg terecht die me noordwaarts voerde, richting huis. Ik zat nog wat na te genieten van de Veluwse herfstbossen en realiseerde me meer dan ooit tevoren hoeveel bomen en bossen voor me betekenen. Ik houd van ze tot diep in mijn hart. Zielsveel. Het is niet voor niets dat ik ten strijde trek tegen de alom optredende kaalslag en verloedering. Het is niet voor niets dat ik de laatste tijd zo geniet van mijn zwerftochten door Boswachterij Gees, waar het bos nog bos kan zijn. Op sommige plekken waan ik me in een levende kathedraal die me vervult met dankbaarheid voor zoveel schoonheid, voor het leven, voor de aarde. Een spirituele ervaring zonder tussenkomst van een priester of ander mens. Oog in oog met het Grote Mysterie. 
Terwijl ik zo zat te mijmeren, passeerde me een anoniem wit busje dat  mijn aandacht trok doordat op de achterkant een paar gestileerde sparren waren afgebeeld. Daarnaast stond een tekst:

Into the forest I go
to loose my mind
and find my soul.

Ik was met stomheid geslagen. Rijdend op de A50 verschenen voor mijn ogen de woorden die de essentie vertolkten van mijn gedachten en gevoelens op dat moment. Het was of ze bekrachtigd werden door een veel grotere kracht: dit is mijn weg.
Was de chauffeur van het busje de schrijver? Nee. Op het Internet kwam ik er spoedig achter dat het een beroemde aanhaling was van de Amerikaan John Muir (1838-1914), een van de grondleggers van de natuurbescherming in de Verenigde Staten. Aan zijn initiatieven zijn de eerste nationale parken te danken.
Een mooie bron van inspiratie.

25 oktober 2021. Spiegel
Weer een zonovergoten najaarsdag. Schepping en de matblauwe lucht worden gestreeld door het lage middaglicht. Alleen dat licht al geeft het landschap een heel ander sfeer dan in hartje zomer als de levenslust en het enthousiasme ervan afspatten.
De herfst is het seizoen van de terugtrekkende beweging, inkeer, melancholie, het mijmeren over vroeger om vervolgens ongemerkt te verglijden in de verstilde winter. Als ik door mijn kleine paradijs zwerf ervaar ik dat met al mijn zintuigen, voel het met elke vezel in mijn lijf.
Vanaf de Zwaluwheuvel kijk ik uit over het Kristalmeer, waar de kleur van het water zich sinds de zomer verdiept heeft tot diepblauw. Kristalhelder. Een reuzenjuweel in een plooi van moeder Aarde, waar de bomen zich spiegelen en huiveren als de wind het water beroert.
Het spiegelbeeld spiegelt ook meer en meer mijzelf, in de herfst van mijn leven.

24 oktober 2021. Herfstfeest

Vanochtend werd ik wakker met een zwaar hoofd. Na het ontbijt stond ik stil bij  het Kristalmeer omkranst door herfsttinten. Zwaarte verdween onmiddellijk. Helderheid kwam en bleef.

Op zo’n prachtige herfstdag is zelfs het ophangen van de was een feest!

20 oktober. Plantensociologen

Excursie van de PKN. Speurend naar paddenstoelen bij de Azuren Zomp
(foto Geert de Vries).

In mijn verhalen over Schepping komen weinig mensen voor. Sommige lezers krijgen wellicht de indruk gekregen dat ik me als een kluizenaar teruggetrokken heb achter de groene muren rondom Schepping. Het klopt dat ik enorm kan genieten van de rust en intense natuurervaringen als ik daar in mijn eentje rondloop of aan het werk ben. Ik deel mijn belevenissen van tijd tot tijd evenwel ook graag met anderen.
Vandaag waren elf leden van de Plantensociologische Kring Nederland op bezoek, een vereniging die plantengemeenschappen en hun interacties met het milieu als studieobject heeft. Ze kwamen uit het hele land naar Schepping om  paddenstoelen te leren kennen in samenhang met de plantengemeenschappen, milieucondities en het beheer van dit terrein. Door de variatie aan habitats en beheermaatregelen is het een ideale locatie om deze samenhang te demonstreren.
Na een rondje koffie met stroopwafels in mijn werkruimte werden we buiten direct verwelkomd door een zeearend die over de bomen zuidwaarts zeilde. Een zeearend, opnieuw…. Daarna gingen de neuzen en ogen naar de grond. In totaal werden 102 soorten genoteerd, waaronder vier wasplaten, drie aardtongen en twee knotszwammen. Nieuw voor Schepping was de Spitse moerasvezelkop die aan de oever van de Azuren Zomp bij kruipwilg groeide.
Het was fijn om zo’n enthousiaste groep mensen in Schepping rond te leiden. Een van de deelnemers, Geert de Vries, verwoordde zijn beleving aan andere deelnemers aldus: ‘Vandaag konden we met een stel fijne mensen van een heel mooi gebied genieten. Dit onder de bezielende leiding van natuurmens pur sang: Eef Arnolds. PKN excursies zijn in mijn beleving (vrijwel) altijd boeiend, maar deze excursie had nog een extra dimensie door de fijne en relaxte  sfeer.’ Geert maakte een mooie fotorapportage van deze dag, waarvan twee foto’s hierbij zijn gevoegd.

Excursie van de PKN. Vondst van de eerste wasplaat: sneeuwzwammetjes bij de Lelievijver (foto Geert de Vries).

7 oktober 2021. Tussen hemel en aarde
Gisteren was ik tot het vallen van de avond in touw met de jaarlijkse snoeibeurt van de beukenheg voor het huis. Door het groeizame weer deze zomer waren sommige scheuten meer dan een meter gegroeid. Moe en voldaan genoot ik daarna van een welverdiend warm bad bij de even warme klanken van een cd van John Richardson en Pia, getiteld ‘Gods and goddesses’. Ik doezelde weg in een staat tussen waken en slapen. In deze aangename trance kreeg ik opnieuw een levendig visioen dat ik dertig jaar geleden ook op de klanken van meditatieve muziek had beleefd: ik werd een adelaar die boven de wereld zweeft en vanuit de ruimte de Aarde in al haar schoonheid ervaart.
Vanochtend was ik bezig om alle snoeisel van de heg weg te brengen met mijn nieuwe karretje achter de maaier. Plotseling barstte een groene specht een paar keer in lachen uit, vlakbij. Niet zijn gewone lach, maar alarmerend, zoals ik eerder gehoord heb toen hij achterna gezeten werd door een havik. Ook gekrijs van een paar gaaien en alarmerende merels. Hoog in de lucht gekras van kraaien. De hele vogelwereld lijkt in rep en roer. Wat is er aan de hand?
Ik kijk omhoog. Hoog voor de witte wolken cirkelen twee roofvogels op brede vlerken. Doortrekkende buizerds? Nee. Ik zie nu hoe klein de kraaien zijn die rond de roofvogels cirkelen en plaagstootjes uitvoeren. Het zijn arenden!
Vliegensvlug ren ik naar binnen om een kijker en een camera te pakken. Hun witte kop en witte, wigvormige staart vertellen mij dat er twee volwassen zeearenden boven Schepping rondcirkelen, gedragen door de thermiek. Van de plagerijtjes van de kraaien trekken ze zich niets aan. Soeverein en majesteitelijk glijden ze voorlangs de blauwe lucht. Ik zweef met ze mee. De gedroomde adelaar van gisteren is werkelijkheid geworden.
In de halve eeuw dat ik hier woon, heb ik hier nog nooit een zeearend gezien. Men zegt dat toeval niet bestaat. Maar dit is wel érg toevallig.

Zeearend boven Schepping

5 oktober 2021. Herfstkuiken

Alleenstaande jonge dodaars in het Kristalmeer

Gisteren zwom  er nog steeds een jonge dodaars in het Kristalmeer, moederziel alleen. Ik zag hem voor het eerst op 17 juli, toen samen met een broertje of zusje; twee donshommels in gezelschap van een zorgzame moeder. Het was al haar tweede broedsel, met opnieuw een mager resultaat. Vier tot zes jongen per nest is normaal. Haar eerste legsel was al in de eifase mislukt.
Veel geluk had het gezinnetje niet, want twee weken later was er nog maar één jonkie over. Ik verdenk rondschuimende blauwe reigers ervan dat ze het andere kuiken hebben opgepeuzeld. Ma gaf er kort daarna de brui aan en is met de noorderzon vertrokken, met achterlating van haar enig kind. Dan lijkt een bescheiden waterplas als het Kristalmeer ineens veel te groot voor zo’n eenzaam donskuiken.
Dodaarsjongen zijn nestvlieders die direct al zelf voedsel verzamelen; waterinsecten die ze op het zicht vangen. Het heldere water in de plassen op het Bevrijde land vormen dan ook een prima leefgebied voor dit fuutje. De achterblijver dook de hele dag door om zijn kostje bij elkaar te scharrelen en af en toe watertrappelde hij fanatiek achter een blauwe waterjuffer aan die over het oppervlak scheerde.\
Aanvankelijk verschool hij zich in de oevervegetatie als ik langs het water liep. Dat was deze zomer nogal eens het geval omdat ik daar bijna dagelijks jonge boomopslag verwijderde. Geleidelijk verloor het dodaarsje echter zijn natuurlijke schuwheid en na een paar weken ging hij rustig door met zijn dagelijkse werkzaamheden als ik aan de oever verscheen. Er ontstond een vertrouwensband tussen het kuiken en mij. Wat mij betreft vriendschap. Als ik hem een keer niet zag, maakte ik me ongerust tot hij onverwacht weer ergens opdook. Letterlijk in dit geval.
Dodaarskuikens zijn normaliter in 44 tot 48 dagen vliegvlug, maar mijn vriendje fladderde gisteren nog wat onbeholpen met halfwas vleugeltjes. Dat was 89 dagen nadat hij uit het ei gekropen was. Was hij toch een beetje een mongooltje en was dat wellicht de reden dat ma hem in de steek had gelaten? Of zat er te weinig eten in het Kristalmeer om een voorspoedige ontwikkeling toe te laten?
Vandaag was er de hele dag geen spoor van het dodaarsje te bekennen. Het laatste wat ik van hem zag, was een kring in het water toen hij gisterenmiddag onderdook. Ik hoop van harte dat hij op zijn kleine vleugels gezond en wel de wijde wereld is ingetrokken.
Ik mis hem.

Wie weg is, wordt niet gezien

27 september 2021. In de wolken
Wat bracht september ons veel heerlijk nazomerweer! Ook vandaag was het nog ruim 20 graden, maar de warmte werd ’s middags door een paar buien verdreven. Elke regendruppel is welkom, want veel planten in de tuin beginnen slap te hangen vanwege de aanhoudende droogte in de afgelopen weken.
Van het intreden van de herfst is nog weinig te merken. De meeste bomen hebben nog een zomergroene bladertooi. Alleen een paar berken laten al wat gouden blaadjes naar de grond dwarrelen. Paddenstoelen zijn er nauwelijks, maar vlinders vliegen er genoeg. Asters, dahlia’s, blauwe knoop en duifkruid bloeien nog volop.
De meest opvallende verandering is het licht. De zon straalt wel, maar ook op zijn hoogste punt voelt zijn warmte mild op de huid, niet brandend zoals in de zomer. Het contrast tussen licht en schaduw is lang niet zo scherp meer. Laag licht en lange schaduwen hullen het landschap in milde zachtheid. Het is verbazend hoe vroeg de nacht alweer invalt.
Vanavond zag ik boven Tao en zijn linde de ondergaande zon in roze en purperen tinten weerkaatst op de restanten van wegdrijvende buienwolken.
Om schoonheid te ervaren hoeft niemand een Van Gogh aan zijn muur.

19 september 20221. Beter laat dan nooit
Het was een slechte vlinderzomer. Zelfs van algemene soorten, zoals het bruin zandoogje, koevinkje en icarusblauwtje werden in Schepping laagterecords gebroken. En niet alleen hier. Uit het hele land kwamen sombere berichten.
Eind juli keerde het tij. Opeens verschenen er veel verse vlinders, vooral atalanta’s, maar ook de dagpauwoog en citroenvlinder deden het goed. Het werd alsnog een topjaar voor de atalanta, een deftige vlinders, zijn fluweelzwarte vleugels afgezet met een rode zoom. Begin september telde ik in Schepping een maximum van 40 exemplaren, maar ook nu nog zijn deze volop te bewonderen. Op bovenstaande foto doen acht atalanta’s zich tegoed op één flinke pol roze hemelsleutel. Hun rupsen leven op grote brandnetel.  Er is ook een dagpauwoog te zien, een andere succesvolle soort waarvan de rupsen op brandnetels leven. Hij bereikte hier zijn maximum vroeger in het jaar: op 23 juli telde ik 32 exemplaren. Een derde brandnetelvreter, de gehakkelde aurelia, was zoals gebruikelijk slechts met een paar vlinders van de partij. Ik heb die soort nog nooit in grote aantallen gezien.
De late opbloei van een paar dagvlinders is nog geen reden voor optimisme. De meeste soorten vertonen al decennia lang een achteruitgang en dat geldt zelfs voor twee andere vlinders waarvan de rupsen op brandnetels leven. De kleine vos was tot voor enkele jaren in het hele land een van de talrijkste dagvlinders. Nu zie ik hem nog maar mondjesmaat, dit jaar in Schepping maximaal twee exemplaren op een dag. Nog opmerkelijker is de afname van het landkaartje, waarvan ik hier enkele jaren geleden veertig stuks telde. In 2020 liet deze vlinder helemaal verstek gaan en dit jaar zag ik één maal één exemplaar.
Brandnetels genoeg in dit land, zou je zeggen, met dank aan de overmaat aan stikstof in de bodem. Of zouden door deze overmaat zelfs brandnetels ongeschikt worden als voedsel voor rupsen van sommige vlinders?

Atalanta’s en een dagpauwoog op roze hemelsleutel in de moestuin

15 september 2021. Veenvorming

Veenmosdeken aan de westkant van de Azuren Zomp

 Langs de gegraven plassen in het Bevrijde Land vestigden zich na een jaar of tien de eerste plukjes veenmos. Een kenmerkend verschijnsel in het Drentse landschap waar natte laagtes op voedselarme, zure zandgrond en keileem sinds de laatste IJstijd door deze nietige planten zijn opgevuld met meters dikke veenpakketten. Sommige veentjes zijn in duizenden jaren aangegroeid tot uitgestrekte hoogvenen, waarvan nu alleen nog schamele  restanten over zijn in het Bargerveen en het Fochteloërveen. De kleinere veentjes in heidegebieden en boswachterijen behoren nog steeds tot de pareltjes van de Drentse natuur met een geheel eigen flora en fauna.
In Schepping is het uiteraard nog lang niet zo ver. In het Kristalmeer zijn de weinige veenmossen de laatste jaren verdwenen doordat het water zijn zure karakter heeft verloren als gevolg van het bekalken van de omringende grond. In plaats daarvan heeft zich hier een prachtige oevervegetatie ontwikkeld van basenrijk, voedselarm water met zeldzaamheden als oeverkruid, ondergedoken moerasscherm en moerashertshooi. Een prima alternatief voor veenvorming.
De Azuren Zomp ligt echter nog steeds ingebed in zure keileem en zand. Na een langzame aanloop is de veenvorming nu opeens op gang gekomen, dertig jaar na het graven van de plas. Toen de oevers in de loop van de zomer droog vielen, bleken ze tot mijn verrassing vrijwel helemaal bedekt met een nagenoeg aaneengesloten, smaragdgroene deken van veenmos. Waar mijn voeten eerst uitgleden over de gladde leem, soppen ze nu in een sponzig mospakket. Ook in het open water vormen veenmossen in een ijlere vorm hele velden.  Ik ben des te meer verrast door deze ontwikkeling omdat de aanwezige veenmossen er eind vorig jaar, na drie droge zomers, uitgedroogd en doods uitzagen. Ik dacht dat er nooit iets van veenvorming op gang zou kunnen komen. Dat dit toch gebeurt, bewijst weer eens de veerkracht van de natuur.
Het overgrote deel van de veenmossen in de Zomp behoort tot geoord veenmos. Daarnaast zijn een paar plekjes met gewoon veenmos gevonden. Geoord veenmos staat bekend als een pionier aan oevers van aangelegde poelen en hij groeit bijvoorbeeld ook in greppels in natte bossen. Deze soort is in staat om lokaal uitgestrekte, dichte matten te vormen en de onderliggende bodem te verdichten door een compact modderlaagje. Als gevolg daarvan wordt regenwater effectiever vastgehouden en kan veenvorming beginnen. Daardoor is geoord veenmos een goede wegbereider voor de echte hoogveenvormers, zoals wrattig veenmos en hoogveenveenmos.
Misschien zullen in de Azuren Zomp ooit hoogveenplanten bloeien, zoals kleine veenbes en lavendelheide. Ik zal dat zeker niet meer meemaken, maar het idee alleen al maakt me blij.

Greppelmelkzwam tussen geoord veenmos

9 september 2021. Vraagteken

Ongevraagd gooit de natuur
vragen voor mijn voeten neer
over het hoe en het waarom
van zijn en niet zijn.

Nietszeggende antwoorden
het geheim van leven
hult zich in stilte
voorbij het denken .

24 augustus 2021. Kommavlinder
De kommavlinder is een van de kenmerkende dagvlinders van het Drentse heidelandschap. Hij bewoont vooral grazige, droge, zandige terreinen met kale plekken om te zonnen en verspreide polletjes schapengras om eitjes op af te zetten. De rupsen voeden zich vooral met dat gras. Daarnaast moeten er in de zomer in de omgeving voldoende bloeiende planten te vinden zijn, want de vlinders zijn echte zuipschuiten met een grote nectarbehoefte.
Het gaat in Nederland slecht met de kommavlinder en daardoor staat de soort als kwetsbaar op de Rode Lijst van dagvlinders. Volgens de Vlinderstichting waren er omstreeks 2017 nog 35 tot 40 populaties over in de kustduinen en op de zandgronden in het binnenland. De soort gaat, ook in Drenthe, vooral achteruit door vergrassing van heidevelden als gevolg van stikstoftoevoer door de lucht. De dichtst bij zijnde vaste populatie komt of kwam voor in het Scharreveld, twee kilometer oostelijk van Schepping.  Dat was echter voor de extreem droge zomers van 2018, 2019 en 2020. De Vlinderwerkgroep Drenthe meldt dat de kommavlinder door de droogte uit veel bekende gebieden is verdwenen.
Groot was dan ook mijn verrassing toen ik tijdens een vlindertelling op 20 augustus een kommavlinder nectar zag drinken op de zuidhelling van Tao. Hij was me te vlug af, maar vandaag kwam ik er weer eentje tegen in dezelfde omgeving, vermoedelijk hetzelfde exemplaar. Nu lukte het me om hem op de foto te zetten terwijl hij zich met zijn lange roltong aan een bloem van duifkruid laaft. Ik had de kommavlinder één keer eerder in Schepping gesignaleerd, in augustus 2006. Ik vermoed dat het in beide gevallen incidentele zwervers zijn, afkomstig uit Scharreveld.
Het Bevrijde Land is wel een zeer geschikte habitat voor deze vlinder, waar hij zich goed zou kunnen voortplanten. Schapengras, schrale grond en nectarplanten in overvloed.
Welkom!

Kommavlinder op duifkruid

8 augustus. Een bloemenreus
Een reus op een bloem. Ra, ra, hoe kan dat?
Bij reuzen denken we in Drenthe al gauw aan Ellert en Brammert die in vervlogen tijden op de Hondsrug rotsblokken naar elkaar wierpen. Maar vliegenexperts vinden een beestje met een lengte van twee centimeter al reus-achtig. De reus op de foto is een van de grootste inheemse zweefvliegen, de stadsreus. Zijn gewicht laat de bloemstengel van het Duifkruid doorbuigen. Door zijn grootte en tekening doet de stadsreus oppervlakkig denken aan een hoornaar en vermoedelijk verhoogt de gelijkenis met deze gevreesde wesp zijn overlevingskans in een wereld van eten en gegeten worden.
Deze opvallende zweefvlieg is stadsreus genoemd omdat hij tot voor kort vooral in stedelijke gebieden te vinden was. Evenals de Franse wesp is het een warmte minnende soort, en in steden is het gemiddeld een paar graden warmer dan op het platteland. Vandaar. In het begin van deze eeuw  was de stadsreus in Nederland nog een zeldzaamheid die in warme zomers vanuit Zuid-Europa met zuidelijke winden werd meegevoerd. In 2010 was deze zweefvlieg in de zuidwestelijke helft al gewoon geworden en anno 2021 is de verspreidingskaart over heel het land goed gevuld. Wederom een levend bewijs voor klimaatsverandering. In Schepping zag ik mijn eerste exemplaar in 2015.
De stadsreus is niet alleen door zijn uiterlijk met wespen verbonden, maar ook ecologisch. De larven leven op de bodem van een bewoond wespennest, waar ze zich voeden met afval, zoals dode wespenlarven. Ze richten er dus geen schade aan. Hoe de weerloze zweefvlieg in staat is om zonder herkend en gedood te worden het wespennest binnen te dringen om eitjes te leggen, is volgens Wikipedia niet bekend. Ook de zich na een paar dagen ontwikkelende larven worden door de wespen ongemoeid gelaten. Ze overwinteren in het inmiddels door de wespen verlaten nest. De volgende zomer verpoppen ze tot een nieuwe generatie stadsreuzen. Deze leefwijze is uitzonderlijk, want het dieet van de meeste zweefvlieglarven bestaat uit bladluizen.

Stadsreus op bloem van Duifkruid

24 juli 2021. Tafelwesp

Franse veldwesp verzamelt houtvezels op de picknicktafel

Menige bezitter met een flinke tuin herkent het wel: een wesp die niet afkomt op een boterham met jam, maar neerstrijkt op een ongeverfde tafel of stoel op het terras. Van dichtbij bekeken blijkt dat het diertje fijne, loslatende houtvezels verzamelt die het met zijn kaken van het oppervlak schraapt. Dat is op bovenstaande foto goed te zien. De vezels gebruikt de wesp voor de bouw van een kunstzinnig nest van papier-maché.
Het viel me op dat de wesp die nu bij me aan tafel zat aanmerkelijk slanker was dan gewoonlijk. Onze hinderlijke limonadewespen hebben een veel krappere wespentaille. Van die groep zijn twee  sterk op elkaar gelijkende soorten in ons land algemeen, de gewone wesp en de Duitse wesp. Die wespen bouwen omvangrijke nesten, soms ter grootte van een voetbal, meestal onder de grond, maar ook onder daken en in spouwmuren.

Gewone wespen op valappels in Schepping, 2020

De wesp op mijn tafel is een andere soort, de Franse wesp. Die naam suggereert een zuidelijke herkomst en dat is terecht. Tussen 2000 en 2005 was het in ons land nog een dwaalgast die slechts vier keer werd waargenomen. Rond 2010 was het zuidoosten van ons land al gekoloniseerd en in 2015 was bijna heel het land bezet, met uitzondering van de Kop van Noord-Holland, het westen van Friesland en de Waddeneilanden. Nu is de Franse wesp vrijwel overal te vinden. De werksters bouwen veel kleinere nesten die met een steeltje aan planten of bouwsels zijn bevestigd. Ze zijn echte carnivoren die daarom niet op zoetigheid afkomen. Op onderstaande foto verorbert een werkster  met smaak de rups van een groot koolwitje op de boerenkool in mijn moestuin. Steken kan zij even goed als gewone wespen, zoals ik zelf heb ondervonden, bijvoorbeeld als ze bekneld raakt tussen kleding en huid. Geef haar eens ongelijk!
Opmerkelijk trouwens dat ik dit jaar geen enkele gewone of Duitse wesp in de tuin heb gezien, voor het eerst in 45 jaar. Gewoon een slecht jaar voor die soorten of zou de Fransman hen verdringen?

Een Franse veldwesp consumeert de rups van een groot koolwitje

20 juli 2021. Wielewaal
Vorig jaar berichtte ik rond deze tijd ook over de wielewaal die de laatste jaren tot de vaste broedvogels van Schepping behoort. Het komt erop neer: je hoort ze genoeg, maar ziet ze praktisch nooit. Hooguit een vage flits die een goed bebladerde boom induikt.
Dit jaar twijfelde ik of er wel een wielewaal tot broeden was gekomen. In mei en juni hoorde ik slechts een paar keer zijn dudeldjo. Daarna werd het stil. De afgelopen dagen werd het duidelijk dat er toch een nest was. De hele dag door klonk rond het huis een klagelijk gekrijs met melodieuze ondertoon. Aanvankelijk dacht ik aan een jonge gaai, maar vandaag kreeg ik de schreeuwlelijk eindelijk in het vizier. Een silhouet, ver weg in de top van een berk. Mijn kijker onthulde groenige vogel met een lichtgele, bespikkelde borst: een jonge wielewaal die amechtig zat te schreeuwen om voedsel.
Ik ging er eens rustig bij zitten, in afwachting van wat komen ging. Na een kwartier streek een van de oudervogels naast het jong neer. Mijn hart maakte een sprongetje. Wat een juweel! Goudgeel met zwart, zo afgedwaald uit tropische wouden. In zijn snavel had hij een trosbosbes als hapje voor zijn bedeljong.
De idylle duurde een paar seconden. Daarna zijn de droomvogels weer opgelost in gebladerte.

Wielewaal brengt zijn jong een bosbes

12 juli 2021. Een nieuwe bloeigolf

Massale bloei van de moeraswespenorchis aan de oever van het Kristalmeer

Nu de rietorchis aan de oevers van het Kristalmeer over zijn hoogtepunt heen is, neemt een andere orchidee het stokje over: de moeraswespenorchis. Deze soort is van enige afstand veel minder opvallend door de ijle trossen van bleke bloemen in plaats van de compacte, roodpaarse aren van de rietorchis. Van nabij is de bloem van de moeraswespenorchis prachtig van vorm met subtiele nuances in wit, geel en wijnroood. Het lijkt wel een miniatuuruitgave van sommige tropische orchideeën die binnenshuis worden gekweekt.
Het aantal moeraswespenorchissen in Schepping is deze zomer meer dan verdubbeld ten opzichte van eerdere jaren. Naar schatting staan er nu zo’n zesduizend bloeistengels, waarmee het de talrijkste orchidee in het terrein geworden is. Op sommige plaatsen is het zelfs de dominante plantensoort geworden, zoals op de foto te zien is. Dat is toch een uitzonderlijke prestatie voor een soort die zomaar is komen aanwaaien, volgens de nieuwste Flora in Drenthe en omgeving zeer zeldzaam is en als kwetsbaar op de Rode Lijst van planten staat. Het bewijst weer eens het succes van een combinatie van leem en kalk, hier in de vorm van het uitstrooien van gemalen mergel.

Moeraswespenorchis in Schepping

3 juli 2021. Muuracrobatiek

De afgelopen jaren waren eekhoorns hier graag geziene gasten in de herfst en winter vanaf het moment dat de hazelnoten en walnoten rijp waren tot het tijdstip waarop ik ophield met de wintervoedering van vogels. Zwervers die in de zomer een verborgen leven leidden in de bosjes die aan Schepping grenzen. Dit jaar heb ik ze in de lente en zomer echter al een paar keer gezien, gewoonlijk als ze schichtig voor me weg schieten en een boom in klimmen. Eentje is helemaal roodbruin, de andere onderscheidt zich door een zwarte staart. In de toppen van een paar bomen zie ik slordige bouwsels die veel op eekhoornnesten lijken.
Terwijl ik vanochtend koffie zit te drinken onder de berk achter het huis, zie ik de roodbruine eekhoorn in een boom bij de Galerij der Geliefden. Hij verkent zorgvuldig de omgeving of er geen kapers op de kust zijn om vervolgens langs de stam omlaag te klimmen tot op de bakstenen muur. Mij heeft hij kennelijk niet in de gaten of hij beschouwt me als een ongevaarlijk mededier. De eekhoorn trippelt een eindje over de muur en kijkt telkens omlaag, alsof hij iets zoekt. Bij het Hartenbankje laat hij zich ver voorover zakken tot hij een vochtig plekje op de stenen gevonden heeft. Dan begint hij aan de stenen te likken, kennelijk  omdat hij behoefte heeft aan de mineralen uit het cement en de bakstenen.

Na een minuut of zo heeft de eekhoorn er genoeg van. Hij poseert nog even bij de twee ruwstenen harten bovenop de leuning van de stenen bank voordat hij zich weer geruisloos terugtrekt in het veilige gebladerte van de bomen aan de achterzijde van de muur.

29 juni 2021. Vreemd volk in de zoete kers

Zoete kers nabij het huis in volle vrucht

Vlakbij mijn huis staan een paar prachtige zoete kersen. Ooit door mij als stekjes geplant, nu uitgegroeid tot machtige bomen die ver boven het dak uitsteken. Vanochtend klonken er vreemde klanken uit de kersen; gekras als van een kraai, maar dan een stuk hoger en gevarieerder. Een beetje gebabbel, zoals een kleuter doet, maar dan in vogeltaal. Ik veronderstelde dat het een gaai was. Gaaien komen jaarlijks slordig van de kersen snoepen en zijn soms in een babbelbui. Maar kort daarop hoorde ik een dieper, rauwer stemgeluid: ‘krrroww, krrroww’. De roep van een volwassen raaf.
Vliegensvlug mijn kijker gepakt en daar zaten ze. Een ravenpaar met een pas uitgevlogen jong deden zich tegoed aan de donkerrode kersjes bovenin een boom op tien meter van mijn huis. Ze hadden me al snel in de gaten en vlogen krassend en scheldend op, gestoord  in hun ontbijt.
Wie twintig jaar geleden had voorspeld dat ik raven in mijn voortuin zou zien, had ik vast voor gek verklaard. De afgelopen maanden zag of hoorde ik ze bijna dagelijks. Het zou zelfs best kunnen dat er een paartje in het bos van het Landje van Moet heeft gebroed. De aanwezigheid van een vers jong wijst er in ieder geval op dat ze in de buurt van Schepping een nest hebben gehad. Het blijven wel sluwe en schuwe rakkers. Ik heb ze hier nog niet op de foto kunnen zetten. Daarom hieronder een foto van een raaf op La Palma. Voor mij zijn het oervogels, emotioneel verbonden met ongerepte wildernis.
Wat een geschenk dat ze nu af en toe Schepping aandoen.

Raaf in steenwoestijn op La Palma, Canarische eilanden

22 juni 2021. Witter dan wit

Gevlekte orchis met twee planten van de zuiver witte variëteit candidissima

 Een vervolg op mijn orchideeënverhaal van gisteren. Tien jaar geleden trok een gevlekte orchis aan de noordkant van de Lelievijver mijn bijzondere aandacht door een tengere groeiwijze en de zuiver witte bloemen, zonder een spoor van  de uitgebreide tekening van purperen vlekjes en streepjes die normaal aanwezig zijn. Sindsdien groeien daar bijna jaarlijks één of twee bloeiende planten, steevast op dezelfde plek. Op onderstaande foto staan ze op de voorgrond iets rechts van het midden tussen ‘normale’ soortgenoten. In het standaardwerk ‘De orchideeën van Nederland’ van Karel Kreutz en Hans Dekker wordt een variëteit candidissima vermeld. Die naam betekent ‘allerwitste’. De auteurs vermelden hierover: ‘In Drenthe groeit in een homogene populatie jaarlijks een klein aantal exemplaren van de variëteit candidissima (Krocker) Landw. Deze onderscheidt zich van het gebruikelijke type door de roomwitte bloemen en felgele helmhokjes. Bovendien zijn de planten kleiner dan de omringende typische exemplaren van de Gevlekte orchis’. Precies als bij de planten in Schepping dus..
De enige vindplaats die Kreutz en Dekker vermelden, betreft het Eexterveld, zo’n 25 kilometer ten noordoosten van Schepping. Het zou een wonder zijn als deze witbloemige gevlekte orchis vandaar naar Schepping is overgewaaid. Waarschijnlijk betreft het een albinovorm die misschien ook spontaan uit een mutatie ter plekke is ontstaan.
Hoe dan ook: de wonderen zijn de wereld niet uit!

 21 juni 2021. Zomerfeest aan het Zuidstrand

Door het koele voorjaar valt de hoofdbloei van orchideeën in Schepping deze keer rond de langste dag, zo’n twee weken later dan vorig jaar. Het is een waardig begin van de zomer. De zuidoever van het Kristalmeer doet me dezer dagen denken aan de mooiste stukjes van de alvar, het uitgestrekte kalkplateau op het Zweedse eiland Öland, waar ik me jaren geleden vergaapte aan de velden vol orchideeën. Nu beleef ik hetzelfde extatische gevoel in mijn achtertuin. Wie had dat ooit kunnen denken toen ik ruim dertig jaar geleden de doodgespoten maïsakker van de buren kocht?
De hoofdmacht van de orchideeën in Schepping bestaat nu uit de gevlekte orchis en de rietorchis, en allerlei tussenvormen die waarschijnlijk door kruisingen zijn ontstaan. De rietorchissen zijn nazaten van drie planten die ik zo’n 25 jaar geleden had ontvoerd van de grazige oever langs het Veluwemeer in Oost-Flevoland. De gevlekte orchis is spontaan komen aanwaaien. De dichtstbijzijnde groeiplaatsen liggen in het Terhorsterzand, zo’n vier kilometer ten westen van Schepping. Met de wind kunnen de zeer lichte zaadjes hier best terecht zijn gekomen. Waarschijnlijk is dat diverse keren gebeurd van verschillende plekken, want deze soort is in Schepping erg variabel van grootte en bloemkleur.

13 juni 2021. Liefde voor grauw

Grauwe vliegenvanger op de uitkijk

Ik zal het maar bekennen: ik heb een vreemde afwijking. Ik koester een zwak voor grauwe vliegenvangers.
Van onze inheemse vogels zijn zij zo ongeveer de minst opvallende van allemaal. Ze hebben het formaat van een slank uitgevallen mus, dragen een sober grijsbruin verenpakje en communiceren met een zacht, hoog en schril roepje dat nauwelijks boven het ruisen van de bomen uitkomt. Hun zang is een onopvallend liedje dat in mijn vogelgids als volgt omschreven wordt: ‘zang een reeks eenvoudige, zachte, hoge, piepende of krassende noten, vaak vermengd met enkele zachte trillers, in enigszins onregelmatig ritme en met noten duidelijk gescheiden’. Wikipedia vat dat als volgt samen: ‘Zijn zang is een laag en bescheiden geluid, als een knarsen van een rad’. Ik zou de zang niet zelf kunnen beschrijven, want ik heb dat liedje nog nooit gehoord, al hebben grauwe vliegenvangers enkele keren in de omgeving van het huis gebroed.
Geen vogel dus om je echt over op te winden. Maar toch. Kijk eens hoe parmantig en fier dit vogeltje op de rugleuning van een buitenstoel zit, een uitkijkpost van waaruit hij op vliegende insecten jaagt. Hij achtervolgt ze in een zwierige vlucht en keert daarna terug op zijn stoel. Met, of vaker zonder, buit. Door hun karakteristieke dansvlucht achter vliegen aan  werd ik me er pas bewust van dat dit jaar weer een paartje grauwe vliegenvangers in Schepping was neergestreken. Wat een voorecht!
Hun nestje was niet moeilijk te ontdekken. Het zat in een takvork van een leipruim tegen de voorgevel van het woonhuis, zo’n twee meter boven de grond. Van de broedende vogel zag ik alleen de staart, snavel en een wakker oog. Die plek baarde me wel een beetje zorgen, want als ik het nest zo gemakkelijk zag, zou dat ook gelden voor rovers als katten en kraaien.
Het broeden verliep voorspoedig en na twee weken zaten er vijf piepkleine jonkies in het nest. De ouders vlogen de hele dag af en aan met kleine insecten. De volgende ochtend was het nest echter leeg en verlaten. Mijn vrees was bewaarheid.  De vele vliegbewegingen van de oudervogels hadden ongetwijfeld de aandacht getrokken van een of andere rover die aan de kale jonkies een smakelijk hapje had. Mijn verdenking gaat in de richting van de gaaien die al een tijdje de omgeving van het huis afschuimen en zelf een nest jongen moeten grootbrengen. Niet dat ik het ze kwalijk zou nemen, want het plunderen van slecht verborgen nestjes is hún natuur.
Het paartje grauwe vliegenvangers hing nog een dag rond bij de waslijn achter het huis. Ze maakten op mij geen droevige indruk. Ik hoopte op een herkansing, maar vandaag zijn ze van het erf verdwenen. Ik heb ze deze zomer niet meer gezien.

Grauwe vliegenvanger op zijn nest aan de zuidkant van het huis

6 juni 2021. Avondsfeer

Het weekend is voor mijn doen ongewoon druk geweest met mensen van allerlei pluimage. Vrijdag was er een provinciale nachtvlindernacht in landgoed Oldehaeve bij Dwingeloo met 15 deelnemers. Zaterdagochtend nam ik deel aan een happening in Lhee ter gelegenheid van de presentatie van ‘Nederland is ook van ons’, een protestlied van Rob Chrispijn tegen de verloedering van het landschap. Zaterdagmiddag gaf ik een rondleiding door Schepping voor volgers van het Scheppingblog en zondag vierde ik met mijn naaste familie een ernstig verlaat nieuwjaar omdat dit eerder door alle coronarompslomp te lastig was.
Vanavond heb ik even tijd voor mezelf. Ik ga een half uurtje simpel boompjes steken op het Bevrijde Land. Mijn schep staat nog klaar op de plek waar ik deze eindeloze klus heb onderbroken. Gedachten op nul, de blik op oneindig, maar met mijn zintuigen wijd open voor de klanken, kleuren en geuren van deze zomeravond.
Het is al schemerig, maar toch wordt het lichter op het veld doordat het grijze wolkendek vanuit het noorden openbreekt in bleekblauwe hemelvlakken. De overblijvende wolken kleuren aan de onderkant chocoladebruin, een laatste aandenken van de zon die al achter de horizon verdwenen is. Het silhouet van de linde bovenop Tao tekent zich scherp af tegen de lucht. Het lijkt of iemand de boom met inkt op het zwerk getekend heeft.
Opeens beginnen alle kikkers in de Azuren Zomp heftig te kwaken. Zou Ajax toch de Europacup gewonnen hebben? Even later zijn ze weer stil. Nep nieuws zeker. Aanstellerij voor niks.
Een vleug rozengeur dwarrelt voorbij vanuit het struweel op de oostelijke aarden wal die Schepping begrenst. Ik laat de spade rusten om dit heerlijke aroma bewust in te ademen. Dat kan maar een paar dagen in het jaar. Dan zijn de wilde rozen alweer uitgebloeid en kom ik hun roze bloemblaadjes alleen nog af en toe tegen in mijn kruidenthee, als herinnering aan de feestelijke tijd waarin het voorjaar overvloeit in zomer.
Intussen steken de zanglijsters de kikkers naar de kroon wat volume betreft. Het is een uitzonderlijk goed lijsterjaar met vier broedparen vlak bij huis. Tegen het invallen van de duisternis bestijgen de mannetjes iedere avond de hoogste boomtoppen om van daaruit hun zangduels uit te vechten, zonder dat die ooit in een fysieke strijd ontaarden. Er valt ook nooit een winnaar aan te wijzen. Misschien ben ik wel de winnaar, want ik geniet met volle teugen van hun zangkunst en deel in hun levenslust.
Het wordt donker. De duizenden witte bloemen van de akkerhoornbloem lijken te zweven boven het donkere groen van grassen en kruiden. Uit de verte nadert het sonore geroep van Canadese ganzen. Daar verschijnt het vaste paartje van het Kristalmeer boven de westelijke bosrand. Met twee poten schuin naar voren strijken ze met een flinke plons neer in het rimpelloze water. Een veilige en rustige plek voor ze om de nacht door te brengen.
Tijd voor mij om naar huis te gaan.

4 juni 2021. Naaktlopers in de moestuin

Heb je ook zo’n overlast van ongenode naaktlopers in je tuin? Of wellicht beter: naaktglijders alias slijmjurken.
Iedere rechtgeaarde tuinier zal nu wel doorhebben dat ik het over naaktslakken heb. Sommigen vinden het alleen al wegens hun naam vieze beesten, maar zo preuts ben ik niet uitgevallen. Ik heb vooral bezwaar tegen hun vraatzucht en hun voorliefde om bedden met tere, jonge groenteplantjes in één nacht finaal op te eten. Daar komt hun taaie slijmerigheid dan nog bij.
Eigenlijk was ik naaktslakken een beetje vergeten, want de afgelopen drie droge lentes en zomers zag ik ze nauwelijks in mijn tuin. Maar met dit natte, koele voorjaar hebben ze zich enthousiast vermeerderd. Dat merkte ik vandaag bij het wieden van de moestuin. De helft van de jonge koolplanten, sla en raapstelen waren verdwenen en de boosdoeners in alle tinten tussen oranje en zwart deden zich nog te goed aan mijn kostbare prille groentes.
Deze misstand vroeg om kordaat optreden en binnen een mum van tijd had ik twee volle handen volgevreten slakken verzameld die ik in de vuilnisemmer voor groenafval deponeerde. Daarna even mijn handen wassen die onder het slijm zaten. Ze voelden aan alsof er heel dunne latexhandschoenen omheen zaten. Even wassen…. Nou, dat heb ik geweten. Een stevige straal koud water hielp niets, heet water ook niet. Dan maar flink zeep gebruikt. Na het afspoelen waren mijn handen nagenoeg even slijmig als voordien. Ook afwasmiddel bood geen soelaas. Zelfs met een schuursponsje kon ik me maar gedeeltelijk van het slakkenslijm ontdoen. Uiteindelijk kon ik met een nagelborsteltje het grootste deel van mijn huid schrobben. De restjes schraapte ik met een bot mes van mijn handen. Bèèh, wat een vieze beesten!
Ik kon me vaag herinneren dat ik eerder met een zelfde schoonmaakklus ben bezig geweest. Voortaan trek ik een handschoen aan als ik naaktslakken van de groentes pluk. Ze lijken kwetsbaarder dan huisjesslakken die zich bij gevaar in hun stevige huisjes kunnen terugtrekken. Maar het taaie slijm van naaktslakken biedt ook een goede bescherming. Er zijn daardoor maar weinig dieren die ze lusten, waaronder kippen, eenden, eksters en egels.  Bij gebrek aan deze predatoren ontwikkelen tuinbezitters hun eigen bestrijdingsmethodes. Sommigen grijpen naar slakkenkorrels of andere chemische middelen. Mijn vriend Rob is erg diervriendelijk. Hij verzamelt naaktslakken iedere avond in een emmer. Als de taak is volbracht, brengt hij de emmer per fiets een kilometer weg om de slakken vrij te laten bij een maïsakker, ver van de bewoning. Of de boer daar blij mee zal zijn…..
Een vriendin van me met een reusachtige moestuin is wat minder scrupuleus. Bij een slakkenplaag gaat ze haar moestuin in, gewapend met een scherpe schoffel, en steekt iedere naaktslak die ze ziet dwars doormidden. Ze meldde vol trots dat het aantal gehalveerde slakken binnen twee weken gedaald was van achthonderd tot honderd per nacht. Het helpt dus wel…..
De meest opmerkelijke bestrijdingsmethode kwam ik tegen op een weblog van ‘Boswachter Frans’. Hij beveelt naaktslakken aan als menselijk voedsel en geeft onderstaand recept van een ‘overheerlijke slakkensoep’. Ik heb ook twee reacties overgenomen. Persoonlijk moet ik bij de gedachte aan naaktslakkensoep alleen al kokhalzen, maar ik wil niemand ontmoedigen om hier serieus werk van te maken. Ik hoor graag van culinaire waaghalzen hoe het recept bevalt….

—————————————————————————————————————–

Recept van Boswachter Frans
Hieronder tref je dan ook een recept voor naaktslakken, maar er zijn meerdere recepten te vinden op internet. Smakelijk zou ik zeggen, alleen ik moet eerlijk zeggen, dat ik liever bewonderd kijk hoe deze dieren zich voortbewegen in de natuur!

Een recept voor het klaarmaken van naaktslakken
Dit recept is voor een overheerlijke soep.
40 verse zwarte naaktslakken, het liefst uit eigen tuin (met kop)
2 eetlepels olijfolie
3 ui, 1 knoflook, 1 laurierblad
3 winterwortelen
2 vleesbouillonblokjes
1 flesje oud bruin bier.

Wrijf de pan in met de knoflook. Fruit de in ringen gesneden ui in de olijfolie. Was de verse, nog levende slakken onder koud water goed af en snij ze in dobbelsteentjes van ± 1,5 cm. Voeg de slakken bij de uien, even aanbakken en vervolgens 0,75 l water toevoegen. Smoor uien en slakken op een laag vuurtje in ca. 15 minuten samen met de bouillonblokjes, het laurierblad, de in stukjes gesneden wortel en naar smaak lettervermicelli of snelkookrijst. Voeg daarna nog 1 liter water en het flesje oud bruin toe (en eventueel zout en peper). Eén minuut laten doorkoken. Serveren met versgehakte peterselie.

Posted by Brabants Dagblad on juli 12, 2012 at 04:33 nm

Reacties
….? Levende naaktslakken in dobbelsteentjes snijden…??? Dit is toch te gruwelijk voor woorden. Dit is toch een vreselijke dood. Dat doe je toch niet!?
Geplaatst door: Gnikenne | 13 jul 2012 10:28:51

Nee Frans, er is genoeg te eten, laat die naaktslakken met rust. NOOIT eten !!!

28 mei 2021. De Zwartvlerkbladjager en ander klein beestenspul

Zwartvlerkbladjager (links) en Smalbandwespbij (rechts)

Een stralende lentedag en overal bloemen in veld en beemd! Het is een toptijd voor margrieten en boterbloemen en dus ook voor kleine beestjes die van nectar en stuifmeel leven. Als ik door het veld struin, zie ik op de bloemen allerlei kevertjes, wantsen, vliegen, bijen en motjes. Een fantastische kleur- en vormenrijke wereld waarvan ik altijd heb genoten. Het was echter een onmogelijke opgave om al die beestjes op naam te brengen met de beschikbare literatuur. Daardoor bleven het anonieme vriendjes, een beetje op afstand.
Recent is daarin verandering gekomen door de ontwikkeling van goede computerprogramma’s voor beeldherkenning. Voor herkenning van dieren en planten is de app Obsidentify gratis beschikbaar, onderdeel van de website Waarneming.nl. Als ik een duidelijke foto van een insect upload, krijg ik na korte tijd de naam van het beestje te zien, met daarbij aangegeven hoe betrouwbaar de identificatie is. Als die boven de 99% uit komt, zit je bijna altijd goed.
Nu ga ik af en toe met een camera de tuin in om onbekende insecten te fotograferen en via het programma de naam te achterhalen en als het even kan ook bijzonderheden over hun leefwijze. Vandaag was dat een succes, want alle tien gefotografeerde soorten werden door Obsidentify zonder problemen herkend en van een passende naam voorzien. Ik zal een paar nieuwe vriendjes aan jullie voorstellen.
Ik begin met de Zwartvlerkbladjager die ik betrapte op de schermen van cipreswolfsmelk. Voordien had ik er nog nooit van gehoord, maar dit insect schijnt op de zandgronden algemeen te zijn. Het is een opvallende, slanke vlieg van ongeveer een centimeter met rode poten, donkere vleugels en een steeksnuit. Ja, ook een vlieg kan mooi zijn. Hij hoort tot de familie van de roofvliegen die bij zonnig andere insecten vangen en leegzuigen. Vandaar de naam jager en vandaar die steeksnuit. Ze hebben het niet op ons gemunt.
Op een Akkerhoornbloem zag ik een kleine wesp met een echte wespentaille en zoals andere wespen geel-zwart gestreept, waarschuwingskleuren om eventuele belagers af te schrikken. Foutje. Het bleek een Smalbandwespbij te zijn, een bijensoort die zich vermomt als wesp. Verkleed gaan als wesp heeft kennelijk voordelen, want ook wespvlinders en zweefvliegen passen deze truc toe. De Smalbandwespbij parasiteert op allerlei zandbijen die nestholletjes graven in droge zandgrond. Ook deze soort is in ons land algemeen tot in steden.

Schaakbordlieveheersbeestje (links) en Vogelnestkever (rechts)

Daar vlakbij huisde een gevlekt kevertje in een Akkerhoornbloem. Aan het bolle lijfje en de stippels kon ik hem wel herkennen als een lieveheersbeestje, maar daarvan komen in ons landje zestig soorten voor. Wereldwijd trouwens zo’n 350.000, dus we zijn armzalig bedeeld. Het bleek een Schaakbordlieveheersbeestje, zo genoemd vanwege de hoekige stippen op de dekschilden. Dit wat te lange scrabblewoord wordt nog overtroffen door de wetenschappelijke naam: Propylea quetuordecimpunctata. Ga er maar aan staan!
Een fraai getekend, compact torretje van twee millimeter op een margriet bleek een Vogelnestkever. Hij dankt zijn naam aan de larven die dood plantaardig en dierlijk materiaal eten en vaak in vogelnesten worden gevonden. Het kevertje zelf is een bloembezoeker die stuifmeel eet. Ik had hem nog nooit eerder gezien, maar ook de Vogelnestkever is in Nederland helemaal niet zeldzaam.

Dwerglangsprietmot (links) en Dwerghuismoeder (rechts)

Bij de blauwe oogjes van de Gewone ereprijs ontmoette ik een oude bekende: de Dwerglangsprietmot. Ik had dat vlindertje een paar jaar geleden ook al in Schepping gezien. Het is slechts een paar millimeter groot, maar wat een parmantige schoonheid. De Dwerglangsprietmot gaat in Drenthe voor zeldzaam door, doch zal stellig vaak over het hoofd worden gezien.
Als laatste fotografeerde ik een vlindertje met breed driehoekige vleugels op een Akkerhoornbloem; een anoniem motje met een onbestemde bruin en grijs gemarmerde tekening. Mijn verrassing was groot dat dit beestje van krap een centimeter door taxonomen tot de uilen wordt gerekend. Een macronachtvlinder dus.
Het was de Dwerghuismoeder, een soort waar ik als nachtvlinderliefhebber al jaren naar uitkeek maar steeds tevergeefs. En nu, op mijn eigen land, zag ik hem eindelijk, maar herkende ik hem niet. De Dwerghuismoeder wijkt niet alleen af van de meeste nachtvlinders door het minieme formaat, maar ook doordat de vlindertjes niet in het donker actief zijn. Hij vliegt overdag bij zonnig weer boven schrale graslanden en bezoekt dan bloemen. De rupsjes leven op muur en hoornbloem. Geen toeval dus dat het vlindertje op een Akkerhoornbloem zat.

24 mei 2021. Narrentasjes

Toen ik vele jaren geleden de bossingels rondom Schepping aanlegde, heb ik nogal wat inheemse Vogelkers geplant. Inmiddels zijn de stekjes van toen uitgegroeid tot flinke struiken en bomen, een enkele zelfs tien  meter hoog. Ik houd van de overdadige bruidstooi van de vogelkers in april, wanneer de bomen vol hangen met witte, sterk ruikende bloemtrosjes. Nu zijn ze alweer uitgebloeid. De bloemen hebben plaats gemaakt voor groene besjes die later bij rijpheid glanzend zwart worden.
Maar dit jaar is er iets merkwaardigs aan de hand met mijn vogelkersen. In plaats van trossen groene besjes hangen er overal bundeltjes geelgroene flapjes aan de takken. Het zijn misvormde bessen, vruchtengallen veroorzaakt door een aantasting van de schimmel Taphrina padi.  Een of andere malloot heeft daarvoor vanachter zijn bureau de ‘officiële’ Nederlandse naam Vogelkersheksenbezem bedacht. Helemaal onbegrijpelijk is dat niet, want de schimmel is verwant met de Berkenheksenbezem (Taphina betulina) die de bekende dicht vertakte heksenbezems op de takken van berken veroorzaakt. De misvormde vruchten aan de vogelkers vertonen daarmee echter geen enkele gelijkenis, dat zijn meer groene tongetjes. Een andere soort, Taphrina pruni, vormt soortgelijke vruchtengallen op sleedoorn. Die heeft de leuke en toepasselijke naam ‘Narrentasje’ gekregen. Op de interessante website over Nederlandse plantengallen (met de enigszins misleidende naam http://bladmineerders.nl) wordt de schimmel op vogelkersbessen lekker eigenwijs aangeduid als Vogelkersnarrentasje. Een prima idee.
Het is opmerkelijk dat ik deze narrentasjes nooit eerder in Schepping heb gezien in de dik veertig jaar dat ik hier woon. En nu hangen de vogelkersen ermee vol. Van sommige bomen is wel 90% van de bessen vernarretast! Ik las ergens dat deze schimmels sterk bevorderd worden door een koel en nat voorjaar. Dat hebben we inderdaad achter de rug. Het neemt niet weg dat de natuur ons voortdurend verrast met onverwachte uitbarstingen van allerlei organismen. Dit jaar een narrentasjesepidemie.
Ik laat me graag verrassen door de natuur.

23 mei 2021. Kuikenloos

Zoals ik al voorzag, is het met de eendenkuikens onder het gezag van moeder gans slecht afgelopen. Op 20 mei waren er van de drie donsballetjes nog maar twee over. Nu is ook het laatste jonge eendje verdwenen. Ik vermoed dat de levenswijzen van wilde eendjes en Canadese ganzen niet goed op elkaar zijn afgestemd en dat de kuikens daardoor onvoldoende voedsel en bescherming kregen. Mogelijk heeft een reiger kans gezien om de  argeloze jonkies te pakken te krijgen. Hoe het ook zij, ze zijn verdwenen. Het Kristalmeer is daardoor opeens veel minder levendig. Ik mis ze.
Of dat voor de pleegouders ook geldt, is de vraag. Pa en moe gans staan hun veren te poetsen langs de waterkant en gaan daarna lekker luieren in het zonnetje. Het lijkt of ze een welverdiende vakantie vieren.

18 mei 2021. Na regen komt zonneschijn

Het is donker in de kamer tijdens het avondeten en de regen klettert tegen de ruiten. De bui is hevig maar kort. Even later piepen alweer zonnestalen onder de wolken door die de esdoorn achter het huis in een gouden gloed zetten. Een uitnodiging om een frisse neus te halen voordat de nacht valt.
Inderdaad, fris is het. De bomen druppen nog na en het is sterk afgekoeld. De lucht is gereinigd van alle stof, kraakhelder en knisperend. Door het eikenbos loop ik naar het landje van Moet om te zien hoe het met mijn schapen gaat die daar al een paar weken grazen. De dieren zien er prima uit en met het gras kunnen ze nog weken vooruit. Ze blèren blatend om snoepgoed en ik strooi wat schapenbrokjes in hun voerbak.
Het Landje van Moet ligt op een hoge zandrug en biedt oostwaarts een weids uitzicht over de aangrenzende landerijen. Een grootschalig landbouwgebied waar ik gewoonlijk weinig aandacht aan schenk. Nu blijf ik ademloos staan. De laagstaande zon beschijnt de wegtrekkende, reusachtige buienwolken. Een luchtkasteel van de buitencategorie.

Ik wandel terug door het sprookjesachtige avondland. De eiken tegenover mijn huis steken alweer scherp af tegen een opaalblauwe hemel,  terwijl de zon net achter de horizon verdwijnt. Bij de buren zingt een merel zingt zijn hoogste lied vanuit de top van een conifeer. Vrede op Aarde…..

13 mei 2021. Poolse toestanden

Vandaag ga ik op mijn jaarlijkse lentebedevaart naar de Geeserstroom in het zuiden van Drenthe. Het landschap aldaar is twintig jaar geleden opnieuw ingericht. Daarbij is de rechtgetrokken beekloop omgevormd in een bochtige, meanderende, avontuurlijke waterloop door ruige graslanden en  moerassen met oeroude eikenwallen en elzensingels. Een heerlijk gebied om doelloos rond te zwerven onder weidse wolkenluchten. Ik kan er een wandeling uitstippelen van 15 kilometer over onverharde paden zonder een huis te zien. Slechts af en toe kom je een mens tegen, maar vogels des te meer. In de lente houd ik daar een lijstje van bij en vandaag kom ik uit op 58 soorten.
De Roonboomdijk is tegenwoordig een karrenspoor door een groot en zompig gebied dat nauwelijks voor mensen begaanbaar is. Veel ruige moerasvegetaties, hier en daar plukjes riet en wilgenstruwelen. Uit een afgelegen wilgenbosje klinkt opeens een luid, hees getrompetter. Kruuie! Kruuie! Zoiets. Mijn nekharen gaan ervan overeind staan. De oerkreet van een baltsende kraanvogel!
Even later vliegt een grote vogel met een paar machtige vleugelslagen op uit het drasse land. Beter gezegd: hij verheft zich majestueus boven het moeras. Traag cirkelend op wijd gespreide vleugels stijgt de kraanvogel op in de richting van de witte wolken. Dat gaat verbazend snel. Na een minuut cirkelt hij al hoog boven me, omhoog gestuwd door de thermiek van opstijgende warme lucht.  Hoger, almaar hoger stijgt de vogel op. Hij wordt een silhouet tegen de voortglijdende wolken. Ik pak mijn kijker erbij. Het blijkt dat de kraanvogel niet alleen in de wolken is. In mijn kijkerbeeld cirkelen ook twee ooievaars en een buizerd. Met het blote oog niet meer dan stipjes aan de blauwe hemel. Een paar momenten zweef ik met ze mee, verheven boven het aardse gewoel.

Ik realiseer me dat ik getuige ben van een klein wonder. Twintig jaar geleden zou ik voor kraanvogels nog naar Polen reizen en een gat in de lucht springen als ik een kraanvogel en een ooievaar tegelijk in beeld had. Nu broeden kraanvogels op diverse plaatsen in ons land en zijn ooievaars weer gewone verschijningen geworden.
Het is niet alleen maar kommer en kwel met de natuur.

12 mei 2021. Pleegouderzorg

Op 25 april vertelde ik over een paar Canadese ganzen dat een eendennest had gekaapt op het eilandje in het Kristalmeer. Ik had er een hard hoofd in, maar vanmorgen zwemmen de ganzen rond met drie eendenkuikentjes in hun kielzog. Ze zijn aandoenlijk piepklein ten opzichte van de pleegouders. Geen grandioos broedsucces voor een nest met tien eieren, maar daar kon moeder gans wellicht niets aan doen. Het kan best zijn dat een deel van de eieren onbevrucht was.
De ganzen weten zich niet zo goed raad met het kleine spul. Jonge ganzen gedragen zich heel gedisciplineerd en zwemmen braaf in kolonne tussen pa en moe in. De eendjes onttrekken zich echter voortdurend aan het ouderlijk gezag en schieten alle kanten op, een mugje achterna. Wanneer pa en moe de oever op gaan om te grazen, blijven de kuikens achter in het water, luid piepend tot de ganzen teruggekeerd zijn. Een huishouden van Jan Steen.
Wordt vervolgd.

6 mei 2021. Knabbel en Babbel
Het wordt steeds drukker op de voertafel, zeker nu ik er een schaaltje bij heb gezet met walnoten van eigen oogst. Niet alleen eekhoorns weten die te waarderen, maar ook een Grote bonte specht uit het naburige eikenbosje.

Vandaag komt de rossige eekhoorn weer smikkelen van zijn dagelijkse rantsoen noten en zonnepitten, maar hij heeft nu een maatje meegenomen om samen te tafelen. Het is een wat spichtiger exemplaar met een notenbruine vacht en een minder volle, grijsachtige staart. Babbel, vermoed ik.
Erg gezellig zijn ze niet, want samen eten is er niet bij. Knabbel en Babbel wisselen elkaar voorbeeldig af bij het notenbakje. Zo gauw de rooie een noot in zijn handjes heeft, springt hij van de tafel om er op de grond rustig aan te gaan knagen. Daarna is het de beurt aan grijsstaart om er eentje weg te grissen. Het is een speelse stoelendans bovenop de tafel.
Misschien moet ik er de volgende keer voor de sfeer een notenlikeurtje bij serveren, zodat ze met elkaar kunnen proosten.

Knabbel en Babbel

3 mei 2021. Pluimstaart
De kille noordenwind weet van geen wijken en de koude april sleept zich gewoon voort, alsof mei niet op de kalender staat. Zelfs nu nog strooi ik iedere ochtend een paar handen zaden en zonnepitten uit op de voertafel achter het huis. De tuinvogels maken er dankbaar gebruik van; een bont gezelschap van appelvinken, vinken, groenlingen, ring- en huismussen, koolmezen, pimpelmezen, geelgorzen, merels, holenduiven, eksters, gaaien, een heggenmus en een roodborstje.
Vanmiddag zit er opeens een bijzondere gast bovenop de tafel: een eekhoorn zo uit het boekje. Het is een parmantig beestje met een warmrode vacht, een fraaie pluimstaart net zo lang als zijn lijf en toegespitste oren. Hij heeft alleen belangstelling voor de zonnepitten die hij keurig in zijn handjes vastpakt en dan met zijn tanden van de schil ontdoet. Ja, een eekhoorn heeft aan het einde van zijn voorpoten echte handjes, waarmee hij zijn noten en ander eten beetpakt zoals een peuter een koekje. Het zal wel een van de redenen zijn dat de meeste mensen eekhoorns zulke schatjes vinden. Het is een genot om hem zo van nabij gade te slaan, terwijl hij nu en dan zijn staart boven zijn hoofd krult om te showen dat hij de mooiste pluimstaart heeft in heel Holthe.
Ik heb een vogelliefhebber eens meesmuilend horen zeggen: ‘Eekhoorns zijn gewoon leuk uitgedoste ratten’.  Een boute bewering, maar er zit iets in, niet alleen omdat het allebei knaagdieren zijn, maar ook vanwege hun reputatie als alleseters. Eekhoorns eten niet alleen zaden en noten, maar ze lusten ook vogeleieren en consumeren af en toe zelfs een jonge vogel.
Eigenlijk vreemd dat zoveel mensen de pest hebben aan dieren die vogelnesten uithalen, zoals gaaien, eksters en soms eekhoorns. Zelf eten we toch ook eieren en af en toe een kippetje?

2  mei 2021. Lammetjesjacht
Vanmorgen werd ik direct klaar wakker uit een droom over twee lammetjes die op een onafzienbare vlakte hartverscheurend stonden te blaten. Inderdaad hoorde ik achter in het Bevrijde Land zacht gejammer. Hoe kreeg ik ze in vredesnaam uit het Bevrijde Land in de Hoge Wei? Ik waagde me weer aan een drijfjacht, net als gisteren, maar nu bij daglicht en met een weloverwogen plan. Ik probeerde ze in een smalle doorgang te sturen tussen twee rasters van schapengas door die naar de stal leidde. Een soort fuik. Wie niet sterk is, moet slim zijn….
Bij de eerste de beste poging om ze te vangen leek ik ze echter al te pakken te krijgen doordat ze zich naar een hoekje van de weide lieten drijven waaruit geen ontkomen mogelijk leek. Maar het bleek dat twee draden van het gaas waren doorgeroest, waardoor een opening in het raster was ontstaan, net groot genoeg om een lam doorgang te verlenen naar het daarachter gelegen sleedoornstruweel. Ik had het idee dat ze me vanuit de doornstruiken uitlachten. Gelijk hadden ze. 
Pas na een uur of zo maakte het zwarte lam de strategische fout door zich in de smalle doorgang naar de stal te begeven. Ik dreef hem langzaam voor me uit. Hij trachtte een paar keer vergeefs over het gaas te springen, maar uiteindelijk liep hij tot mijn verbazing zomaar de stal in. Vlug de deur dicht. Hebbes!
Het jongere witte lam hoorde haar zwarte neefje blaten en volgde hetzelfde spoor. Ik kon natuurlijk niet de staldeur open zetten, dus hoe kreeg ik die nu weer te pakken? Ze liep zich gelukkig voor de stal vast in een hoekje van het gaas. Eenmaal stevig in mijn armen maakte ze geen amok meer. Een lam geeft zich dan gewonnen en hangt er zo’n beetje bij als een zak aardappelen. Ik zette haar aan een plastic koordje achterin de auto. Daarna zwartje proberen te vangen in de stal. Die sprong in zijn paniek met een bokkensprong over het hoge houten schot dat de stal van de hooiopslag scheidt, iets dat ik voor onmogelijk had gehouden. Gelukkig had ik de staldeur goed achter me gesloten, anders was hij er vandoor gegaan, het vrije veld in.
Zo kregen beide lammeren een lift in een Peugeot Partner naar het Land van Moet om daar met hun moeders en de rest van de kudde te worden herenigd. Het lukte me zonder verdere complicaties ze over het hek in de wei te laten zakken. Zwartje en Witje blaatten hartstochtelijk, maar de schapen waren ergens in de bosjes en antwoordden niet. Misschien waren ze ook wel blij dat er even niet aan hun kop werd gezeurd. Maar ik heb alle vertrouwen in een goede afloop van dit schaapachtige avontuur.

De herenigde kudde op de Hoge Wei

1 mei 2021. Lammetjesnacht
Mijn schapen brengen de laatste weken een aanzienlijk deel van de dag door met blaten. Niet zomaar blaten, nee, heel klaaglijk en zeurderig blaten. Eigenlijk blaten ze me uit. Ze willen gras; vers, mals lentegras. En wel nu meteen. Heel menselijk eigenlijk. Daar kan ik echter niet voor zorgen. In de weitjes nabij hun stal en op het Bevrijde Land is de grasmat nog erg kort. Normaal zou er genoeg staan voor mijn zes Schonebeker heideschapen, maar bij deze lage temperaturen groeit gras nauwelijks en de sprietjes die de kop boven het maaiveld uitsteken, worden al snel door de schapen onthoofd. Ik heb nog wel hooi voor ze van prima kwaliteit, doch als schepen eenmaal vers lentegras hebben geproefd, halen ze daar hun neus voor op. Het lijkt wel of ze nog liever van de honger omkomen. Anorexiaschapen, waarom ook niet.
Ze storten zich overigens wel elke ochtend vol overgave op de schapenbrokjes die ik ze geef, maar dat is snoepgoed, geen maagvulling. Verwende krengen.
Om mijn schapen tegemoet te komen, en van het gezeur af te zijn, heb ik besloten om de kleine kudde vandaag over te brengen naar het Land van Moet. Ook daar is het gras nog kort, maar er is meer te grazen dan in de omgeving van de stal. Dat verweiden van de schapen is ieder jaar een hele operatie omdat er geen vaste doorgang is tussen beide gebieden. Ze zijn van elkaar gescheiden door de lange, voor publiek toegankelijke zandweg. Samen met Christine plaats ik een tijdelijk raster langs een deel van de zandweg dat dan tijdelijk als schapendreef functioneert.
Toen de verbinding tussen de twee gebiedsdelen was gemaakt, volgden de schapen mij al snel naar de nieuwe, weelderige weidegrond. Liever gezegd: ze volgden het pannetje brokjes waarmee ik liep te rammelen. Het leek allemaal gemakkelijk te gaan, maar de jongste, wat angstig aangelegde ooi bleef achter op het Bevrijde Land met drie halfwas lammeren. Na tactisch manoeuvreren lukte het om ook de ooi met brokjes de Hoge Wei in te lokken. Maar de lammeren bleven op afstand, ondertussen luid blatend omdat hun moeders opeens waren verdwenen. Op hun beurt misten de ooien hun kleintjes, zodat zij ook een keel opzetten. De moeder-kindduetten gingen door merg en been. We deden dan ook onze best om gezinshereniging te bewerkstelligen, maar een half uur met z’n tweeën achter ze aan jagen hielp voor geen meter. Uiteindelijk keerden we onverrichterzake huiswaarts voor het avondeten.
Toen Christine om kwart voor tien naar huis ging, was het al bijna donker. Ik ging in mijn eentje een poging wagen om de lammeren te vangen, met mijn koplampje op mijn voorhoofd en een fors vlindernet in de hand. Ik hoopte dat ze in het donker gauw gedesoriënteerd zouden raken, maar de rollen waren omgekeerd. De lammetjes wisten ’s nachts veel beter de weg over het Bevrijde land dan ik. Mijn tactische omtrekkende bewegingen werden afgewisseld door wilde achtervolgingen. Ik voelde me veranderen in een jager, bijna een wolf in mensgedaante die zijn prooi trachtte uit te putten. Niet dat dit zin had, want de lammeren waren sneller en slimmer dan ik. Na een lange rush raakte ik vaak buiten adem en moest ik de achtervolging tijdelijk opgeven. Tijdens zo’n pauze stonden de lammetjes lekker berkenblaadjes te snoepen en me uit te blaten. Herhaaldelijk viel ik op mijn snufferd vanwege oneffenheden in het terrein. De lammeren dansten en sprongen met gemak gracieus over de diepste geulen. Ze verscholen zich steeds in een dicht sleedoornstruweel waar ik alleen op handen en voeten doorheen kon kruipen en de nodige schrammen opliep. Hoe onbeholpen kun je zijn als mens.
Al spoedig viel de duisternis en kon ik alleen afleiden waar de lammetjes zaten aan de reflectie van mijn lamplicht in hun ogen en af en toe aan hun hartstochtelijke geblaat om hun moeders. Die antwoordden al lang niet meer. Zo ging dat anderhalf uur door. Het lukte me uiteindelijk om één lam te pakken doordat het vast kwam te zitten in op de grond liggend schapengaas. Ik zette hem bij de andere schapen in de Hoge Weide. De andere twee ontsnapten elke keer.
Ik was degene die na een uur de uitputting nabij was en de strijd opgaf. Doodmoe droop ik af, met het gejammer van de ontheemde lammetjes in  mijn oren. Of werd ik gewoon uitgejouwd?

30 april 2021. De rode wiekel
Twee jaar geleden heb ik in maart op het Land van Moet een torenvalkenkast opgehangen aan een hoge, dunne eikenstam uit het bosje bij de veenputten. Hij staat in de noordoosthoek van de Hoge Weide, de opening gericht op een grote vlakte van boomloze akkers en graslanden. Torenvalken houden van een wijds uitzicht en een ruime aanvliegroute.

De torenvalkenkast op de Hoge Wei

Het bleek al gauw dat het een geschikte plek is voor deze prachtige muizenjagers, in de wandeling ook wel ‘rode wiekel’ genoemd. Nog geen week later hing er al een paartje rond de kast. Zowel het mannetje als het vrouwtje zaten er vaak bovenop om de omgeving te laten zien dat dit hun huis was. Dat duurde een paar dagen en toen zijn ze om duistere redenen opeens vertrokken om niet meer terug te keren. In 2020 liet zich geen torenvalk in de omgeving zien. Niet zo verwonderlijk natuurlijk, want deze vroeger zo gewone vogel is sterk afgenomen en staat tegenwoordig zelfs op de Rode Lijst van bedreigde vogelsoorten. Met een torenvalk op je land ben je tegenwoordig een geluksvogel.
Vandaag bezocht ik na een onderbreking van enkele weken de Hoge Weide om het verweiden van mijn schapen voor te bereiden van de graslanden bij mijn huis naar het Land van Moet. Mijn hart maakte een sprongetje van vreugde toen ik bij aankomst een mannetje torenvalk rond de nestkast zag cirkelen. Misschien dit jaar wel succes?

Mannetje Torenvalk op de nestkast in de Hoge Wei

25 april 2021. Onvrijwillige adoptie
Eens kijken waar de ganzen vandaag uithangen na het uithalen van de nesten gisteren. Het paartje van de Zomp staat rustig aan de oever van de plas en lijkt te genieten van het plotselinge overschot aan vrije tijd. Maar in het Kristalmeer staat de gent op wacht en zit het wijfje in broedhouding op het eilandje. Vreemd.
Met de kijker kan ik zien dat zij niet op het oude ganzennest zit, maar het eendennest heeft ingepikt! De oorspronkelijke bewoonster staat er vlak naast beteuterd voor zich uit te staren.
Ik had er nog nooit van gehoord dat een gans eendeneieren gaat bebroeden. Maar op het Internet kom ik al gauw een vergelijkbaar voorval tegen in het Westland dat ik jullie niet wil onthouden. In dat geval ging het om witte soepganzen.
Ik ben benieuwd hoe dit afloopt.

Het gekraakte eendennest op het eilandje in het Kristalmeer
————————————————————————————————————————

Bericht in de regionale krant “Het Hele Westland” van 26 april 2018.

Wereldschokkend is het niet, maar bijzonder wel: een gans die eendeneieren uitbroedt. Nabij de Adelaarshorst in Honselersdijk heeft een gans een nestje eendeneieren overgenomen. Een eend had eieren gelegd op een in het water gelegen eilandje. Een gans had besloten om daar vlakbij ook een nest te maken en legde ook eieren. Vorige week donderdag werden de eieren van de gans geraapt door medewerkers van de gemeente. Dit wordt gedaan om te voorkomen dat er teveel ganzen komen. De gans was daarmee haar eieren kwijt en besloot, toen de eend even van haar nest ging, op de eendeneieren te gaan zitten. Tot vorige week wisselden de eend en de gans elkaar af, maar dinsdag kwam er een plotseling einde aan dit bijzondere co-ouderschap. De gans eiste de eieren op en de eend heeft het opgegeven om haar eigen eieren uit te broeden.
———————————————————————————————————————–

24 april 2021. Ganzenperikelen
Schepping lijkt een romantisch natuurparadijsje, waar alles rozengeur en maneschijn is. Maar ook hier kom ik als beheerder wel eens voor lastige dilemma’s te staan, zoals bij de omgang met ganzen als broedvogels. Sinds 2000 hebben ganzen de eilandjes in het Kristalmeer en de Azuren Zomp als veilige nestelplaats ontdekt. Vossen, katten en andere rovers kunnen daar immers niet komen. De eerste paar jaren zaten er één of twee paren nijlganzen, agressieve en lawaaiige  beesten die met elkaar en andere vogels geweldig goed konden ruziën. Ik heb vernomen dat ze soms zelfs bewoonde nesten van haviken inpikken. Dan ben je heel wat mans, als vogel. In Schepping vielen ze soms zelfs uit naar schapen die aan de oever van de plas kwamen drinken. Eén keer schreeuwde een lam het uit toen een nijlgans met zijn snavel zijn staart greep en flink lang bleef trekken. Vasthoudende typetjes zijn het.
De nijlganzen vertrokken toen de Grote Canadese gans op het toneel verscheen. Een flink stuk groter dan de Nijlgans, net zo territoriaal en dus uiteindelijk sterker. Aanvankelijk liet ik de één of twee ganzennesten ongemoeid. Dit had leidde ertoe dat in de zomer een stuk of tien ganzen in Schepping graasden die een formidabele hoeveelheid mest op de oevers van de plassen deponeerden. Vooral dat laatste was bezwaarlijk. Niet alleen vanwege het inwonende hondje dat zich graag in verse ganzenstront rondwentelde, maar vooral omdat er op de plasoevers allerlei bijzondere planten groeien die van schoon, voedselarm water houden. Om die reden worden ganzen door beheerders uit veel voedselarme vennen geweerd door de nesten of de dieren zelf te verwijderen.
Zelf ben ik daar de laatste jaren ook toe overgegaan, zij het met tegenzin, want ik laat liever de natuur zijn gang gaan en het is leuk om een opgroeiend ganzengezin te observeren.

Canadese ganzen met jongen, Azuren Zomp 2013

Maar de Canadezen hebben mijn sympathie ook door wangedrag een beetje verspeeld. Ik zag een keer met eigen ogen dat een Wilde eend met een sliert pas geboren kuikentjes in haar kielzog argeloos langs een paartje ganzen zwom. Plotseling greep een van de ganzen zo’n donskuiken met zijn snavel en duwde het zo lang onder water tot het dood was. Datzelfde gebeurde het jaar daarop met een jonge dodaars, hetgeen me nog veel meer aangreep. Duidelijke gevalletjes van zinloos geweld, dunkt me. Ganzen eten geen kuikens en van zulk klein grut hebben ze niets te duchten.
Iets minder zinloos, maar wel zo gewelddadig was een conflict met brandganzen een paar dagen geleden. Brandganzen zijn veel kleiner dan Canadese ganzen, maar worden door hen wel als concurrenten beschouwd, te meer daar er soms gemengde paren en bastaarden ontstaan. Terwijl het mannetje Canadees elders vertoefde, had een paar brandganzen de euvele moed om in het Kristalmeer neer te strijken, niet ver van het eilandje met het broedende vrouwtje. Toen de gent terugkeerde, was hij furieus. Eerst joeg hij beide brandganzen op uit het water. Hij achtervolgde er eentje in de vlucht met luid getoeter tot ver buiten de grenzen van Schepping.

Grote Canadese gans verdrijft twee brandganzen uit zijn territorium

De andere brandgans had zich intussden gedrukt tussen de wilgenbosjes op het eilandje, vlak bij het nest van de Canadees. Dat was niet zo verstandig. De machogent had  hem bij terugkeer direct in de gaten en landde vlak naast de brandgans.  Hij pikte met zijn grote snavel keer op keer keihard midden op de rug van de brandgans tot het arme dier afdroop met bloed op zijn veren.
Ik heb speciaal voor operatie ganzennest een opblaasbootje aangeschaft om naar de eilandjes te kunnen varen, want ik ben niet zo’n heldhaftige zwemmer in water van een graad of acht. Het oversteekje naar de eilandjes ging niet elk jar zonder slag of stoot, want sommige genten zijn zo fel dat ze me klapwiekend letterlijk aanvliegen. Een peddel komt dan goed van pas om zo’n beest van me af te houden.
Vandaag is het weer zo ver. Ik wacht tot de machogent in het Kristalmeer naar elders is vertrokken voor een maaltje mals gras. Het vrouwtje sist als een slang tegen me en blijft op het nest zitten tot ik het bootje aanleg op het eilandje. Ze heeft haar best gedaan; er liggen tien bebroede eieren in! Als ik aan land stap, vliegt er ook een wilde eend van haar nest, op corona-afstand (de welbekende 1,5 meter) van het ganzennest. Ook daar liggen tien eieren  in die ik uiteraard ongemoeid laat.

In de Azuren Zomp zit een Canadees te broeden op zeven eieren. Als ik geen actie had ondernomen, had ik van de zomer dus 21 ganzen bij de plasjes gehad. Daar is Schepping echt veel te klein voor.

21 april 2021. Grote vos
Terwijl ik over het graslandje achter mijn huis liep, zag ik vanuit mijn ooghoek een merkwaardig streepje op een kaal stukje leem. Ik hield mijn pas in. Het bleek een Grote vos te zijn met dichtgeslagen vleugels in voortreffelijke schutkleuren van gemarmerde aardekleuren. Hij is in die houding al wel goed te onderscheiden van de veel algemenere Kleine vos die op de onderzijde van de voorvleugels een brede, lichte band heeft. Door het abnormaal koude weer was het diertje totaal verkleumd. Ik kon de vlinder zonder probleem oppakken aan zijn vleugelpunten en in een jampot stoppen, want ik wilde ook zijn fraai gekleurde bovenzijde wel eens bewonderen. Eerst lag hij, schijnbaar levenloos, plat op de bodem van het potje, maar in de warmte van de keuken kwam hij al gauw weer tot leven.

Grote vos, onderzijde

Nu wilde ik nog graag een foto maken van de vlinder met open vleugels. Ik liet hem daarom vrij in de kamer. Deze klus vergde heel wat geduld, kunst- en vliegwerk, want zo gauw de Grote vos neerstreek, sloot hij zijn vleugels en werd het van bovenaf weer een streepje. Uiteindelijk liet hij zich een paar ogenblikken in vol ornaat bewonderen toen hij in de zon tegen het raam fladderde.
De Grote vos was vroeger in Nederland een vrij gewone standvlinder, maar sinds 1950 is hij een zeldzaamheid die steeds verder achteruitging. Het laatste rupsennest werd gevonden in 1996. De laatste jaren wordt hij echter weer vaker gezien en in 2019 is op diverse plekken voortplanting vastgesteld, ook in Drenthe.
De Grote vos lijkt terug van weggeweest!

Grote vos. bovenzijde

13 april 2021. Goede oude tijd
Fris weer met een fikse wind uit het oosten, maar prima geschikt voor lichamelijke arbeid. Ik heb wat sleedoorns en andere opgeslagen boompjes van het Bevrijde land overgeplant naar het bomenhoekje in de Hoge Weide. Nu maar bidden dat het dit voorjaar eindelijk niet te droog is om ze te laten aanslaan. De aanplant van drie voorgaande jaren heeft het niet gered op de dorre, droge zandgrond aldaar. Onder het werk beschreef een boomleeuwerik zijn melancholische zangcirkels boven vroegere land van Moet. Adembenemend mooi op deze stille dag. Uit de rand van het dennenbos steeg de eerste boompieper in baltsvlucht omhoog. De lente laat zich niet tegenhouden door een beetje tegenwind.
Net toen ik het houten toegangshek tot de weide wilde afsluiten, kwam over het bospad een bejaarde man met een stok naderbij gewandeld. Hij bleef bij me staan om een praatje aan te knopen. Ik kende hem niet. Hij bleek de tachtig te zijn gepasseerd en had zijn hele leven in Beilen gewoond. In zijn jeugd was de omgeving van Holthe zijn favoriete speelterrein. Hij had Harm Moet en zijn woonwagen nog gekend, maar zijn herinneringen waren vaag en wierpen geen nieuw licht op het leven van deze boeiende kluizenaar.
De oude heer was in zijn nopjes dat hij in het Holtherbosje zonet zowel de boomklever als de boomkruiper had gezien. Kennelijk wist hij aardig wat van vogels. Ik vroeg hem hoe dat in zijn jeugd was, de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. Zijn ogen begonnen te glanzen terwijl hij met zijn stok naar het oosten wees. ‘Daar lagen graslanden en heidevelden vol vogels. Grutto’s, kieviten, patrijzen en wulpen bij de vleet. We raapten soms hun eieren om ze op te eten. De lucht was gevuld met de zang van leeuweriken. Ik heb er nog korhanen horen bolderen. Dat was voor de ruilverkaveling. Later lag er een perceel kerstbomen van boomkwekerij Daling, die nu niet meer bestaat. Daar zaten zoveel vogeltjes. Ik bleef er in de lente dikwijls een uurtje staan om alleen maar te luisteren naar het vogelkoor. Geelgorzen zaten er veel, puttertjes, kneutjes en zangertjes waarvan ik de naam niet ken. Maar ze zongen, en dat was het voornaamste. ’
Ik keek langs zijn stok in oostelijke richting. Nu ligt er een uitgestrekte vlakte met zwaar bemeste akkers met lelies, maïs en aardappels, naast raaigrasvelden die om de week gemaaid worden voor koeien die altijd op stal staan. Een paar jaar geleden broedden er nog wat kieviten. Nu heeft elke boerenlandvogel hier de moed opgegeven. Zelfs het bosje van Daling is weg. Alleen in de struiken langs de zandweg door de velden broeden nog wat zangvogels, zoals een enkele grasmus en een paar geelgorzen.
En, zo vroeg ik me af nadat de wandelaar zijn weg had vervolgd, welke knul zou nu nog de tijd nemen om een uur naar vogels te luisteren?

Het huidige landschap achter de Hoge Wei met een uitgestrekte lelieakker

10 april 2021. Natuurwerkdag
Vandaag stond eigenlijk de Zwamdag op het programma, de jaarlijkse bijeenkomst met voordrachten van de Paddenstoelen Werkgroep Drenthe in mijn werkruimte. Die happening kon niet doorgaan vanwege de coronabeperkingen, maar in plaats daarvan waren mensen welkom om te assisteren bij het verwijderen van boomopslag op het Bevrijde Land. Ik kan daarbij wel wat hulp gebruiken.
Al direct na de graafwerkzaamheden in 1990 kiemden jonge bomen op de kale grond als haren op een hond, vooral berken en wilgen. Er groeien er nog altijd vele duizenden. Door begrazing met heideschapen en geregeld maaien wordt het opgroeien van deze boompjes onderdrukt, want ik wil het landschap van het Bevrijde land graag open houden. Er heeft zich inmiddels een prachtige, soortenrijk schraal grasland ontwikkeld dat door bosvorming verloren zal gaan.
Door maaien en grazen blijven de boompjes klein, maar de meeste sterven niet af. Ondergronds groeien de wortels wel door, zodat de zomerscheuten ieder jaar langer worden. Sommige stukken van het terrein lijken nu op jong bos en dat is niet de bedoeling. Daarom ben ik sinds vorig jaar zomer begonnen om de opslag stelselmatig met wortel en tak te verwijderen.
Met een kwartet stoere mannen hebben we het heuveltje bij de leemkuil vandaag van boomopslag ontdaan, een oppervlakte van ongeveer tachtig vierkante meter. Het gebied waar jonge bomen weg moeten, is ongeveer honderd keer zo groot. Dus nog wel wat werk voor de boeg….

Joop en Eef aan het boompjes steken (foto Geert de Vries)

8 april 2021. Appelhoentjes
Gewoonlijk heb ik rond deze tijd het bijvoeren van tuinvogels wel gestaakt, maar de voertafel achter het huis staat er na de warme dagen nog. Bij de huidige koudegolf kunnen vogels een extraatje goed gebruiken. Behalve gemengd zaad met zonnepitten leg ik ook elke dag een paar appeltjes neer, speciaal voor de merels die daar gek op zijn. In de kelderkast staat nog steeds een doos met appeltjes, geplukt in de vorige herfst op het erf van Christine. Ze zijn na zoveel maanden gerimpeld en vertonen her en der een rot plekje, maar daar malen de merels niet om.
Eergisteren verscheen er onverwacht een andere appelliefhebber ten tonele: een waterhoentje. Vandaag zijn ze met z’n tweetjes. Ze pikken driftig in de appels en werken ze veel sneller naar binnen dan merels. Natuurlijk ken ik waterhoentjes uit stadsparken met vijvers, waar ze ’s winters zij aan zij met een meute halftamme eenden een broodkorstje meepikken. Dat ze ook appels lustten, wist ik niet.
Het is nu geen winter meer, maar het begin van de broedtijd. Dan veranderen waterhoentjes in schuwe vogels met een verborgen leefwijze die zich voortreffelijk tussen een paar oeverplanten weten te verbergen. Ze hebben vorig jaar voor het eerst ergens in Schepping gebroed, maar ik heb slechts enkele malen een glimp van ze opgevangen, één keer met twee kuikens. Dat ze nu vlakbij het huis dagelijks hun appeltjes komen eten, wijst er wel op dat ze zo dol zijn op appeltjes. Ongeveer zoals hippies op een joint.

Een waterhoen en een merel doen zich tegoed aan oude appels

6 april 2021. Het kan verkeren

Een week geleden liep ik nog bij zomerse temperaturen in mijn blote bast boompjes te steken op Tao. Nu is het amper vier graden en jaagt de noordenwind dikke sneeuwvlokken rondom het huis. De narcissen buigen diep en de viooltjes kijken nog verbaasder dan anders.
Net wat je zegt. April doet wat ie wil.

1 april 2021. Uilen bij de vleet
Aan de maartse zomer komt binnenkort een eind, zeggen ze van het KNMI. Daarom heb ik, nu het nog zacht weer is, gisterenavond twee lichtvallen op het land neer om te zien welke nachtvlinders hier zo vroeg in het jaar rondfladderen. Bij de inspectie van vandaag blijken dat er heel wat te zijn. Er zaten maar liefst 654 vlinders in de kisten. Dat is waarschijnlijk het hoogste aantal van dit jaar, want zelfs in hoogzomer tel ik zelden meer dan 500 vlinders. Het hoge aantal is vooral te danken aan één soort, de Kleine voorjaarsuil, die begin april vaak zeer talrijk is. In de twee vallen zitten vandaag 488 exemplaren van deze bruine, wat saaie, onopvallend getekende uil. Dat is driekwart van alle vlinders. Voor hun voedsel zijn ze nu aangewezen op wilgenkatjes. De rupsen van de Kleine voorjaarsuil leven van bladeren van eiken en andere loofbomen. Ze moeten uiteraard ook erg algemeen zijn. Toch hoor ik nooit over plagen, veroorzaakt door deze rupsen.

Drie Kleine voorjaarsuilen 

In de vangkisten zit ook één Roesje. Deze spinneruil is in Nederland wijd verbreid, maar hij vliegt nooit in grote aantallen rond en wordt zelden  door licht aangetrokken. Het is een heel karakteristieke en fraaie nachtvlinder met een gestroomlijnd model in alle tinten tussen oranje en roodbruin, diep gekartelde voorvleugels en een frivole kuif op het borststuk. Het Roesje overwintert als vlinder, vaak op vochtige, koele plaatsen binnenshuis en in schuren. Dan wordt hij ook het meest gezien; de hoogste waarnemingspiek ligt landelijk in januari en februari. Opmerkelijk voor een vlinder. In maart worden de overwinteraars weer actief met een maximum in april. Zij leggen eitjes en de rupsen uit die generatie zorgen voor een volgende vlinderpiek ligt in juli.

Roesje in de lichtval

31 maart 2021. Maartse zomer
Een zomerse dag in maart! In Noord-Limburg werd met 26,1 graden zelfs het nationale maartse warmterecord gebroken. Hier moeten we het doen met ‘slechts’ 23 graden. Ook de dagen hiervoor waren zonovergoten en warm en dat is aanleiding voor de start van de grote lenteshow. Smaakmakers zijn bomen en struiken die hun sobere, kale winterskelet bekleden met fris groen. Voorop meidoorn en hondsroos, met hazelaar en vogelkers in hun kielzog. Tussen het prille groen zingen de eerste tjiftjaffen een aarzelend deuntje, onwennig bijna.
Het uitlopen van de bomen is een jaarlijks terugkerend festijn, een toonbeeld van waarachtige vergroening. Duurzaam. Eeuwig. Compleet gebaseerd op de vrijwel oneindige energie van de zon. Heel wat anders dan de Rabobank of D66 ons als ‘vergroening’ en ‘duurzaamheid’ voorspiegelen. Dat zijn vooral windmolens, zonnepanelen en bio-energiecentrales. Vergrijzing en verloedering van het landschap in plaats van vergroening. Menselijke constructies voor een paar jaren om onze hebzucht te kunnen bevredigen.
Duurzaam is anders. De bomen weten dat en ontplooien daarom glimlachend hun knoppen.

 23 maart 2021. Noordwaarts

Hoog, hoog, hoog
Boven mijn hoofd
Een vlucht ganzen
Voorlangs grijze wolkensluiers
Vluchten zij noordwaarts
Voor de nakende lente
Joelend, juichend
Naar de eindeloze toendra
De vrijheid tegemoet.

20 maart 2021. Keukenhofje
Vanochtend schijnt om 10.23 uur de lente te zijn begonnen omdat de zon dan precies boven de evenaar staat. Ik heb het niet zelf uitgerekend en kan het niet aan de zon vragen, want die was in de wolken. Het voelt nog niet echt als lente, want het weer blijft saai, kil en grijs, maar de natuur lijkt zich er niet zoveel van aan te trekken. Bolgewasjes steken overal de kop op en geven na de winterrust volop kleur aan Schepping. De sneeuwklokjes en boerenkrokussen zijn alweer uitgebloeid en de lenteklokjes zijn ook al op hun retour.

Boerenkrokus

Het is nu de beurt aan de wilde narcissen die volop in bloei staan. Met vele duizenden verlichten ze de omgeving van het huis, de bosjes van het Vaderland en het berkenlaantje. Wat een vreugde. En dan te bedenken dat ik ooit met 50 bolletjes ben begonnen.
Door de gele zee van narcissen zou je bijna de minder opvallende bolgewasjes over het hoofd zien, zoals de Vroege sterhyacint. Daarvan heb ik een jaar of veertig geleden een paar bolletjes meegenomen uit een bos in de Jura. Ook dat is een succesverhaal, al zijn ze lang niet zo talrijk als de wilde narcis. Dan heb je ook nog Maagdenpalm, Gevlekt longkruid, Maarts viooltje en Bosanemoon. Het is duidelijk: de lente is echt begonnen. Nu graag nog wat zonnestralen.
Zo blijft er altijd wat te wensen over, zelfs als het paradijs zich in voorjaarspracht hult. Verwende snotblaag!

14 maart 2021. Stormschade
De rust in de atmosfeer is weergekeerd na twee dagen met westerstorm en zware windstoten die de berken zo diep deden doorbuigen dat ik me grote zorgen maakte over een goede afloop. Tijd voor een inspectieronde over het land. Dat viel me niet mee. Drie flinke vogelkersen, vier berken en een stel ratelpopulieren zijn door de wind ontworteld of geknakt. Gelukkig zijn er geen solitaire, beeldbepalende bomen bij. De meeste stormslachtoffers hangen nu schuin in de armen van andere bomen.  Daar kunnen de meeste wel lamlendig blijven hangen totdat hun takken vergaan zijn of een nieuwe storm ze uit de toppen blaast. Nu vormen ze een aanwinst. De jonge bosstrook langs het Vaderland ziet er nu al uit als een wildernis met al die schots en scheef hangende bomen.
Twee zware vogelkersen stonden aan de bosrand en liggen nu uitgevloerd in het grasland. Daar is werk aan de winkel.

9 maart 2021. Een echo van Moet
Op de voertafel zitten voor het eerst gelijktijdig twee paar appelvinken, zoals gewoonlijk met hun enorme snavels chagrijnig uithalend naar andere vogels die een graantje willen meepikken. Ze nemen al snel de hele tafel in beslag. Onderling zijn ze ook doorlopend aan het ruziën. Ik vrees dat dit op een burenruzie, vechtscheiding en/of partnerruil uitloopt. Er hangen ook vier staartmezen aan de vetbollen. Dat zijn schattige pluisbolletjes die liefjes tjurren en af en toe elkaar kusjes geven. Ach ja, vogels zijn net mensen. Die heb je ook in soorten en maten en keuren van humeuren….
Het is druilerig weer. De schapen staan de hele dag te blèren om jong groen gras, maar dat is er nog niet in de wide. Ze moeten het doen met het ruige hooi dat Harry Gilles van Het Drentse Landschap me onlangs heeft gebracht, want ik was door mijn eigen grasoogst heen. Het hooi knispert en ruikt heerlijk aromatisch maar toch eten ze het maar mondjesmaat. Vervelend voor jullie, maar niets aan te doen, verwende krengetjes.
’s Middags klaart het op en ga ik met de auto wat blokken hout ophalen op het landje van Moet. Daar is vorig jaar helaas een flinke kersenboom omgewaaid, maar de mootjes daarvan zijn goed voedsel voor mijn houtkachel. Elk nadeel hep zijn voordeel, niet waar?
Ik kom niet zo vaak op het landje van Moet, de achteraf gelegen zandkop waar Harm Moet in de jaren vijftig in een woonwagen leefde. Maar als ik er ben, word ik voorbij de verwilderde meidoornheg en vervallen elzen altijd getroffen door de rustige, haast gewijde sfeer die hier heerst onder de oude eiken en verwaarloosde fruitbomen. Vandaag wordt dat gevoel nog versterkt door de rauwe roep van een raaf, ergens uit de nevels. Een oerklank, echo uit een ver verleden.
De raaf zit in de top van de hoogste berk en op mijn nadering vliegt hij weg op bolle wieken, onverwacht zachtjes krassend. Ongetwijfeld een eerbetoon aan de vroegere bewoner van deze magische plek. Of de echo van Harm Moet zelf.

Het landje van Harm Moet

25 februari 2021. Ik smeer hem
De heerlijke vervroegde lente loopt op z’n eind. Vandaag is het nog warm en zonnig. Vanavond wordt het bewolkt en krijgen we een zachte nacht, maar darna is het uit met de pret. Een mooie gelegenheid om nog eens op nachtvlinderavontuur te gaan. Dat klinkt voor velen als een bizarre bezigheid in de maand februari, maar nachtvlinders zijn het hele jaar actief en in deze tijd vliegt een tiental gewone soorten die je later in het jaar niet meer ziet. In de zomer zit ik gewoonlijk de halve of hele nacht bij een lichtval met een felle lamp voor een wit laken waarop vlinders neerstrijken. Dat is nu geen aantrekkelijke gedachte, want dan zit ik voor weinig vlinders een paar uur te vernikkelen. Bovendien geldt vanwege corona vanaf 9 uur de avondklok. Ik ben niet te beroerd voor een beetje burgerlijke ongehoorzaamheid, maar een felle lamp opzetten die een kilometer ver zichtbaar is, lijkt me nu te uitdagend voor een bekeuringbeluste boa, al dan niet van het type constrictor. Dus beperk ik me vandaag tot het aanbrengen van een zoete lokstof (smeer) op boomstammen in de omgeving van Hooghalen en Brunstinge voordat het duister invalt.
Iedere nachtvlinderaar heeft zijn eigen recept voor de ideale smeer. Het is bijna als met toverdrank. Mijn mengsel bestaat vandaag uit appelmoes, schenkstroop, geprakte overrijpe bananen, kiwi-jam en bessenlikeur, afgeblust met een scheutje azijn. Dit brouwsel heb ik gisteren al gemaakt zodat het nog lekker een tijdje kan gisten.
Omstreeks half negen ga ik langs de vier plekken om de gesmeerde bomen te controleren Dit betekent dat ik nooit thuis kan zijn voordat de avondklok slaat. Nou ja, ik doe geen virus kwaad terwijl ik in mijn eentje in de auto door het duister ronddool. Met een oogst van vier soorten op stroop een eentje op de autolichten ben ik redelijk content. Veel meer kun je eind februari niet verwachten. Het meest in mijn sas ben ik met de Roodkopwinteruil, een soort die vijf jaar geleden in Drenthe nog vrijwel onbekend was en vandaag op twee plekken te zien was. Hij is aan een snelle opmars bezig vanuit het midden van het land, waar hij al lang vrij gewoon is. Vermoedelijk een gevolg van opwarming van het klimaat, maar kennelijk is de Roodkopwinteruil ook in staat om een flinke vorstperiode te overleven, zoals we net achter de rug hebben.
En dan zijn er nog andere nachtdieren die me soms tijdens het nachtvlinderen verrassen. Vandaag een luid roepende steenuil bij Hooghalen en zowaar een das in de berm van een landbouwweggetje bij Rheeveld, vlakbij in het schijnsel van de koplampen. De eerste keer dat ik dit prachtbeest in Drenthe in levende lijve zie.

Roodkopwinteruil

21 februari 2021. Dame blanche
Het is al vijf dagen volop lente met overdag temperaturen boven de 15 graden. Toch ligt er in de tuin nog een allerlaatste restje sneeuw tussen de hortensia’s. Bij het sneeuwruimen had ik daar een heuvel van een meter hoog opgeworpen omdat die struiken zo gevoelig zijn voor bevriezing. Nu ligt er nog wat drabberige papsneeuw. Ik kneed er een sneeuwbal van die ik met een fraai boogje overgooi naar Anneleen, mijn zus die me een paar dagen komt helpen bij het lenteklaar maken van de tuin. Ze vangt hem op en zo gaat het koude glazige geval een paar keer tussen ons heen en weer.
‘We zouden nu zelfs een sneeuwpop kunnen maken. Een kleintje.’, roep ik haar toe voor de grap. Anneleen neemt de uitdaging meteen serieus en gaat op zoek naar geschikte ornamenten. Intussen kneed ik op de picknicktafel de sneeuw in de simpele bolle vormen van een traditionele sneeuwpop. Om het ook bij sneeuwpoppen overheersende seksisme te bestrijden, maak ik er een sneeuwvrouwtje van. Anneleen komt aanzetten met een bijgesneden winterpeen en twee druiven als ogen. Voilà. Een dame blanche!
De lentezon doet de dame geen goed. Vroeg in de middag valt ze om en uit elkaar. Wat uiteindelijk rest is een natte plek op de tafel met een beetje modder, een wortel en twee druiven.
Een merkwaardig stilleven. Alle wintersporen uitgewist.

Het korte, koele, vochtige leven van Dame Blanche

16 februari 2021. Een engel in de achtertuin
Ik zit weer achter mijn bureau voor mijn toetsenbord en werp onder het typen af en toe een blik op de voertafel. Ik heb zonet een heel emmertje vogelzaad op en om de tafel gestrooid en het is weer een drukte van belang. Mezen, vinken, kepen en merels krioelen door elkaar. Hoewel de dooi goed is ingevallen, is de dikke sneeuwdeken nog lang niet verdwenen, zodat vogels nog dankbaar gebruik maken van de gedekte dis in de achtertuin.
Plotsklaps is er luid tumult van tetterende merels. Ik kijk op. De vogeltjes laten hun ontbijt in paniek in de steek en schieten alle kanten op in een wirwar van kleurige vleugeltjes. Op de voertafel landt een blauwe kiekendief. Het is een mannetje, zilvergrijs en strak in het verenpak. Hij kijkt me doordringend aan met zijn felgele ogen, zo’n vier meter vanaf mijn raam. Ik houd onwillekeurig mijn adem in, al is dat in dit geval tamelijk zinloos. Wat een prachtvogel! Een heer van stand in vergelijking met de slonzige buizerd van gisteren.
De kiek heeft tijdens zijn zwerftocht over de velden ongetwijfeld de concentratie vogels achter mijn woning opgemerkt en kwam hier even een niet-veganistisch ontbijtje scoren. Hij kijkt vanaf zijn uitkijkpost aandachtig in het rond om te zien of er geen stumperd of halvegare mees is achtergebleven, maar ze zijn hem allemaal te vlug af geweest. Toch bijzonder dat zo’n bewoner van het open veld zo dicht bij bewoning komt in een boomrijke omgeving. De nood moet voor hem wel hoog gestegen zijn.
Ik ben zo verrast dat ik helemaal mijn fototoestel vergeet dat gebruiksklaar op mijn bureau ligt. Pas als hij na een halve minuut opvliegt, denk ik daaraan. Te laat. Het is nu alleen maar een witte schim die op strakke vleugels geruisloos wegvliegt. Het zou zomaar een engel kunnen zijn, een droomvogel, terwijl hij heel prozaïsch vlak langs de waslijn zweeft.

Blauwe kiekendief wegvliegend van de voerplank in de achtertuin

14 februari 2021. Nostalgie
Het KNMI is stellig: het is vandaag voorlopig de laatste winterdag. Morgen valt de dooi in en, sterker nog, binnenkort mogen we snuffelen aan de lente. Aanleiding voor Christine en mij om een uitstapje te maken naar het rivierengebied om het witte winterlandschap nog één keer volop te ervaren.
De ondergelopen uiterwaarden van het Zwarte Water tussen Zwartsluis en Hasselt overtreffen onze verwachtingen. Besneeuwde graslanden met duizenden ganzen, dichtgevroren strangen, gele rietkragen langs witte sloten en plassen, het silhouet van een stadje met een kerktoren, scherp afgetekend tegen de bleekblauwe lucht, een paar verdwaalde schaatsers in een wijds rivierenlandschap. Verstilde pracht, prachtige verstilling.

Ook de IJsseluiterwaarden bij het rustieke Wilsum zien er vanaf de winterdijk wondermooi uit, de bevroren uiterwaarden schitterend in de lage namiddagzon, honderd zwanen in een donker wak, uitgespaard in de witte oneindigheid. Morgen is dat alles definitief voorbij.

Het is voor ons allebei een uitje met een hoog ‘weet-je-nog-wel-oudje’ gehalte. We halen herinneringen op aan de winters van vroeger. Bijvoorbeeld de winter van 1963 toen men met een auto het IJsselmeer kon oversteken en ik als jochie in de paar wakken in de Kromme Rijn in Utrecht vrijwel alle eenden van nabij kon bewonderen; prachtbeesten als de grote zaagbek, nonnetjes en brilduikers. Of de winter van 1979 toen in Drenthe een paar dagen geen verkeer mogelijk was doordat vrijwel alle wegen versperd waren door sneeuwduinen tot drie meter hoog. Ik moest toen door een raam naar buiten kruipen, want aan de westkant van het huis lag de sneeuw tot boven de dakgoot, ook op de plek waar je de voordeur kon vermoeden. Dat waren nog eens tijden….
Het drukt ons allebei op het geruisloze, maar onbarmhartige verglijden van de tijd. We mogen ons nog aardig jong voelen, onze herinneringen brengen een andere boodschap. Weet je nog wel, oudje….. 

12 februari 2021. Kepen
Een schitterende winterdag, stralend blauw, zonovergoten, windstil. Rond het vriespunt, maar ik kan rustig naar buiten zonder jas over mijn dikke trui. In de kas is het aangenaam toeven.
Zo gauw ik mijn hoofd buiten de huisdeur steek, blaten zes schaapjes me toe. Gewoonlijk zwerven ze wat over het land, op zoek naar de laatste malse grasjes, maar nu er een pak sneeuw ligt, staan ze voortdurend in de stal, in afwachting van mijn komst. Geef ze eens ongelijk. Voor brokjes en hooi zijn ze immers van mij afhankelijk. Ik heb zes oude pannetjes neergezet, waarin ik schapenkorrels gooi, zodat ze allemaal aan hun trekken kunnen komen. Desalniettemin ontaardt dit ritueel altijd in een chaotisch gekrioel van wollige lijven. Zoals het gras altijd groener is aan de andere kant van het hek, zo zijn brokjes altijd lekkerder uit andermans pannetje. Met als gevolg een wilde pannetjesdans, waarbij de twee vroege lammetjes verbaasd toekijken tot ze zowat onder de voet worden gelopen door hun kuddegenoten.
Terug lopend van de schapen valt me op hoe stil het is. Het enige geluid is de verre voorjaarsroffel van een specht, die de grandioze stilte nog accentueert.
De vogels zijn dankbaar voor het voer op de tafel achter het huis en op de grond daaromheen. Alle twaalf merels uit de buurt verzamelen zich rond de appels die ik voor ze heb neergelegd. Ze eten ook dankbaar van overjarige aalbessenjam. Het groepje kepen is gegroeid van vier eergisteren tot veertig nu. Er zitten zowat even veel geelgorzen op het strooivoer en een stuk of tien vinken. Opvallende afwezigen zijn nog steeds huis- en ringmussen. Een pimpelmees bewaakt de pot met vogelpindakaas, die ik zonet aan een linde bevestigd heb, alsof het zijn persoonlijk eigendom is. De veel grotere koolmezen nemen de wijk voor zijn venijnige uitvallen als ze in de buurt komen. Maar tegen een grote bonte specht heeft het pimpeltje weinig in te brengen.

Kepen, geelgorzen, een vink en een koolmees op strooivoer in de achtertuin

9 februari 2021. Poedersneeuw
De lage grijsheid is doorbroken. Het sneeuwt niet meer en de wind is afgezwakt. Af en toe piept de zon door wattige wolken heen en verdeelt de sneeuw in licht en schaduw, verblinding en ingetogenheid. Het is dik onder nul, maar het voelt buiten veel minder koud aan. Lekker eigenlijk. Wat went een lichaam toch snel aan veranderende omstandigheden. Er valt nog heel wat sneeuw te ruimen. Voordat ik boodschappen kan halen, moet de oprit naar de weg worden vrijgemaakt. Daar heeft de wind de sneeuw bijeen geveegd tot een vage heuvel van zo’n halve meter dikte.

Opeens krijg ik de impuls om een sneeuwpop te maken. Dat heb ik minstens een halve eeuw geleden voor het laatst gedaan. Zo’n echte ouderwetse dikke, witte meneer zonder benen met een hoed op, een das om zijn nek en een wortel als neus. Over de ogen moet ik nog even nadenken, want de steenkooltjes die daarvoor vroeger in zwang waren, zijn nu niet meer voorhanden. Mijn zorgen daarover blijken voorbarig, want deze poedersneeuw pakt helemaal niet. Zelfs een sneeuwbal kneden lukt me niet. De stuifsneeuw is veel te fijn en hangt als los zand aan elkaar.
Tegen het einde van mijn veegklus hoor ik opeens een oerklank waardoor de haren in mijn nek overeind gaan staan. Een diepe, sonore, trompetterende roep, naderend vanuit het oosten. Kraanvogels! De beukenhaag belemmert mijn uitzicht, maar als ik me naar het hekje haast, zie ik ze in de verte. Vijf van die machtige vogels vliegen met trage vleugelslag westwaarts. Krrroeoeoeoeh!
Mijn dag kan niet meer stuk.

8 februari 2021. Lenteliedje in de sneeuw
Het kost moeite om de buitendeur een eindje te openen, want er ligt een sneeuwduintje aan de westkant van het huis.  De atmosfeer is tot rust gekomen, de wind afgezwakt, alle water stijf bevroren. De Azuren Zomp is tot stilstand gekomen met een roestkleurig netpatroon op het ijs, op mysterieuze wijze gevormd door  Saharazand dat de afgelopen dagen meegevoerd werd door de wind.

Nog steeds vallen minieme sneeuwvlokjes uit een egaal wolkendek. Ze hebben geen grip op de bomen want die staan gewoon met kale zwarte takken zichzelf te zijn. De stuifsneeuw blijft niet liggen op takken of kleven aan stammen.
Tijd om de sneeuwschep ter hand te nemen om de belangrijkste paden rondom het huis te kuisen.Tijdens de arbeid wordt ik verrast door zachte, melodieuze roepjes van een paar vogels, ergens boven mij. Lieflijke klanken die herinneringen oproepen aan warme voorjaarsdagen op de heide en in het geheel niet passen in deze  verkilde wereld. Ze strijken naar op een lage tak in de eik van de buren, zes vogeltjes, klein, bruin en gedrongen. Geen idee wat het zijn. Het lijkt wel of ze een klein kuifje op de kop hebben, maar het is te ver weg om de details goed te zien. Vanuit de eik dwarrelen ze een voor een neer op de braakliggende akker, waar sommige richels zijn schoon geblazen door de wind. Wellicht dat daar nog wat zaadjes voor ze te vinden zijn.
Een kijker biedt uitkomst. Het zijn boomleeuweriken. Het is gebruikelijk dat ze vanaf half februari uit zuidelijker streken terugkeren naar hun broedgebieden, maar deze zijn wat te vroeg. Vanwege de kou hebben ze al hun veertjes opgezet. Ik hoop dat ze deze barre omstandigheden overleven, want ik ben een grote fan van de boomleeuwerik. Er is weinig dat zoveel geluk verschaft als de ingetogen, melancholische zang van een boomleeuwerik die wijde cirkels beschrijft boven de heide op een stralende ochtend in april.
Zo ver is het nog lang niet.

Boomleeuwerik op de akker tegenover Schepping

7 februari 2021. Code rood
Vannacht heeft zich het winterwonder dan toch voltrokken. De wereld is toegedekt met een deken van sneeuw die alle vormen en tinten van kruiden en aarde heeft uitgewist. Alleen de bomen en struiken strekken onveranderd hun kale takken naar de hemel, doorbuigend onder de straffe wind die nog steeds uit het oosten waait. Het sneeuwt nog altijd, al valt het niet erg op; fijne vlokjes motsneeuw, door de wind voortgejaagd tot ze ergens neerstrijken in de luwte. Bij vlagen worden ze weer opgetild in wervelingen die op de rook van een houtvuur lijken. Er ligt nu gemiddeld zo’n decimeter sneeuw, maar op weg naar de schapen zak ik tot over de randen van mijn laarzen weg in een berg rulle poedersuiker die zich achter het muurtje van de Esdoornheuvel heeft opgehoopt.
Zulke sneeuwduintjes kunnen ook ontstaan ook op allerlei wegen en zelfs brede snelwegen zijn daar niet immuun voor. Vandaar dat het KNMI code rood heeft afgekondigd. Vandaag kun je maar beter thuis blijven. Het komt goed uit dat het zondag is.

De kleine Lelievijver achter het huis is al dichtgevroren met een mengsel van water en sneeuw. Bros fondantijs, roestgeel besuikerd door Saharazand dat via een lange omweg met de oostenwind is meegesleurd. Maar het Kristalmeer is nog open water, constant in beweging, rimpelend en golvend, opgeschud door de snijdende bries uit het noordoosten. Waar de toppen van de golfjes kortstondig grassprieten of takjes beroeren, bevriest wat water in korte tijd. Daardoor vormen zich op den duur vliesdunne, tere ijsschaaltjes rondom de halmen aan de oever. Als een rimpeling zo’n schaaltje zachtjes raakt, hoor ik een subtiel getinkel, als van een zilveren belletje. Zo luister ik vanmiddag in de sneeuwjacht naar het meest subtiele concert dat ik ooit heb gehoord.
Koning winter is niet alleen meedogenloos, maar kent ook tederheid.

6 februari 2021. Sneeuwlucht
Rond het vriespunt, maar het voelt veel kouder aan. Een snijdende oostenwind giert door heen en weer zwiepende berkentwijgen. Weer zo’n sombere, saaie winterdag met lage wolken, die tegen het einde van de middag steeds donkerder worden. Het ziet er dreigend uit, maar net anders dan bij een nadere onweersbui. Deze avondwolken zijn wattiger, wateriger, egaal uitgesmeerd over de hele lucht. Het meest opvallend is de blauwig grijze kleur, alsof ze rechtstreeks opstijgen uit de oceaan. Sneeuw op komst!
Voor de zekerheid haal ik de laatste snijbiet van het land. Het levert nog een heerlijk stamppotje op in combinatie met uitgebakken biologische spekblokjes.

4 februari 2021. Toch nog winter?
Heel het land is in rep en roer. Het gerucht gaat dat Koning Winter in aantocht is, met in zijn gevolg een dik pak sneeuw en diepvrieskou. Lang geleden dat zijne hoogheid hier op bezoek kwam. Voor de zekerheid breng ik alvast extra haardhout naar binnen, want er gaat niets boven een warme houtkachel wanneer het buiten vriest dat het kraakt.

31 januari 2021. Waar zijn de mussen gebleven?
Dit weekend is de nationale tuinvogeltelling, waaraan ik al een jaar of tien meedoe. Een half uurtje de vogels turven in de directe omgeving van mijn huis. Vogels in de bosjes verderop en op de plassen tel ik niet mee, want dat kun je geen tuin meer noemen.
De meeste vogeltjes zitten op het strooivoer dat ik de hele winter dagelijks uitstrooi op twee voedertafels en op de aarde daaromheen. Vinken en geelgorzen pikken het liefst zaadjes op van de grond, maar mezen hebben een voorkeur voor de tafel. Merels en gaaien maakt het weinig uit. Ik heb dit jaar tot de laatste dag van de telling gewacht omdat het vandaag veel kouder is dan gisteren en eergisteren. Dan kiezen meer vogels voor een gemakkelijke snack in een tuin dan bij een gematigde temperatuur. En een hoge score wil natuurlijk iedereen. De verwachting kwam uit. Gisteren zaten er maximaal 4 geelgorzen tegelijk op het strooivoer; vandaag waren dat er 19. Een nieuw record voor mijn erf!

Geelgorzen op strooivoer, 31 januari 2021.

Wat echter veel meer opvalt, is de afwezigheid van mussen. Dat is niet alleen vandaag zo. De hele winter heb ik nog geen enkele huismus of ringmus rond het huis gezien. Dat was vroeger wel anders. Het telformulier van 2013 meldt 45 ringmussen en 4 huismussen. In 2019 waren 25 ringmussen van de partij, in 2020 nog 8. In veel streken is de ringmus al eerder schrikbarend afgenomen. Nu is deze omgeving kennelijk aan de beurt.
Ik mis ze, de kleine druktemakers met hun chocoladebruine petje die zo gezellig op een kluitje de voertafel vulden.

Ringmussen op de voerplank, januari 2013

30 januari 2021. Flinterdun

Is dit moderne kunst? Een ets van een bekende meester?
Nee, het is  water en lucht. Water in de vorm van een flinterdun laagje ijs op het beekje dat door het Bevrijde Land kronkelt. Lucht in de vorm van luchtbellen en kanaaltjes die onder het ijs opgesloten zijn, kwikzilverig glanzend door het opvallende licht.
Opnieuw is de winterfee langsgekomen met haar toverstaf.

16 januari 2021. Rondedans van de winterfee
Vroeger regeerde Koning Winter af en toe met strenge hand. Weken lang ijspret, sneeuwduinen die de weg versperden, bevroren vingertoppen op de fiets onderweg naar school, zaagbekken in een wak midden in de stad, en als kroon op ’s konings werk de elfstedentocht. Sinds het klimaat op hol is geslagen, en naar het zich laat aanzien de mensheid tegelijkertijd, is de winter aan het kwakkelen geraakt. Af en toe deelt hij een speldenprikje uit, zoals de weerman dat noemt: een nachtje vorst, een flinterdun ijslaagje, wat poedersuikersneeuw of ijzel. Dat is het zo’n beetje. Niet koninklijk en krachtig winters, met een ijzige greep op al wat leeft, maar ingetogen, teder bijna.
Vannacht is de winterfee op bezoek geweest en ze heeft het Kristalmeer met haar toverstaf beroerd. ’s Ochtends was het rimpelende water verstard in een dunne laag blauwgrijs ijs, afgedekt met een laagje poedersneeuw. Toen ik ’s middags weer kwam kijken, was de winterfee kennelijk weer langs gekomen. In de sneeuw waren met vaardige hand grijze cirkels uitgesneden, groot en klein, donker en licht, alleen of met elkaar verbonden.

Het Kristalmeer is dertig jaar geleden gegraven. Sindsdien zijn twee keer eerder zulke ijscirkels ontstaan. Ze doen me denken aan de titel van een geologieboek dat ik als biologiestudent als studiemateriaal kreeg aangereikt: ‘Geheimschrift der Aarde’. Alsof er in de patronen op het ijs een mythische boodschap verborgen ligt, alleen te ontcijferen door ingewijden. Dat is natuurlijk ook zo. Het is de eeuwige boodschap van verandering en vergankelijkheid, van verrassing en verwondering, van schoonheid en puurheid.
Je kunt er ook nuchter naar kijken. Dat deden de auteurs van mijn geologieboek eveneens. Hun doel was om voor studenten het geheimschrift van de Aarde te ontrafelen beschreven en daar slaagden ze heel aardig in. Ook het ontstaan van het sneeuwpatroon op het Kristalmeer is te verklaren. De bodem van de plas bestaat uit een dikke laag keileem, in feite een hutspot van compacte brokken klei, lichtere leemfracties, zand en keien. Op de meeste plaatsen is die leemlaag behoorlijk waterdicht, maar op sommige plaatsen zitten er lekken. Daardoor welt grondwater naar boven, dat iets warmer is dan het water in de plas. Zo ontstaat een miniem wakje in het ijs, waardoor het kwelwater naar buiten treedt zodat de omringende sneeuw smelt. Op de foto’s is dat te zien als een licht plekje in het centrum van de cirkels.  Het is een delicaat evenwicht. Bij iets lagere temperaturen vriezen ook de wakjes dicht. En bij iets meer dooi verdwijnt alle sneeuw, en daarmee het geheimschrift van de winterfee.

10 januari. Nachtelijk bezoek
Omstreeks middernacht zit ik nog hard te werken aan mijn Alternatieve Bossenstrategie. Het bureau met mijn computer erop staat voor een groot raam in de achterkamer waarvandaan ik een mooi uitzicht heb over de tuin en de schapenweide. Van uitzicht is nu overigens geen sprake, want het is aardedonker.
Af en toe tikt er iets zachtjes tegen het raam. Een takje of zo. Als ik uiteindelijk opkijk, zie ik echter dat de veroorzaker een vrij forse vlinder is die tegen het raam stuitert. Hij komt kennelijk af op het heldere licht van mijn bureaulamp. Het gebeurt ’s zomers wel vaker dat nachtvlinders op deze lichtbron afkomen, maar in deze tijd van het jaar is dat toch uitzonderlijk. Ik haast me dan ook naar buiten met een jampotje en een zaklantaarn om dit heterdaadje te verschalken.
De vlinder schiet razendsnel van de ene hoek van het raam naar de andere en lijkt soms in het duister te verdwijnen. Maar het lukt me uiteindekijk om hem te vangen. Het is een mannetje van de Zwartvlekwinteruil, gemakkelijk te herkennen aan de grillig gevormde zwarte vlek op de bruine vleugels. Zijn naam zegt het al: het is een soort die als vlinder overwintert. Nu zijn er meer nachtvlinders die dat doen, maar meestal trekken ze zich in de koudste maanden terug in een donker hoekje om in winterrust de eerste lentedagen af te wachten. Zo niet de Zwartvlekwinteruil die de hele winter door actief kan zijn.
De buitenthermometer wees zonet 1 graad boven nul aan. Ik vraag me af waar zo’n koudbloedig insect de energie vandaan haalt om driftig door de nacht te vliegen bij temperaturen rond het vriespunt. Veel te eten is er niet. Bloemen met nectar wachten wijselijk op betere tijden. Volgens de boekjes doet de Zwartvlekwinteruil zich ook wel tegoed aan rottend fruit en sap van bloedende bomen. Dat is nu misschien nog wel te vinden.
En waarom maakt hij zich eigenlijk zo druk? Zouden er zelfs in deze tijd vrouwtjes te vinden zijn die bereid zijn tot een onderkoelde vrijpartij?
Tien jaar geleden zou ik trouwens een gat in de lucht gesprongen zijn bij het zien van een Zwartvlekwinteruil. In 2006 gold deze nachtvlinder in ons land nog als een zeldzame soort die vrijwel alleen ten zuiden van de grote rivieren voorkwam. Hij heeft zich in tien jaar noordwaarts uitgebreid en is nu overal algemeen, ook in Drenthe. Dat heeft ongetwijfeld te maken met de veel zachtere winters in de laatste jaren. Daar heeft zo’n winteractieveling natuurlijk voordeel bij.

4 januari 2020. Een bijzonder fijn mosje
Ik schrijf eigenlijk vrijwel nooit iets over mossen, hoewel deze prachtige miniatuurplantjes in Schepping goed vertegenwoordigd zijn en een opvallende plaats innemen in de vegetatie. Het is jammer, maar ik kan nu eenmaal niet aan alle planten en dieren even veel aandacht besteden. Maar vandaag viel mijn oog op een mos dat groeit op de bekalkte keileem aan de zuidzijde van de heuvel Tao. Het was slechts een kleine plek van sierlijke, liggende stengels met geelgroene blaadjes tussen andere, algemene mossen. Het mos viel op doordat de stengels regelmatig dubbel geveerd waren. Dat hebben niet veel soorten. Het was een thujamos, maar welk? Het leek veel teerder en lichter groen dan het Gewoon thujamos dat in Drenthe in allerlei naaldbossen op zure grond groeit. Toch kwam het me vaag bekend voor.
Voor het determineren van thujamossen is een microscoop onontbeerlijk. Vanwege mijn paddenstoelenstudie staat die altijd paraat en het prachtige cellenpatroon in de toppen van de blaadjes wees spoedig uit dat het ging om Zweepthujamos. Dat wordt zo genoemd vanwege de lange, smalle, spitse top van de takblaadjes. Ook de standplaats klopt goed, want Zweepthujamos is kenmerkend voor graslanden op kalkrijke grond. Toen ging me een licht op. Ik had dit mos een halve eeuw geleden een paar keer gezien bij onderzoek van kalkgraslandjes tijdens een kamp van de Katholieke Jeugdorganisatie voor Natuurstudie – ja dat waren nog eens tijden, compleet met aalmoezenier – , langs de Amblève in Oost-België.
Vervolgens overheerste verwondering. Het bleek dat dit mos vóór 1950 in Nederland vrij algemeen was in Zuid-Limburg en het rivierengebied, met enkele vindplaatsen in de kalkrijke duinen en in leemgroeves. Zweepthujamos is sindsdien sterk afgenomen en vanaf 1990 vrijwel beperkt tot een paar kalkgraslanden in Zuid-Limburg met darbuiten twee plekken, op Goeree en bij Breda. Op de Rode Lijst van mossen in Nederland staat de soort dan ook als bedreigd. En nu staat dat fraaie mos opeens in mijn achtertuin, zo’n 200 kilometer van de dichtstbijzijnde bekende vindplaats!
Hoe het hier gekomen is, zal wel altijd een raadsel blijven. Gezien de kleine omvang van de groeiplaats heeft Zweepthujamos zich pas kort geleden gevestigd en ik heb de laatste jaren niet met planten gesleept. Het mos kan die afstand nooit door de lucht hebben overbrugd omdat het in ons land geen sporenkapsels vormt. Er moet dus toevallig een stengeltje hier beland en aangeslagen zijn. Misschien blijven hangen aan de schoenen van een van de menselijke bezoekers aan Schepping?

31 december 2020. Nieuwjaarswens
Nog wat uren aftellen, een paar oliebollen verder, en het jaar 2020 is voorbij. Definitief bijgezet in de grafkelder van de geschiedenis. Er verandert niets wezenlijks op 1 januari 2021. De zon zal wel weer opgaan en de Aarde draait vast door. Zelfs daar kun je niet helemaal zeker van zijn, maar het is prettig om daar niet dagelijks bij stil te staan. Er is al genoeg om over te twijfelen.
Hoewel de donkere dagen zich dus gewoon aaneenrijgen, drukt de aanstaande jaarwisseling me toch meer dan normaal met mijn neus op het mysterie van tijd die verglijdt in eeuwigheid. De vergankelijkheid van alles en iedereen. Zo is, zo is niet; zo ben je, zo ben je niet. De paar dagen tussen de zonnewende en Nieuwjaar ben ik me meer bewust van continuïteit en tegelijk van het onherroepelijke verleden en het mysterie van een bij voorbaat onherroepelijke toekomst; een mengeling van weemoed en dromen.
In mijn kleine wereld van Schepping was 2020 een prachtig jaar vol bloemen, vogels en vlinders, vol lieve mensen, vol groei van buiten en binnen. Het was voor mij het jaar van de regenbogen. Nooit spanden zich zoveel regenbogen over mijn land als dit jaar. Elke keer ervaar ik de betovering van het moment waarop zonnestralen door de regen heen hemelse schoonheid op loodgrijze wolken projecteren. Vandaar dat mijn nieuwjaarswens geschraagd wordt door een van die regenbogen.
De grote wereld van het tv-journaal was vreemd, grimmig en verder weg dan ooit. De Aarde draaide door en leek doorgedraaid.
Ik gun iedereen zijn geluk in alle kleuren van de regenboog, van binnen en van buiten.

Na regen komt zonneschijn
Een kleurig  nieuw jaar !
Eef Arnolds

27 december 2020. Kerstzwammen
Dat het in deze contreien steeds warmer wordt, heb ik ook dit jaar weer aan den lijve ondervonden. Net geen 40 graden van de zomer, maar wel voor het eerst in augustus een aaneengesloten reeks van acht tropische dagen met maxima boven de 30 graden. Ook in de natuur is de klimaatsverandering steeds duidelijker te zien. Omstreeks 1970 was het paddenstoelenseizoen eind oktober wel zo ongeveer voorbij, terwijl de laatste jaren ook november veel zwammig weer in de aanbieding heeft. En soms is dat nog veel later, zoals dit jaar.
Tijdens het afvoeren van maaisel zag ik gisteren uit mijn ooghoeken nog allerlei paddenstoeltjes. Het talrijkst was het Donsvoetje, maar dat is een behoorlijk winterhard zwammetje dat ook in andere jaren vaak rond Nieuwjaar te zien is. Anders ligt dat voor het Sneeuwzwammetje, waarvan nu zes kakelverse exemplaren langs de lelievijver staan. Het was helaas geen voorbode voor een Witte kerst. Op de composthoop bloeien fraaie Paarse schijnridderzwammen en een dode vlier is behangen met Judasoren in plaats van kerstballen. Ook de vele Gekraagde aardsterren leveren een geslaagde bijdrage aan de kerstsfeer. In het Vaderland staat een eenzame Geschubde inktzwam te wachten tot hij zijn nieuwjaarskaarten kan schrijven.
In totaal telde ik na wat beter zoeken zo’n 40 soorten paddenstoelen, waarbij zelfs eentje die ik nooit eerder in Schepping gezien heb: de Rechte koraalzwam. Weliswaar een paar oude, verkleurde vruchtlichamen, maar nog heel geschikt om in een kerststalletje de kribbe mee te bekleden.

 

Boven: Gekraagde aardster, Echt judasoor,
Onder: Paarse schijnridderzwam en Rechte koraalzwam

18 december 2020. Luchtig gevecht
Het is een prachtige, lenteachtige dag en het buizerdpaar van het dennenbosje aan de noordkant van Schepping hebben al het voorjaar in de kop. Luid miauwend zweven ze door de zachtblauwe hemel. Af en toe maken ze een onverwachte buiteling om te tonen dat ze voor geen kleintje vervaard zijn. Vanachter de bosrand verschijnt een derde buizerd die zich moeiteloos aansluit bij het tweetal. Een toevallige passant? Een concurrent? Het jong van deze zomer? Geen probleem in ieder geval. Moeiteloos danst het drietal verder boven mijn hoofd.
Maar dan wordt de harmonie bruut verstoord. Luid krassend komt een stelletje zwarte kraaien aansnellen, roeiend door de lucht met hun brede vlerken. Ze zijn ook met z’n drieën en storten zich zonder aarzelen op de buizerds die net een maatje groter zijn. Die zijn niet erg onder de indruk. Ze halen hun schouders een beetje op, trekken even een vleugel in, versnellen hun gezweef zodat de kraaien in het niets duiken of maken een koprol in de lucht.  Maar de kraaien blijven volharden in hun kamikaze acties, ook als de roofvogels hoger gaan cirkelen.  Ze waren daarboven net zo lekker aan het mediteren, gedragen door de thermiek. ‘Ga weg gespuis!’, voel ik ze denken.
De buizerds kiezen de weg van de minste weerstand en laten zich op stijve vleugels oostwaarts afdrijven naar de akker, waar het luchtruim nog onbezoedeld is. De kraaien maken onder luid gekras in de lucht een vreugdedansje. Ze hebben gewonnen. Vinden ze.

10 december 2020. Grote schoonmaak
Een grote schoonmaak in huis heeft traditioneel plaats in het vroege voorjaar. Voor de grote schoonmaak op het land zijn november en december de aangewezen maanden. Menigeen denkt dat het voor de landsman tegen die tijd rustig wordt omdat de laatste maaibeurt is geweest en de oogst uit de moestuin langzamerhand wel binnen is. Maar dat is een vergissing, zeker als er veel bomen en struiken groeien, zoals in Schepping. De verdorde bladeren waaien overal naar toe en om te voorkomen dat ze de planten verstikken en de graslanden te voedselrijk worden, moeten zoveel mogelijk bladeren worden verwijderd. Een hele klus, maar gelukkig hoeft ik ze niet meer overal met een hark bijeen te halen en per kruiwagen af te voeren. Mijn zitmaaier zuigt niet alleen gemaaid gras op, maar ook niet te natte, dorre bladeren. Dat scheelt.
Het opschonen van mijn beekje is altijd veel handwerk. De bedding ligt uiteraard wat verdiept in het land en vangt daardoor veel blad op. Dat blijft daar liggen, zodat de doorstroming hapert. Ook de planten vlak langs het beekje moeten worden afgemaaid. Daar ben ik zo twee dagen mee zoet.
Maar het is de moeite waard, want nu klatert het water weer hoorbaar over de stenen. Muziek van het zuiverste water.

 3 december 2020. Koperwiek
Sinds gisteren staat achter mijn huis een afgedankte, lage, ronde salontafel. De tafel is gemaakt van massief eikenhout en loodzwaar, maar door voorzichtig voortrollen is hij op zijn huidige plek terecht gekomen. Niet dat ik een rondetafelconferentie van kabouters verwacht, maar voor het voeren van wintervogels is hij ook heel geschikt. Vanachter mijn bureau heb ik er goed zicht op en af en toe kijk ik op van mijn computerscherm om te zien wat er zo al rondscharrelt. Een appelvink heeft zich alweer laten zien.
Maar nu heb ik een vogel in het vizier die ik al die jaren in Schepping nog niet aan de grond gezien heb. Een koperwiek. Helemaal geen zeldzaamheid, maar wat een prachtig beestje. Een luxe uitvoering van een zanglijster met zijn roomkleurige kopstrepen en roestrode flanken. Hij heeft geen interesse in het vogelzaad op de tafel, maar hipt over de grond. Op de manier van een merel keert hij met zijn snavel vliegensvlug dorre bladeren om, in de hoop daar een lekkere wurm aan te treffen.
Er moeten in de loop der jaren duizenden koperwieken over Schepping gevlogen zijn, want ik heb vaak genoeg hun hoge, dunne trekroep gehoord in heldere, koude novembernachten, wanneer de winter mijn neus kietelde. Onzichtbaar in het duister onderweg vanuit het hoge noorden naar mildere streken voordat de kou in Lapland echt invalt.

1 december 2020. Ondernemende motjes
Ik heb heel wat genachtvlinderd dit jaar. De eerste keer dat ik er met lichtvallen op uit trok was op 17 maart, de laatste keer op 21 oktober. Daarvoor en erna lokte ik de weinige winterse nachtbrakertjes met smeer; een mengsel van appelmoes, stroop en afgedankte alcoholica.
Ik let vooral op de ‘echte nachtvlinders’, de uilen, spanners en pijlstaarten, in de wandeling ‘macro’s genoemd. Maar af en toe neem ik ook een ‘micro’ mee die inde volksmond ‘motjes’, bekend van het liedje van Dorus: “er zaten twee motten in mijn ouwe jas’. Motjes vormen een studieobject op zich, met in ons land zo’n 1200 soorten. Daarvan was er eentje dit jaar opvallend talrijk, het Koolmotje. Het maximum werd voor mij bereikt op 17 juni, toen er zo’n 50 bij de lampen op het Zwiggelterveld zaten.
Het Koolmotje is goed te herkennen aan het gestroomlijnde model, hoog op de voorpoten en met naar voren gerichte sprieten. De vleugels zijn overwegend bruin en wat gespikkeld, maar ze hebben een lichtere rand, van het donkere vlak gescheiden door een wit gegolfd lijntje. De spanwijdte van het beestje is zo’n 12-15 millimeter.
Volgens de boekjes leeft de rups van het Koolmotje aan de onderzijde van bladeren van allerlei kruisbloemigen in een open, gesponnen netwerk van draden. Hij kan schadelijk zijn op gekweekte koolsoorten. In mijn eigen tuin heb ik ze nog nooit gezien. Als ik een week niet kijk, vreten achter mijn rug wel de rupsen van diverse koolwitjes de bladeren op tot slechts de hoofdnerf overblijft. Tot mijn verbazing las ik ook dat het Koolmotje een trekvlinder is die hier niet winterhard is en elk voorjaar vanaf Zuid-Europa noordwaarts zwermt. Nederland is daarbij niet eens het eindstation. In sommige jaren zijn de vlindertjes zelfs talrijk op Spitsbergen. Er is aangetoond dat ze meer 3000 kilometer kunnen afleggen en ze zijn op 100 meter hoogte aangetroffen. Door hun enorme verspreidingsvermogen komen ze op alle continenten voor, behalve Antactica.
Ik stond paf. Ik vind het al een geweldige prestatie dat sommige grote vlinders, zoals de Distelvlinder en Kolibrievlinder grote afstanden afleggen, maar dat zo’n tenger motje daar ook toe in staat is….. Een eervolle vermelding voor het Koolmotje

30 november 2020. OntademdVandaag is een treurige dag. Een diep treurige dag. Vandaag is de laatste dag waarop ik legaal mag winkelen zonder mond-neusmasker voor mijn snufferd.
Nu vormde ik in de Jumbo in Beilen de afgelopen weken toch al een grote uitzondering. Sinds het duo Rutte-De Jonge dringend heeft aanbevolen om binnen gebouwen mondkapjes te dragen, ben ik zowat de enige in de Jumbo zonder muilkorfje. Zo lang het niet moet, doe ik het niet, want ik ervaar het dragen ervan als benauwend en belemmerend. Bovendien heb ik een aangeboren medische handicap, namelijk aan één kant van mijn hoofd een vrij ver afstaande flapoor. Daardoor schiet telkens het elastiekje los, vooral als ik de neiging heb om te lachen. Ligt dat ding weer in de goot.
Veel te lachen in de Jumbo valt er trouwens niet, want de zwerm mondmaskerdragers rondom me maakt een vreugdeloze indruk. Een beetje anoniem, zoals mieren. Met het mondmasker is een groot deel van hun individualiteit verdwenen, vriendelijkheid en chagrijn, de lach en de traan. Mieren hebben nog het voordeel dat ze elkaar bij de mierenhoop veelvuldig begroeten met hun voelsprietjes. De mierenmensjes in de supermarkt lopen in een wijde boog om elkaar heen. Anderhalve meter minimaal, weet je wel.
Als het dan toch moet, dan maar een beetje ludiek. Een schapenmasker van Het Drentse Landschap maakt meteen wat reclame voor een goede zaak. Af en toe blaat ik een beetje voor de lol. Mensen kijken dan verrast op, of verstoord. Dat kan ik niet zien vanwege die maskers. Een jongetje moest enorm lachen toen hij me zag en hoorde, maar het lachen verging hem toen ik een octaaf lager blaatte. Een beetje rammiger, zo  gezegd. Hij verborg hij zich gauw achter deveilige rug van zijn moeder.
Zo ben ik ongevraagd in een surrealistische wereld terecht gekomen waarin het ganse volk gedragsregels krijgt opgedrongen met voornamelijk symbolische betekenis, zoals onze minister-president openhartig en met en zekere trots vermeldt. Zo was het sluiten van musea en bibliotheken volgens deze wijsgeer niet effectief, maar het was ‘nodig om een daad te stellen’. Zelfs volgens corona stafchef Jaap van Dissel heeft het dragen van mondkapjes ‘een buitengewoon klein effect’ op de verspreiding van het corona virus (NOS nieuws 2 oktober 2020). Toch wordt het gewoon verordeneerd. Het is angstaanjagend dat de meeste mensen braaf onaangename maatregelen aanvaarden, waarvan bekend is dat ze niet of nauwelijks zullen helpen. Dat belooft niet veel goeds voor het leven onder een echte dictator.
Ik heb het gevoel dat morgen een van mijn meest fundamentele vrijheden wordt afgenomen: het geboorterecht om onbelemmerd te ademen. Ik voel me door de overheid ontademd.

10 november 2020. Vijftig tinten grijs
Vanochtend lijkt mijn wereld gekrompen. Als ik het keukengordijn open, zijn zelfs de oude eiken aan de overkant van het straatje vervaagd en vergrijsd. Er hangt een dichte mist. Lang geleden dat ik dit heb meegemaakt, minstens een jaar.
Mist verandert de wereld. De gelaagdheid van het landschap wordt zichtbaarder, bijna tastbaar als ik aan de oever van het Kristalmeer sta. Het eilandje in het midden drijft donker in de roerloze plas, de contouren van Tao en zijn linde zijn vervaagd en de bosrand daarachter is slechts een vermoeden. Het plafond van de hemel is verlaagd en alle kleuren zijn verschoten tot vijftig tinten grijs. Geluiden klinken verder weg dan anders en omfloerst, alsof ze eveneens verschoten zijn. Mijn zintuigen worden uit elkaar gespeeld. Ik hoor luid gejoel, vleugelgedruis. Het moet een grote groep ganzen zijn die overtrekt. Maar als ik naar boven kijk, is er niets te zien. Zijn het alleen maar geesten die zingen in de mist?
Het schiet me te binnen dat ik als schoolkind in de winter vaak dagen achtereen naar en van school fietste door dichte mist waarin je geen hand voor ogen kon zien. Met koude jatten en druppeltjes in het haar kwam ik dan thuis, hopend dat ma warme chocolademelk klaar had staan. De jaren vijftig en zestig. Het lijkt eindeloos lang geleden. Waar is die mist gebleven? Zijn er werkelijk minder mistige dagen dan weleer of verbeeld ik me dat?
De website van het KNMI helpt me uit de droom. Sinds de jaren zestig is het aantal mistige dagen, met een zicht minder dan een kilometer, gedaald van 80 naar 40 per jaar. Ook het aantal dagen met dichte mist, een zicht minder dan 200 meter, is gehalveerd van 30 tot 15. Dus toch! Een van de oorzaken van deze afname is de verminderde luchtverontreiniging, want mistdruppeltjes condenseren graag rond stofdeeltjes en roet. Daarnaast speelt het warmer worden van het klimaat en toename van westenwinden een rol, want mist gedijt bij koud weer met stilstaande lucht.
Ik denk niet dat veel mensen er rouwig om zijn dat ze minder vaak beneveld worden.

8 november 2020. Grote genietdag
Vandaag is zo’n prachtige herfstdag waarop alles meezit. De zon schijnt uitbundig, dde temperatuur is aangenaam en er waait een zwak briesje uit het zuidoosten. Groepen ganzen hoog in het zwerk. Bomen en struiken gehuld in goudgeel, dieporanje, koraalrood, bronskleurig, koperbruin. Weerspiegeling in het stille meer.
Ach, kijk zelf maar….

 

3 november. Bij mij kun je een potje breken
Het wordt kouder en er is een kans op nachtvorst. Tijd om mijn subtropische kuipplanten in de kas te zetten, waar de kans op bevriezing gering is. Het is altijd een hele klus want het zijn nogal wat potten en sommige wegen met hun inhoud samen meer dan 30 kilo.
De gemberlelies die ik twintig jaar geleden als stekjes uit de Azoren heb meegenomen, zijn heel vorstgevoelig en dus als eerste aan de beurt. Hun wortelstokken hebben het prima gedaan en gemberlelies bewonen nu acht forse aardewerken kuipen. Bij het binnenhalen van de potten blijken er twee dwars door midden te zijn gespleten door de kracht van  de groeiende wortels. Opmerkelijk dat een kruidachtige plant zoveel kracht kan ontwikkelen met wortels die op zich uit zacht materiaal bestaan. Het is een algemeen voorkomend verschijnsel, want je ziet ook vaak grassen en andere planten tegels oplichten en dwars door het asfalt van fietspaden groeien. Maar het is me nog steeds niet duidelijk hoe ze die enorme kracht precies ontwikkelen.
De gebroken keramiek biedt een goede gelegenheid om hun innerlijk te bestuderen. Dat is verbijsterend. Vrijwel alle potgrond is verdwenen, opgegeten door de wortels die nu de hele ruimte opvullen. Daarbij vormen ze complexe, kunstzinnige patronen van grove koorden, fijne draden en wortelharen, waaraan door mensenhanden gemaakt weefsel niet kan tippen.
Ze hebben wel gelijk, die gemberlelies, om hun potten open te breken. Ze zijn hoognodig aan een nieuwe, ruimere behuizing toe en een maaltijd verse aarde.

 

25 oktober 2020. Vlammende lucht
Vanuit de keuken zie ik een felle gloed in het zuidwesten. De schrik slaat me om het hart. Van de zomer brandde een monumentale, met riet gedekte boerderij aan de andere kant van Holthe tot de grond toe af. De vlammen waren vanuit mijn huis angstaanjagend goed te zien. Deze keer is het loos alarm. Het is een onschuldige zonsondergang, maar wat voor eentje! Nu staan voor verandering de wolken in lichter laaie.

11 oktober 2020. Herfstweer
Echt herfstweer: Felle opklaringen, afgewisseld door dreigende buienluchten bij een frisse westenwind. Met de laagstaande najaarszon lijkt het elke keer erger dan het wordt. Wat gespetter en het is alweer droog.
Tegen de avond nadert er weer zo’n schip met zure appelen vanuit het noordwesten. Ik ben nog boompjes aan het trekken, want het zal wel weer meevallen. Nee dus. Binnen de kortste keren ben ik doorweekt door de dikke, zware druppels.

Nog tijdens de bui breekt de zon door. Die tovert een fantastische regenboog voor de loodgrijze lucht. Alweer. Dit is voor mij het jaar van de regenbogen!

9 oktober 2020. Herfstlam
Vanmorgen wordt ik verrast door een ijl geblaat in de schapenwei. Bij Bles, mijn oudste ooi, loopt een lammetje, pas geboren maar robuust en stevig op zijn dunne pootjes. Het diertje is bijna helemaal zwart, met koddige witte vlekjes over zijn hele lijf. Ik noem hem Spikkel. Bles is de enige ooi die dit voorjaar niet heeft gelammerd. Ik veronderstelde toen dat ze te oud was voor dergelijke capriolen, maar dat is dus een foute inschatting.
Ik heb twee keer eerder zo’n herfstlam gehad en beide keren is het een volwassen schaap geworden. Het is eigenlijk tegennatuurlijk om als grazertje ter wereld te komen in de herfst, wanneer de grasgroei op zijn einde loopt. Aan de andere kant is het puur natuur, want bij mij loopt de ram het hele jaar door bij de kleine kudde. Bij echte schapenhouders is dat maar een korte tijd van het jaar het geval, zodat alle lammeren daar in het voorjaar geboren worden.
Moeder en kind maken het uitstekend.

3 oktober 2020. Moskussentjes zonder kussentjes en zonder mos
Tijdens mijn dagelijkse uurtje boompjes rooien op het Bevrijde land kom ik in deze periode regelmatig paddenstoelen tegen. Vaak zijn dat soorten die een intieme relatie met de boompjes onderhouden, zoals de zandpadvezelkop en diverse russula’s, melkzwammen en vaalhoeden. De boomwortels worden permanent omhelsd door de zwamvlokken van deze paddenstoelen en gedurende die amoureuze relatie worden er tal van stofjes uitgewisseld. Misschien wordt er ondergronds ook wel gezoend, gefluisterd en gegniffeld. Wie zal het zeggen?
Doordat ik tijdens het wieden af en toe zowat met mijn neus op de grond kom, merk  ik ook zwammetjes op die ik in het voorbijgaan gemakkelijk over het hoofd zie. Zo kom ik al enige tijd regelmatig heloranje schijfjes tegen die in onregelmatige kringen op de grond rond jonge boompjes groeien. De grootste exemplaren zijn zo’n centimeter breed. Het blijkt dat dit schijfje bij zeker de helft van de jonge wilgen en berken aanwezig is, althans op de bekalkte delen van het terrein. Er moeten er momenteel tienduizenden groeien. Op de oorspronkelijke zure keileem ontbreken ze geheel, evenals op plekken waar geen boompjes groeien. Vandaag neem ik de tijd om ze eens wat beter te bekijken.

Kring van het Groot moskussentje rond een jonge berk

In schrale terreinen zijn diverse oranje schijfjes te vinden die veel op elkaar lijken. Daarom neem ik er een paar mee voor microscopischonderzoek. De bolvormige, gladde sporen leidden me al snel naar het Groot moskussentje. Helemaal niet zo’n algemene soort en in Drenthe vooral bekend van de bermen van schelpenpaden. Daar is door de schelpen lokaal ook een kalkrijk milieu ontstaan, net als in Schepping.
In vrijwel alle boeken wordt beweerd dat dit zwammetje samen groeit met mossen op schrale rond. Veel oranje schijfjes parasiteren inderdaad op mossen, maar men heeft recent ontdekt dat het Groot moskussentje samen leeft met boomwortels, net als de hierboven genoemde paddenstoelen. Het voorkomen met mossen is toeval. Dat kun je in Schepping mooi zien, want hij groeit vaak op kale leem zonder mossen, maar nooit ver van een jonge boom.
Een kussentje is het Groot moskussentje trouwens ook niet. De schijfjes zijn plat tot iets concaaf. De naam ‘oranje leemschijfje’ zou veel beter passen.

Groot moskussentje, alias Oranje leemschijfje

28 september 2020. Keutelblij
Gewoonlijk ben ik niet zo blij met poep op mijn land. Ja, droge schapenkeutels van schapen en konijnen mogen er zijn. Maar buiten de wei tref ik meestal  half begraven, weke, scherp riekende kattenstront aan die voortreffelijk aan mijn schoenzolen blijft plakken. Ook prettig als je handmatig in de moestuin aan het wieden bent….
Het kan verkeren. Vandaag vind ik een flinke drol op het Bevrijde land die me blij maakt. De keutel in kwestie is droog en nogal onsamenhangend. Hij bevat veel pitten van vogelkersbessen, half-verteerde maïskorrels en felblauwe schildjes van mestkevers. Hier is  een alleseter bezig  geweest, ongetwijfeld een Das. En dat op 50 meter van mijn voordeur.

25 september 2020. Ze kunnen de pot op
Het weer is om. Opeens is het volop herfst. Storm Odette komt vandaag aan land en met de wind komen donkere wolkenluchten en plensbuien. Dat heeft ook zo zijn voordelen, want laat in de middag breekt de lucht in het westen. Door het wolkenvenster tovert de lage zon een volmaakte regenboog boven het Bevrijde Land.

Ik kan duidelijk zien waar de boog de grond raakt, zo te zien precies op mijn eigen land.  Dat betekent geluk, want volgens het volksgeloof zou daar een pot goud in de grond zitten. Vermakelijk hoe door dit sprookje de ware aard van ‘het volk’ wordt onthuld: het grootste geluk is een pot met goud,  symbool van hebzucht en materiële rijkdom. Terwijl de regenboog juist een symbool is van immaterieel geluk, van schoonheid in vergankelijkheid.
Een regenboog is vluchtig voedsel voor mijn ziel. Een pot met goud zit achter slot en grendel in een kluis.

21 september 2020. Rotvlinders
De laatste dag van de astronomische zomer viert de natuur op gepaste wijze met zomerse warmte. Zo heet als vorige week is het niet vandaag, maar 25,3 graden in De Bilt is wel weer een nieuw dagrecord.
De nazomervlinders varen er wel bij. In het Bevrijde land staat de Blauwe knoop nog volop in bloei en tientallen witjes doen er zich tegoed aan hun favoriete nectardrankje. Ik tel ook 20 atalanta’s op mijn land, maar ze zijn niet allemaal van de blauwe knoop. Ze laven zich ook graag aan de rottende valappels die onder de boom naast de kas liggen te gisten. Dan worden ze een beetje aangeschoten en waggelen ze, pronkend met flapperende vleugels, van appel naar appel. Soms laat er eentje zich aaien. Maar dan moet ik wel uitkijken dat ik niet per ongeluk een wesp mee aai, want die zitten er bij honderden.
Eigenlijk is het een wat vulgaire omgeving voor zo’n deftige vlinder als de atalanta. Maar ja, openbare dronkenschap komt in de beste families voor.

15 september 2020. Tropenkolder
Een bizar hete dag. In De Bilt werd het 31 graden, op sommige plekken in Brabant zelfs 35. In mijn tuin haalde de thermometer net niet de tropische 30. Opnieuw een hitterecord voor deze periode van het jaar, maar daar schijnen we aan te moeten wennen.
Dat lukt me niet helemaal. Het is natuurlijk heerlijk om lijf en leden nog een keer te koesteren in een laagstaande zomerzon, maar tegelijk fluistert een stemmetje diep van binnen me van tijd tot tijd in het hart: ‘Dit klopt niet’.
Zo is het natuurlijk ook. Dat we met z’n allen de biosfeer aan de kook brengen, en tegelijk van de kook, klopt niet.

10 september 2020. Bankje
Tijdens een wandeling door landgoed Hooghalen kwam ik dit bankje tegen met een peluwtje van wollig mos. Middenin een stil, oud sparrenbos Honderd procent naturel.
Een uitnodiging van moeder natuur om even te pauzeren en de harsige bosgeur in te ademen.

6 september. Eendje in z’n eentje
Zoals ik hier eerder al vertelde, was het kuifeendenbroedsel op het eilandje in het Kristalmeer dit jaar niet bijster succesvol. Op 1 juli kropen zeven kuikens uit het ei, maar daar was er 17 juli nog maar één over en die werd op 5 augustus door zijn moeder in de steek gelaten. Tot mijn verbazing groeide het elfstandige jonkie voorpoedig op. Hij was een maand later nog steeds niet vertrokken, hoewel hij al lang niet meer het donskleed van een kuiken droeg en helemaal op een volgroeide, bevederde eend leek. Elke ochtend zag ik hem ijverig zwemmen en duiken in de plas en af en toe wapperde hij met zijn vleugels alsof hij wilde vertrekken. Maar hij deed het niet.
Misschien bleef hij wel voor de gezelligheid. Eerst was het eendje in alle staten als ik in de buurt van het Kristalmeer kwam. Met een krakend alarmroepje maakte hij zich dan watertrappelend of duikend zo snel mogelijk uit de zwemvliezen. Maar hij raakte al snel gewend aan mijn gedreutel en de geruststellende woorden die ik elke keer tot hem sprak. Gisteren poetste hij uitgebreid zijn veren terwijl ik vanaf de kant op een paar meter afstand naar hem stond te kijken en een gesprekje probeerde aan te knopen.
Altijd aandoenlijk als een wild dier je zijn vertrouwen schenkt. Maar dat was voorbij zodra er een ander met me meeliep. Dan speelde het eendje nog steeds verstoppertje achter het eilandje in de plas.
Vanochtend was het Kristalmeer leeg en rimpelloos. Mijn gevederde vriend is met onbekende bestemming vertrokken, de wijde wereld in. Vaarwel en behouden reis!

Het jonge kuifeendje uit het Kristalmeer is de wijde wereld in gevlogen

---

2 september. De overgang
Op 31 augustus eindigt officieel de metereologische zomer en op 1 september begint de al even metereologische herfst. Ik proef de woorden achter op mijn tong en in mijn hart. Zomer en herfst. Augustus en september. Werelden van verschil. Zomer, hoogtepunt van het jaar, warm, bruisend van overvloed en leven. De zomer geurt naar bloemen en trillende lucht. Met de herfst komt de kilte, inkeer, het verval, de terugtrekkende beweging van leven. De herfst ruikt naar aarde en nevels.
De overgang van zomer naar herfst is niet abrupt, niet een kwestie van één dag. Alle veranderingen in de natuur vinden geleidelijk plaats. Toch is de datum van 1 september goed gekozen. Omstreeks die tijd vindt elk jaar de geruisloze overgang plaats. Het ene jaar wat eerder, het andere later.

Vandaag is het zo ver. Deze ochtend hangen voor het eerst de grassen en bloemen vol spinnenwebben, bepareld met dauwdruppels. Het duurt tot de middag voordat de middagzon ze heeft opgelost. In de avond koelt het weer snel af en in de schemering hangen mistbanken boven de Azuren Zomp. De witte wieven uit oeroude verhalen zijn tot leven gewekt.
De herfst is begonnen. Melancholie hangt als onzichtbaar spinrag in de lucht.

---

31 augustus. Vliegend parelmoer
De laatste officiële zomerdag; zonnig met speelse witte wolken in het blauw, maar herfstig fris. Prima weer voor arbeid op het land. Ik wijd me weer aan de ondankbare taak om het Bevrijde land grotendeels van zijn boomopslag te ontdoen. Ondertussen geniet ik van de zon op mijn huid en de vele witjes die nog steeds boven de bloeiende blauwe knopen dartelen. Opeens zie ik ver weg een heel andere vlinder fladderen, feloranje van kleur. Een gehakkelde aurelia?
Ik gooi mijn spade weg en hol de vlinder achterna die rusteloos kriskras over het bloemenveld vliegt en zo nu en dan even aan een Blauwe knoop nipt. Na een wilde achtervolging kan ik hem wat beter zien, van boven helder oranje met een netwerk van zwarte lijnen. Het is warempel een parelmoervlinder, de eerste ooit in Schepping. Ik heb er 45 jaar naar uitgekeken. Maar welke parelmoervlinder? Dat is van bovenaf lastig te zien.
Na een spurt huiswaarts keer ik terug met een professioneel, vrijwel ongebruikt  vlindernet dat eindelijk goed van pas komt. Systematisch speur ik het hele terrein af en na een kwartiertje vind ik de vlinder terug aan de voet van Tao, genietend van de nectar van Duifkruid. Een beheerste zwaai en hij zit in het net en vervolgens in een potje. Nu kan ik hem goed bekijken. Het is een prachtig beestje, kakelvers alsof hij net uit de pop is gekropen. De grote parelmoervlekken op de onderzijde wijzen uit dat het een Kleine parelmoervlinder is, volgens de Drentse vlinderatlas in deze regio een uiterst zeldzame zwerver. Na een geslaagde fotosessie laat ik hem weer de luchtige vrijheid van een vlinder. Weg is ie.

   

Kleine parelmoervlinder in Schepping, links van boven,
rechts van onderen. 

Ik lees dat de rups op viooltjes leeft, in het binnenland vooral Driekleurig viooltje. Dat plantje is op het Bevrijde land sinds twee jaar enorm toegenomen doordat de droge zomers veel open plekken hebben veroorzaakt in het grasland waar dit eenjarige viooltje graag groeit en bloeit. Het zou best eens kunnen dat de vlinder hier uit de pop is gekropen, want bij een zwerver van ver weg zou je toch een wat verfomfaaid uiterlijk verwachten. Wie weet?

---

27 augustus 2020. Blauwe knoop

Ik ben van de blauwe knoop. Toch houd ik wel van een goed glas wijn op z’n tijd.
Ik ben van de blauwe knoop omdat ik een fan ben van de gelijknamige plant. Blauwe knoop is een van de laatst bloeiende wilde planten, van half augustus tot diep in de herfst. De bloemhoofdjes hebben een speciale tint blauw die zich moeilijk op de foto laat vastleggen. Die kleur harmonieert wonderwel met het paars van de eveneens laat bloeiende Struikheide, waarmee hij vaak samen voorkomt. Blauwe knoop groeit bij voorkeur in gebieden waar het voor natuurliefhebbers goed toeven is, zoals blauwgraslanden, heischrale graslanden en vochtige heidevelden op leem. Nog niet zo lang geleden was deze plant ook een vrij gewone verschijning in schrale wegbermen en op taluds van watergangen in Drenthe, maar die tijd is voorbij. Omstreeks 1980 stonden er nog een paar pollen in de berm van het weggetje langs mijn huis. Net op tijd heeft hij kans gezien om zich te vestigen in een schraal stukje van mijn tuin. Van daaruit heeft de Blauwe knoop zich uitgebreid naar het Bevrijde land en het Vaderland. Nu bloeien er duizenden planten, een lust voor het oog in deze tijd van het jaar.

Blauwe knoop op het Bevrijde Land

Door zijn late bloeiperiode is de Blauwe knoop een heel belangrijke nectarbron voor insecten die in de nazomer actief zijn. Het gonst er van de bijen, hommels en zweefvliegen, maar ook vlinders doen zich er graag aan tegoed. Vandaag telde ik de overdag actieve vlinders in Schepping. Er zaten vooral veel witjes op de Blauwe knoop: 40 Kleine koolwitjes, 9 Klein geaderde witjes en 6 Grote koolwitjes. Daarnaast noteerde ik 28 Gamma-uilen, 20 Atalanta’s, 17 dagpauwogen, 5 Kleine vuurvlinders, 4 Hooibeestjes, 3 Bonte zandoogjes, 1 Distelvlinder, 1 Kleine vos, 1, Gehakkelde aurelia en 1 Icarusblauwtje.
Vlinders en Blauwe knoop. Daar wil ik wel een toast op uitbrengen. Proost!

Klein koolwitje op Blauwe knoop in Schepping

---

20 augustus 2020. Wat mot je?
Opeens stikt het hier in huis van de motjes. Ze zitten verspreid op de witte muren in de keuken en woonkamer en concentreren zich ’s nachts bij lampen die de muren verlichten, zoals het goede nachtvlindertjes betaamt. De motten zijn ongeveer een centimeter groot, ovaal van vorm en opvallend plat. Hun vleugels en het borststuk zijn egaal grijs van kleur en contrasteren met de goudgele kop.

Kleine wasmot (Achroia grisella) op de muur van de keuken.

Het is nu het vierde jaar op rij dat deze mottige toestand zich voordoet, maar ik hoef me er niet ongerust over te maken. Het zijn geen motten waarvan de rupsen gaten knagen in kleding of tapijten. Het platte grijze vlindertje is de Kleine wasmot en de larven leven in bijennesten, waar ze zich te goed doen aan de was van de raten.
Dat werpt natuurlijk de vraag op waar ze in mijn huis bijenraten vinden. Het antwoord is eenvoudig. Al een jaar of vijf huist er een volk van honingbijen in de ongebruikte schoorsteen op het voorhuis. Op een zomerse dag kwam er een grote zwerm aangevlogen en die heeft in die schoorsteen kennelijk een goede plek gevonden voor het stichten van een volk. Iedere lente ben ik benieuwd of de bijen de Hollandse vochtige en kille winter hebben overleefd. Honingbijen komen immers van oorsprong uit het gebied rond de Middellandse Zee. Tot nu toe is het ze gelukt.
De bijen zijn vermoedelijk niet zo blij met de rupsjes van de wasmot in hun raten, hoewel ik  gelezen heb dat de larven vooral oude was consumeren. Misschien is het alleen maar een schoonmaakploeg. Blijft de vraag hoe de motjes zo massaal in huis komen. In de schoorsteen zie ik geen openingen naar binnen toe en bijen komen sporadisch het huis binnen. Een ander opmerkelijk feit is dat ik nog nooit een Kleine wasmot gezien heb bij een van de nachtvlindervallen met felle lampen die ik om de paar weken rondom het huis installeer, hoewel ze in huis wél door licht worden aangetrokken. Kennelijk blijven ze doorgaans rondom het bijennest hangen.

Honingbijen vliegen rond de schoorsteen waarin hun nest zit

---

14 augustus. Driedistel
Twee jaar geleden bezocht ik tijdens een mycologisch uitstapje de Silberberg, een prachtig kalkgraslandrelict in het Teutoburger Wald nabij Hagen. Er groeide daar aardig wat Driedistel op de droge, stenige grond. In het voorbijgaan stopte ik twee decoratieve, uitgebloeide bloemhoofdjes in mijn jaszak. Ik was ze totaal vergeten, maar toen ik een week later mijn hand weer in die jaszak stopte, herinnerden ze me pijnlijk aan hun aanwezigheid. Ze prikten, zoals het een distel betaamt.
Driedistels houden van open, warme plekjes op droge, kalkrijke grond. Daarom strooide ik de zaden uit op de bekalkte zuidhelling van Tao. Wederom vergat ik ze. Tot vandaag, want er stond zowaar één Driedistel te bloeien op Tao. Met twee bloemhoofdjes. Een cadeautje van moeder Natuurvoor mijn verjaardag .

Driedistel (Carlina vulgaris) op Tao

---

13 augustus 2020. Luchtige kunst
Een avondlucht als een aquarel, maar dan vol dynamiek.

---

10 augustus 2020. Hittegolf
Een ongekende reeks van tropische dagen met maxima van boven de 30 graden. Dat betekent iedere middag eventjes afkoelen met een ijsje in het Kristalmeer.

---

5 augustus 2020. Verweesd
Dik twee weken zwommen in het Kristalmeer een vrouwtje kuifeend met haar enig overgebleven kuiken na het dramatische verlies van zes andere donskuikens. Ze bleven altijd dicht bij elkaar en moeder alarmeerde bij de minste onraad met een krakend kwaakje, zodat haar kind zich tussen de oeverplanten kon verschuilen of snel kon onderduiken. Ze was heel zorgzaam, maar toch heeft ze er vandaag de brui aangegeven. In de plas zwemt nu een halfwas jong, moederziel alleen. Wellicht is ma vertrokken naar een groter water, waar het voor een alleenstaande dame veel gezelliger is, maar het kan ook bittere noodzaak zijn omdat  het meertje steeds kleiner wordt en wellicht niet voldoende voedsel bevat om twee eenden te laten overleven.
Hoe het ook zij, na het vertrek van moeder, heb ik een hard hoofd in over de toekomst van de kleine.

Het verweesde kuifeendje op het Kristalmeer

---

1 augustus 2020. Hemel op Aarde
Om vijf uur in de ochtend werd ik wakker voor een bezoekje aan het toilet. Een beetje slaapdronken zag ik door het raampje van de voordeur een onwerkelijke gloed. Ik tuurde even naar buiten. De muur van het stookhok en de stam van de notenboom lichtten oranje op. Het roze van de bloemen van de dagkoekoeksbloem in de voortuin was tien keer zo intens als overdag. De wereld leek ondergedompeld in een verfbad. Onwerkelijk. Het was alsof ik een hallucinerend middel had gebruikt, maar dat moet dan stiekem tussen de aardappels van het avondmaal hebben gezeten.
Ik was alweer op de weg terug naar mijn bed, want twee doorwaakte nachten bij nachtvlindervallen gaan je niet in de koude kleren zitten. Maar het droombeeld door het raampje liet me niet los De lokroep van de oranje gloed was sterker dan mijn behoefte aan slaap. Ik deed de buitendeur van het slot en liep naar buiten, de prille ochtend tegemoet. Ik had niets om het lijf, want de nacht was zoel geweest en zo vroeg was er toch geen mens op straat. Heerlijk om mijn blote voeten te voelen in de ochtenddauw.

Zo liep ik een eindje naar achteren, de tuin in. Daar vandaan had ik een beter zicht op de lucht. Vanuit het westen naderde een hoge, loodgrijze wolkenbank, die door de net opkomende zon van onderen werd beschenen met oranjerode stralen. Ze lieten de wolkentoppen onwaarschijnlijk helder rozerood en lila oplichten.
Verder ging ik door het vochtige gras naar het Bevrijde Land. Daar kon ik de oostelijke hemel zien, haast verblindend goudgeel onder een smalle strook opaalblauw met witte wolkenflarden. In het westen weerkaatsten de lage wolken een warm oranje licht dat het hele landschap deed gloeien. De aanblik was overweldigend, versterkt nog door de stilte van de vroege ochtend.

Daar stond de linde op Tao, scherp afgetekend tegen zware wolken met oranjebruine zomen die heel traag naderbij dreven. Toen ik de heuveltop bereikte, voelde ik de lauwe druppels van een beginnende, zachte zomerregen. Ik draaide me om. In het zuidwesten begon zich boven de berken een ijle regenboog te ontplooien die het hele land overspande. Ik stond daar te springen van geluk, als een kind zo blij. Ik schreeuwde het uit van verwondering, van puur genot, van de bovenaardse schoonheid van het land, de lucht, de zon, het water in het rimpelloze meer.

Een paar momenten waren Hemel en Aarde verenigd. En ik mocht daarvan in Schepping getuige zijn. Hier en nu mocht ik best dood neervallen om opgenomen te worden in deze hemelse wereld. Maar daarvoor was de tijd nog niet rijp, vond het universum.

---

30 juli. Reigerveen
Een dagje zwerven door landgoed Vossenberg. Ik probeer daar voor de eigenaar, Stichting Het Drentse Landschap, de ontwikkeling van de plantengroei te volgen. Vooral op de lemige oevers van de daar gegraven plassen hebben zich allerlei bijzondere soorten gevestigd van natte, voedselarme, kalkhoudende grond, een unicum in Drenthe. Heel talrijk is Moerashertshooi die nu volop bloeit met gele bloemen. Ze ruiken naar maggi en die geur hangt subtiel boven de oevers van de centrale plas, het Reigerveen.

Een deel van het Reigerveen met op de voorgrond Moerashertshooi
(Hypericum elodes)

Het Reigerveen is niet alleen in trek bij planten. Ook waadvogels, eenden en ganzen weten de ondiepe plas te waarderen. Ze vinden er voedsel en rust. De laatste jaren houdt er in de zomer bijna dagelijks een clubje lepelaars op. Vandaag staan er 15 te slapen op een lage modderbank, samen met een paar zilverreigers en acht ooievaars.

Lepelaars en een Ooievaar in het Reigerveen

---

21 juli 2020. Ochtendgloren
Het heeft beslist nadelen om na het inventariseren van nachtvlinders pas tegen de ochtend thuis te komen. Maar soms verandert dat nadeel in een voordeel, als je getuige mag zijn van een prachtige zonsopkomst achter Tao.

---

17 juli 2020. Dag van verrassingen
Het was zo’n leuk gezicht de afgelopen week, ma kuifeend met zeven donsballetjes in haar kielzog. Nou ja, de kuikentjes waren zo zelfstandig dat ze al gauw alle richtingen op zwommen en meters ver van moeder eend afdwaalden, als uitgelaten kleuters op een schoolreisje. Ze zwommen vooral dicht onder de oever van het Kristalmeer, waar blijkbaar veel lekkers voor ze te halen was. Als dat maar goed gaat, dacht ik geregeld.
Het ging dus niet goed. Gisteren waren er nog maar drie kuikentjes en vandaag is er slechts eentje over. Ik heb de moordenaar niet op heterdaad kunnen betrappen, maar er rust een ernstige verdenking op een verwilderde, schele, bruingevlekte, plukharige kat die vanmorgen vlak aan de oever tussen de hoge planten zit te loeren, de kop naar het water gericht. Ik gooi een flinke kei in zijn richting. Rakelings langs zijn kop natuurlijk, maar ik koester de ijdele hoop dat hij de schrik van zijn leven heeft gehad. Of is de dader misschien toch een van de blauwe reigers die hier regelmatig rondstruinen?

Moeder kuifeend met haar enige overgebleven kuikentje

Waar het ene verdwijnt, verschijnt het  andere. Opeens zwemt in het Kristalmeer een paar nijlganzen met een donsjong dat kennelijk net uit het ei is gekropen. Geen idee waar die vandaan komen. Ik heb hier al in geen maanden een nijlgans gezien. Ze komen wel ieder voorjaar solliciteren naar een nestplaats op het eilandje, maar worden de laatste jaren steevast afgetroefd door de Canadezen. Nu is bekend dat  nijlganzen geregeld op de vreemdste plekken broeden, ook hoog in een boom in grote nestkasten en buizerdnesten. Dus misschien was dat hier het geval. Opmerkelijk is dat de nijlganzen met hun jong twee dagen later alweer spoorloos waren verdwenen.

Nijlgans met kuiken in het Kristalmeer

De grootste verrassing doet zich voor als ik die middag langs de schapenstal loop. Iets bruins beweegt zich in mijn richting. Ik blijf staan. Een moment denk ik aan de vermaledijde zwerfkat, maar dit dier is aanmerkelijk slanker en kleiner. Op drie meter van me vandaan krijgt hij me pas in de gaten. Hij heft zijn kop op. Ik kijk recht in de kraalogen van een bunzing. Hij of zij is niet in het minst onder de indruk van deze ontmoeting met een zoogdier van het type mens. Hij gaat er even bij zitten, laat mij zijn tanden zien en sist nadrukkelijk. Waag het niet om dichterbij te komen, wil dat zeggen! Daarna begeeft de bunzing zich op een sukkeldrafje in de richting van de achterdeur van de stal. Wellicht heeft hij daar binnen een nest met jongen. Dat was een jaar of tien geleden ook al het geval.
Toch rijst onvermijdelijk de vraag: zou die bunzing zich misschien hebben vergrepen aan die schattige eendjes?

 

Links volwassen bunzing (foto in Belarus, 2012), rechts nest jongen bunzings in de schapenstal in 2013

---

8 juli 2020. Bepareld
Vannacht viel er zachte, gedempte regen uit een verstilde lucht. Geen zuchtje wind. Toen ik vanochtend door Schepping wandelde, was elke grashalm behangen met glasheldere druppels. Een veld vol broze pareltjes, zomaar aan mijn voeten. Wat een rijkdom! Gratis en voor iedereen.

---

6 juli 2020. Opnieuw zomerkuikens
Een bekend versje zegt: ‘In mei leggen alle vogeltjes een ei, behalve de koekoek en de griet. Die leggen in de meimaand niet.’
Het waarheidsgehalte van deze volkswijsheid valt te betwijfelen. De griet, nu kwartelkoning genoemd, arriveert inderdaad vaak pas in juni, maar de koekoek is dan al een tijdje bezig met leggen. Een veel betere kandidaat voor dit versje is de Kuifeend. Die broedt nu al vele jaren met één of twee paartjes in het Kristalmeer en ze hebben nooit eerder jongen dan in juli. Vorig jaar meldde ik in deze blog de vreugdevolle geboorte van zes jonkies op 1 juli, de vroegste datum tot nu toe. Nu zijn dat er zeven, een paar dagen later. Of het dezelfde moeder is, weet ik natuurlijk niet.
Het blijven aandoenlijke diertjes, die kuikentjes in hun bruine donspakje. Al vanaf de geboorte zwemmen ze in het kielzog van ma parmantig mee.

Kuifeend met zeven jongen in het Kristalmeer

---

3 juli 2020. Groentje
Het hele jaar door kun je in Schepping groene spechten tegenkomen. Vaak vliegen ze op vanaf de grond, waar ze zich tegoed doen aan de vele mierennesten die in mijn oude, hobbelige grasland verborgen zijn. De Groene specht is de Hollandse miereneter bij uitstek. Maar het blijven schuwe rakkers.  Ik hoor hun schelle schaterlach vaak terwijl ze uit het zicht blijven. Bij zoveel misbaar ga je ze er vanzelf van verdenken dat ze ergens in Schepping of de omgeving daarvan zullen broeden. Een door hen uitgehakte boomholte, herkenbaar aan de ovale opening, heb ik evenwel nooit kunnen vinden.
Vandaag zat er toch een bewijs van broeden in de tuin, in de vorm van een nog wat pluizige vogel, als jong goed herkenbaar aan de zwart gespikkelde wangen en onderzijde en de witte vlekjes op de wat flets groene vleugels. Het was een meisje, want een rode baardstreep ontbrak. Zij streek neer in de afstervende esdoorn achter het huis om daar, geheel vrouweigen, uitvoerig haar toilet te maken.

Pas uitgevlogen Groene specht in Schepping.

---

1 juli 2020. Eikenwespvlinder
Gestimuleerd door eerdere successen met feromoonvallen voor wespvlinders op eigen land (zie blogberichten van 14 en 16 juni) heb ik al een paar keer getracht om ook de Eikenwespvlinder in de val te lokken. De rupsen van deze wespvlinder leven onder de bast en in stronken van levende eiken en voeden zich daar met de sapstroom. Eiken genoeg, hier in Schepping. Oud en jong, krakkemikkig en vitaal, in bosverband en solitair. Toch is het niet zo vreemd dat mijn pogingen tot nu toe niets opleverden, want de Eikenwespvlinder staat landelijk als zeldzaam te boek en uit Drenthe zijn pas enkele waarnemingen bekend.
Wespvlinders houden van zonnig, warm weer. Vandaag is het fris, winderig en bewolkt, dus verre van optimaal. Ondanks de matige omstandigheden waag ik vandaag opnieuw een poging om ze te verschalken. Ik hang vallen op met feromonen voor de Eikenwespvlinder, Populierenwespvlinder en Appelglasvlinder. Ze zouden alle drie in Schepping kunnen voorkomen.
Bij een controle aan het einde van de middag blijken de laatste twee vallen leeg te zijn, maar in de val voor de Eikenwespvlinder vliegt iets schichtig heen en weer. Als het beestje even stil gaat zitten, blijkt het een prachtig vers exemplaar van de Eikenwespvlinder te zijn! Kenmerkend zijn de gele dwarsbanden op het achterlijf en de gele poten met een zwarte band. Door dit uiterlijk kun je deze vlinder in het voorbijgaan gemakkelijk voor een wesp aanzien. De Nederlandse naam en de wetenschappelijke naam (Synanthedon vespiformis) zijn goed gekozen. Als je wat beter kijkt, blijkt de tekening op de vleugels sterk te verschillen en ook de sprieten zien er heel anders uit. Maar wie neemt die moeite?

Eikenwespvlinder, 1 juli 2020

30 juni. Een natte neus in de spiegel
Vanmiddag vind ik in de brievenbus post van Stichting Het Drentse Landschap met daarin een kaartje aan alle vrijwilligers die de organisatie ondersteunen. Op de kaart staat een bekend corona-motto: ‘Blijf veilig en gezond’. Daarbij ingesloten zit een plastic zakje met een stukje textiel. Het blijkt een mond- en neusmasker te zijn met daarop een afbeelding van de roze snuit van een Hooglander, een van de grote grazers die bij het beheer van heidevelden en graslanden worden ingezet. Ik vind het wel geestig, maar hoorde ook van iemand het commentaar: ‘Afschuwelijk!!! Hoe verzinnen ze het!!!’ Het ding kan in ieder geval van pas komen als ik van het openbaar vervoer gebruik wil maken, want ik heb er nog geen aangeschaft. Ik heb de koeiensnuit meteen opgezet en in de spiegel bekeken. Mijn eerste muilkorf ooit.
Mijn koeiensnuit bekijkend in de spiegel komt de gedachte bij me op: gedragen wij, mensen, ons niet een beetje te veel als grote grazers en kuddedieren?

28 juni. Dudeldjo
De laatste paar jaar word ik op mijn land geregeld getrakteerd op het warme, zomerse geluid van de wielewaal. Ik neem aan dat deze zuidelijke gast hier broedt, want de hele maand juni hoor ik hem van tijd tot tijd roepen. Dudeldjo klinkt zijn lied….
Af en toe zit de wielewaal in de lindes vlak achter het huis lte roepen. Ik speur dan met de kijker langdurig de boomtoppen af, maar ik krijg hem nooit te zien in het dichte bladerdak. Terwijl het zo’n prachtvogel is met zijn exotische verenpak van zonnegeel en nachtzwart. Soms neem ik de uitdaging aan en fluit ik terug. Mijn wielewaal windt zich dan behoorlijk op over de laagbijdegrondse indringer in zijn territorium en begint steeds harder en sneller te dudeldjoën. Ons duet eindigt er doorgaans mee dat hij het bedrog ontdekt en met een lelijke gaai-achtige kreet van het strijdtoneel vertrekt. Als ik geluk heb, zie ik een moment een vogel ter grootte van een spreeuw wegvliegen.
Vanmorgen leek mijn wielewaal helemaal over zijn toeren. De tuin was helemaal gevuld met dudeldjo. Ik liep naar buiten om poolshoogte te nemen. De wielewalenzang klonk deze keer niet alleen uit de linde, maar ook uit een eik wat verderop. Even later mengde zich vanuit de bosrand nog een derde zanger in de vocale strijd. Dit concert voor trio in c-majeur duurde een kwartier. Toen kon de vogel in de linde het niet meer aanhoren. Met een rauwe oorlogskreet deed hij een uitval naar de top van de eik. Even later joegen twee wielewaalmannen achter elkaar aan. Een paar seconden flitsten zwart en geel door de blauwe lucht, tot ze uit het zicht verdwenen.
Dudeldjo….. Wat een mooie begroeting eigenlijk.

In deze bomen fluiten wielewalen. Maar ik krijg ze niet te zien.

26 juni. Vlindernacht
Het hooien van het Vaderland zit erop; de pakjes liggen veilig in de stal. Tijd om mijn zinnen te verzetten. Vandaag was het nog een zonovergoten, hete dag, maar volgens het KNMI is er een weersomslag op komst. Met een zoele nacht in het vooruitzicht is het een ideale gelegenheid om een bijdrage te leveren aan de nachtvlinderkartering in Drenthe.
Ik kies op goed geluk voor landgoed Hooghalen, eigendom van Het Drentse Landschap. Daar kan ik goed drie lichtvallen plaatsen langs een fietspad door een afwisselend gebied met een beukenlaan, eikenbosjes, meidoornstruweel, schraal grasland en een ven. Dat moet  wel wat opleveren.
De langste dag ligt net achter ons, dus de duisternis valt pas om 11 uur in. Nu verlaten de nachtvlinders hun schuilplaatsen, maar ondanks de heerlijk lauwe nacht blijft het opvallend rustig op de lakens achter de lampen. Rond één uur is er nog steeds weinig te beleven. Een plotselinge, koude windvlaag laat de bomen ruisen en de lakens opbollen. Mijn hoge verwachtingen verdwijnen als sneeuw voor de zon. Even later gaat de wind liggen en wordt het een paar graden warmer.
Opeens krijg ik het druk. Van alle kanten komen vlinders aangevlogen, onweerstaanbaar aangetrokken door de speciale lampen. Prachtige vlinders, zoals de bleekgele Vliervlinder, het rozerode Groot avondrood, de grasgroene Zomervlinder. Zeldzaamheden, zoals de Zwarte-l-vlinder, het Eikenblad en de Bosrankdwergspanner. Een waar nachtvlinderfeest.
Ik was van plan om het niet al te laat te maken, maar daar komt niets van terecht. Pas om half vier, als in het noordoosten het alweer schemert, ruim ik mijn uitrusting op. In totaal tel ik zo’n 500 exemplaren van 95 soorten. Zo’n rijke oogst heb ik in jaren niet gehad.

   

Groot avondrood (links), Zomervlinder (rechts)

16 juni. Wilgenglasvlinders
Ik heb al een paar keer tevergeefs op diverse plekken in Schepping het feromoon van de Wilgenglasvlinder opgehangen. Volgens de boekjes moet deze vlinder in wilgenstruwelen vrij talrijk zijn, vooral op natte standplaatsen. In Schepping staan verspreid wel wilgen, maar meestal is dat de Boswilg die vooral op vrij droge plaatsen groeit. Vandaag doe ik een nieuwe poging bij een oude, spontaan opgeslagen Grauwe wilg op een wat vochtige plek in de noordoosthoek van het Bevrijde Land. En warempel. Twee uur later zitten er twee wilgenglasvlinders in de val. Prachtige dieren met hun rode vleugelpunten, rode band over het achterlijf en het zwarte pluimpje achteraan, chick afgezet met wat witte franje.

Wilgenglasvlinder

15 juni. Betrapt
Op 9 april zwom in het Kristalmeer een vogel die ik nooit eerder in Schepping had gezien. Een Waterhoen. Niets bijzonders, zal menigeen zeggen. Ze zitten immers vaak in boerensloten en zijn zelfs midden in de stad in parkvijvers te zien. Toch was ik opgetogen, want ik heb een zwak voor waterhoentjes. Als je ze goed bekijkt, zijn het prachtige vogels met hun leigrijze verenkleed dat in het zonlicht een subtiele blauwe gloed vertoont, aan de flanken voorzien van een contrasterende witte lijn. Ze zijn door moeder natuur perfect afgewerkt met geelgroene poten en een knalrode snavel met een gele punt. Bovendien schokken ze steeds zo aandoenlijk met kop en kont.
In de broedtijd veranderen waterhoentjes in het buitengebied in schuwe rakkers die zich verschuilen in dichte moerasvegetaties. Je hoort ze dan eerder dan dat je ze ziet, echt zoals het een lid van de rallenfamilie betaamt. Moerasvegetatie is er in Schepping evenwel nauwelijks, en al helemaal niet langs het Kristalmeer. Wat voert dat Waterhoen hier in zijn schild? Is het een toevallige passant?
Na die eerste keer ving ik toch af en toe een glimp van een Waterhoen op, zoals die ochtend waarop hij vlak achter het huis over een keienpaadje trippelde. Veel vaker hoorde ik zijn karakteristieke roep, in de trant van ‘prrruuk’. Dat geluid kwam van verschillende richtingen, maar opvallend vaak uit de lelievijver achter het huis. Zou hij daar tussen de zeggepollen een nest hebben gebouwd? In zo’n klein plasje?
Het bleef een raadselachtige vertoning. Tot vandaag. Want vanmiddag zag ik een waterhoen met twee halfwas jongen het Kristalmeer oversteken. Ze waren weliswaar in een oogwenk verdwenen achter het eilandje, maar dat hielp niet meer. Ik heb ze op heterdaad betrapt!

Waterhoen in het Kristalmeer

14 juni. Met hormonen in de val
Ik heb er een hobby bij: het inventariseren van wespvlinders met behulp van feromonen. Dat klinkt als tovenarij en eigenlijk is het dat ook. De familie van de wespvlinders (inclusief glasvlinders) omvat kleine tot middelgrote vlinders die in volwassen toestand een opvallende gelijkenis vertonen met wespen en vliegen. De rupsen leven verborgen in het hout en de wortels van houtige planten en enkele kruiden. In Nederland zijn 13 soorten bekend, waarvan de meeste in het rupsenstadium gebonden zijn aan een bepaalde waardplant. De namen Bessenglasvlinder en Eikenwespvlinder spreken wat dat betreft voor zich.
Wespvlinders worden door biologen tot de nachtvlinders gerekend, maar ze zijn overdag actief, vooral bij warm, zonnig weer. Veel soorten bezoeken van tijd tot tijd bloemen. Desondanks worden ze maar weinig waargenomen. In de zestig jaren dat ik in de natuur rondzwerf, heb ik nog nooit een wespvlinder gezien. Onoplettendheid wellicht? Of zijn de meeste soorten zeldzaam?
Recent is een interessante methode ontwikkeld om daarachter te komen. De vrouwtjes van wespvlinders scheiden soortspecifieke geurstoffen (feromonen) af om mannetjes aan te trekken voor de paring. De feromonen van de meeste soorten zijn inmiddels geanalyseerd en in het laboratorium nagemaakt. Ze worden commercieel aangeboden omdat veel soorten schadelijk kunnen zijn in cultures en bossen. Door kleine capsules met deze feromonen, zogenaamde lures, op geschikte plaatsen in het veld op te hangen, kunnen mannetjes van wespvlinders worden gelokt. Er zijn ook plastic vallen beschikbaar waarin zo’n lure kan worden geplaatst. Geile mannen die worden aangetrokken door een vrouwtjesgeur kunnen daaruit niet gemakkelijk ontsnappen. Zo kunnen we erachter komen waar wespvlinders voorkomen.
Wellicht de meest algemene wespvlinder in Nederland is de Bessenglasvlinder. Die soort zou in de meeste tuinen met bessenstruiken wel te vinden zijn. Nu groeien naast mijn moestuin slechts twee aftandse aalbessenstruiken, dus de kans dat die beestjes bij mij woonden achtte ik zeer gering. Twee eerdere pogingen leverden niets op. Vandaag heb ik het nog maar eens geprobeerd door een val met een lure van de  Bessenglasvlinder in een bessenstruik te hangen. Wie schetst mijn verbazing als er aan het einde van de middag een wolkje insecten in de val rondvliegt. Maar liefst 17 bessenglasvlinders tegelijk!
De rupsen van de Bessenglasvlinder leven in takken van bessenstruiken. Met zoveel vlinders begin ik me af te vragen of zij niet verantwoordelijk zijn voor de slechte staat van mijn aalbessen. Ik gun ze dat overigens van harte, want het zijn prachtige, boeiende insecten. Mysterieus blijven ze ook.

Bessenglasvlinder

12 juni. Schapen scheren
Vandaag staat in het teken van de schapen. Om 3 uur komt Bert gewoontegetrouw de schapen scheren. Dat doet hij al heel wat jaren en daarvoor kwam zijn vader. Een typisch voorbeeld van ‘jong geleerd, oud gedaan’.
Mijn zes schapen grazen nu met hun lammeren in het Land van Moet en de Hoge Weide. Als gevolg van de aanhoudende droogte groeit het gras daar bijna niet en moeten de schapen worden overgebracht naar de weide achter mijn woning. Na het scheren zal Bert ze met zijn veewagen hierheen transporteren. Voordat het zover is, moet de schapenstal worden uitgemest. Ik breng elf volle kruiwagens naar een oude mestbult. Dat is weer mooi voor de moestuin, volgend jaar.
Het scheren van mijn schapen loopt vaak op rolletjes, maar nu heeft het de nodige voeten in aarde. Ik heb een uithoek van de Hoge Weide zo ingericht dat hij gemakkelijk met gaas is af te sluiten. In die uithoek voer ik ze altijd schapenbrokken en krijgen ze water. Meestal laten ze zich door gerammel met een pan brokjes gemakkelijk naar die plek leiden. Ook vanmiddag volgen ze me gedwee, maar één schaap met een lam vertrouwt de zaak niet en blijft buiten het raster. Dat wordt een wilde achtervolging. Uiteindelijk loopt ze zich min of meer klem achter een paar hoge braamstruiken, maar zelfs dan moet Bert het schaap met een snoekduik om de nek vallen om haar te pakken te krijgen. Over haar lam, een rammetje, bekommeren we ons even niet. Hij hoeft nog  niet te worden geschoren.
Tijdens het scheren blijkt een oude ooi, Bles, een stuk prikkeldraad in haar vacht te hebben dat er helemaal in verward is. Ik had daar nog niets van gemerkt. Ze rende net zo lustig achter me aan als de rest van de kleine kudde. Het kost moeite en geduld om het prikkeldraad eruit te knippen. Bles heeft gelukkig alleen kleine, oppervlakkige verwondingen aan twee poten. Dat had veel erger gekund.
Na het scheren proberen we het hele zooitje in Bert z’n veewagen te krijgen, op naar het beloofde land van overvloed. Mijn schapen verlenen weinig medewerking. Het gezegde ‘Als er één schaap over de dam is, volgen er meer’, gaat deze keer niet op. Het is meer het spelletje ‘schaapje verwisselen’: de ene erin, de andere eruit. Maar uiteindelijk klaren we de klus met de nodige zweetdruppels
Het ontbrekende rammetje is ook al een lastpak. Hij laat zich niet verleiden door het klagelijke geblaat van zijn moeder en hij laat zich in eerste instantie ook niet door ons verrassen achter de braambosjes. In plaats daarvan rent hij helemaal naar het bos achter de huisplaats van Moet, waarbij hij met gemak over een tussenraster van schapengaas springt. Daarna is hij een tijdje spoorloos. Tijdens onze speurtocht nar het lam vinden we nog een stuk losliggend prikkeldraad. Weg ermee. Uiteindelijk krijgen we het rammetje toch te pakken achter de braambosjes bij de vangkooi. Bert is buiten adem en ik ben ook tamelijk total loss.
De schapen worden vervolgens zonder problemen vervoerd en gelost in de weide achter de stal. Ze beginnen onmiddellijk aan het verse, lange gras te knabbelen, alsof er niets is gebeurd.

Bert scheert een ooi. Haar lam houdt een oogje in het zeil.

9 juni. Bremraap
Vanochtend zwierf ik wat rond over het land, weelderig in bloei en nog steeds met volop zingende vogels. Voorbij het bruggetje over de lelievijver zag ik iets paars tussen het gras. Kennelijk een orchidee. Maar toen ik beter keek, zag ik dat de plant geen groene bladeren had, alleen wat violette schubben aan de stengel. Een Blauwe bremraap! Deze plant zonder bladgroen is een parasiet op de wortels van Duizendblad, soms ook alsem soorten. Hij is in Nederland zeldzaam is  en komt vrijwel uitsluitend in de kustduinen voor.
Dat de Blauwe bremraap nu in Schepping opduikt, is niet zo wonderlijk als op het eerste gezicht lijkt. In 2007 was ik op een bijeenkomst van ecologisch hoveniers en daar werden zakjes zaad te koop aangeboden van bijzondere inheemse planten. Ik besloot een gokje te wagen en kocht uit nieuwsgierigheid het zaad van Blauwe bremraap. De stoffijne zaadjes heb ik op diverse plekken uitgestrooid in de buurt van vitale plakkaten Duizendblad. Eigenlijk had ik er geen enkele fiducie in, maar tot mijn verrassing verschenen op één plek in 2008 drie bloeistengels van de Blauwe bremraap. In 2009 stond er nog maar eentje en het jaar daarop was de bremraap weg. Geen wonder, want het Duizendblad was ter plekke ook verdwenen, ondergronds opgepeuzeld door de parasiet.
Elf jaar later verrast de Blauwe bremraap mij dus opnieuw. Ik heb de plant op de huidige groeiplaats nooit gezaaid en het moet dus een nakomeling zijn van de bloeiende planten uit 2008 en 2009. Die stonden destijds een meter of vijftien van de huidige groeiplaats. Ik ben benieuwd of hij hier volgend jaar weer verschijnt, want er groeit maar weinig Duizendblad.

Blauwe bremraap in Schepping

8 juni. Een sieraad in de bloemenwei
De margrieten bloeien volop. Dat betekent een gedekte tafel voor talloze insecten, vooral vliegen en kevers. Met mijn fototoestel in de aanslag loop ik door het hooiland om wat van die bloembezoekers te portretteren. Ze zijn allemaal de moeite waard, maar eentje valt toch wel bijzonder in het oog: een forse, ovalen, bronsgroene kever met witte haarvlekjes op zijn dekschilden. In de zomerzon glanst de kever als een juweel. Het is één van de twee ‘gouden torren’ die Nederland rijk is. De soortnaam ‘Gedeukte gouden tor’ doet wel wat afbreuk aan deze eretitel.
De Gedeukte gouden tor is in Schepping een nieuwkomer. Pas vorig jaar zag ik hem voor het eerst, toen op de bloemen van Keizerskaars. Het is moeilijk voorstelbaar dat ik zo’n opvallende kever eerder over ’t hoofd heb gezien. Wellicht is het een van de vele insecten die geleidelijk oprukt naar het noorden als gevolg van de steeds warmere zomers. Een interessant detail is dat de larven van de Gedeukte gouden tor in nesten van de Rode bosmier leven (site Waarneming.nl). Ik ben benieuwd wat die larve daar eet en hoe hij het klaarspeelt dat hij door de mieren niet als een smakelijk hapje wordt beschouwd. Dat verhaal heb ik nog niet kunnen traceren.

Gedeukte gouden tor op bloem van Margriet

7 juni. Orchideeën
Het is een van de hoogtepunten van het jaar, de tijd dat de orchideeën bloeien. Ze groeien tegenwoordig op verschillende plaatsen in Schepping, maar toch het meest en het weelderigst aan weerszijden van het beekje aan de zuidkant van het Kristalmeer. Er staan daar door elkaar honderden exemplaren van de Rietorchis en de Gevlekte orchis, met allerlei overgangen daartussen. De purperrode en lilaroze bloemtrossen harmoniëren wonderwel met het zachte geel van de Grote ratelaar die daar nu ook volop bloeit.
Twintig jaar geleden zag dit gebied er heel anders uit. Er groeiden vooral haarmossen en grassen op de zure, lemige grond. Een beetje saai. De huidige rijkdom aan orchideeën is helemaal te danken aan het herhaaldelijk uitstrooien van gemalen mergel, waardoor de zuurgraad van de bodem drastisch veranderd is. Meer informatie hierover is te vinden in de nieuwe versie van het boek ‘Schepping’ die binnenkort op deze website wordt gepubliceerd.

3 juni. Boktor
Op een blad van de stokroos in de moestuin zit een grote, deftige kever. De dekschilden zijn bezet met goudgele schubjes en de poten zijn zilverwit. Het meest vallen echter de enorme, boogvormige sprieten op, zwart en opaalwit geblokt. Het is duidelijk een boktor, maar deze soort heb ik bij mijn weten nooit eerder gezien.
Met behulp van Internet (site obsidentify) kom ik er snel achter dat het gaat om de Gewone distelboktor. Er wordt bij vermeld dat deze soort in ons land algemeen is. Verbazend dat ik dit prachtige insect niet eerder ben tegengekomen.
Zo zie je maar weer. Je bent nooit te oud om iets nieuws te ontdekken.

Gewone distelboktor

28 mei. Meer dons in de plas
Net als vorig jaar zwemmen nu in het Kristalmeer twee brandganzen rond met drie zilvergrijze donsballetjes tussen zich in. Ze moeten vannacht uit het ei zijn gekropen, want gisteren zat moeder gans nog te broeden op het eilandje in de Azuren Zomp. Een tweede broedpoging van brandganzen aldaar is mislukt. Hun nest zat op een schiereilandje, verbonden met de oever. Dan maak je weinig kans tegen eierliefhebbers als vossen en bunzings.
Op het eilandje in het Kristalmeer broedde dit jaar gewoontegetrouw een stelletje Grote Canadese ganzen. Een voltallig ganzengezin produceert maanden achtereen een flinke hoeveelheid mest en dat heeft een ongewenste invloed op de bijzondere plantengroei in het water en op de oever van de plas. Daarom wilde ik in april het aantal eieren in het nest reduceren tot twee. De moeite bleek tevergeefs want alle zeven eieren in het nest bleken onbevrucht. Er was er al eentje kapot gegaan en die stonk verschrikkelijk. De Canadezen keerden ook niet op het nest terug en vertrokken spoedig met onbekende bestemming.

Brandganzen met pas uitgekomen kuikens

20 mei. Donsjes
Ik hoor ze veel vaker dan dat ik ze zie, de dodaarzen die jaar in jaar uit in het Kristalmeer huizen. Hun hinnikende gelach laten ze niet alleen overdag, maar ook ’s nachts horen. Dan klinkt hun gezang zelfs een beetje onheilspellend. Als ik omzichtig naar de plas loop, zie ik er af en toe eentje dobberen op het water. De dodaars heeft me echter direct in de gaten en duikt dan onder om ergens tussen dichte oeverbegroeiing weer boven te komen, onzichtbaar voor mijn spiedende blik. Er gaan dagen voorbij zonder een spoor van dodaarzen. Toch weet ik dat ze ergens aan de rand van het eilandje in de plas hun nest moeten hebben, zoals in andere jaren.
Vandaag is het anders. Nu zwemt er een dodaars in het Kristalmeer, met in haar kielzog drie zwarte plukjes drijvend dons. De eieren zijn uitgekomen. Moe laat een scherp alarmfluitje horen, maar de kuikentjes zijn nog wat soezerig en argeloos. Ze duiken eventjes onder om te demonstreren dat ze dat kunnen en laten zich daarna een tijdje goed bekijken. Wat een schatjes zijn het toch! Niet veel groter dan hommels, met dons dat alle kanten op staat en een eigenwijs kopje met zwarte kraaloogjes. Vertederend!

Piepjonge dodaarskuikens in het Kristalmeer

17 mei. Make-over voor Androgientje
Androgientje is een massief, menshoog beeld dat ik in 1997 heb vervaardigd van keileem, afkomstig uit de plassen van het Bevrijde Land. In totaal heb ik er destijds twaalf kruiwagens leem in verwerkt. Het staat in de bloemenweide achter mijn woning en is voorzien van een afdakje omdat het anders met de regen zou wegspoelen. Androgientje lijkt op een Siamese tweeling; een vrouw en een man, ruggelings met elkaar vergroeid. Het symboliseert voor mij de verbinding tussen het mannelijke en vrouwelijke principe, de mannelijke en vrouwelijke kant die binnen ieder mens aanwezig zijn.
Ondanks het afdak blijft Androgientje gevoelig voor weersinvloeden. Bij een hevige bui kunnen delen van armen en benen wegspoelen en de aangebrachte versieringen vallen af en toe in het gras. Hij en zij zijn dus af en toe aan een opknapbeurt toe. Dat was al een paar jaar niet gebeurd, maar vandaag heb ik er zin in. Lekker kliederen met natte leem en beide zijden opnieuw versieren met schelpjes, kettingen en frutsels. Ik had bij de kringloopwinkel al wat parafenalia ingeslagen.
Ik blijf een halve dag met Androgientje spelen tot ik tevreden ben over haar en zijn nieuwe look. Heel modebewust, vind ikzelf. Hieronder plaatjes van het resultaat!

 

De twee kanten van Androgientje na een opknapbeurt

16 mei. Muurkruipers
We zitten aan de koffie op het betegelde terras in de schaduw van een grote eik. Voor ons ligt de recent aangelegde steentuin met als opvallende elementen de Borietjes, de Galerij der Geliefden en de Toren van Babbel. Tussen de grijze keien bloeien paarsblauwe plakkaten kruipklokjes. Nu de planten aanslaan, verliest het metselwerk geleidelijk zijn oorspronkelijke kale hardheid. Het uitzicht stemt me tevreden.
Opeens zie ik vanuit mijn ooghoek iets bewegen op de loodrechte wand van de toren. Het is een vogel, klein en bruin, en daardoor nauwelijks afstekend tegen de bakstenen achtergrond. Een Boomkruiper. In zijn lange, gebogen snavel heeft hij een groene rups. Na een paar hupjes op de muur naar boven verdwijnt hij in een spleet van een betonnen siersteen die ik ooit uit een wegberm heb meegenomen waar hij achteloos was gedumpt. Terwijl de boomkruiper binnen de jonkies voert meldt zijn partner zich al met een andere lekkernij, bruin met lange poten. Ze lossen elkaar voorbeeldig af.
De boomkruipers zijn helemaal niet schuw terwijl wij vanaf een meter of vijf hun doen en laten gadeslaan. Bijna iedere minuut komt er wel een oudervogel aangevlogen met een hapje voor de jongen. Die zitten voor onze blik verborgen ergens in de toren verborgen en geven geen kik.
Speciaal voor vogels en insecten heb ik vorig jaar bij het metselen van de toren gaten en spleten in allerlei maten opengehouden. Stiekem hoop ik op een paar steenuilen, want die horen echt bij zo’n bouwval, ook al is deze ruïne een beetje nep. Maar steenuilen zijn erg schaars in deze contreien. In het voorjaar hing er een week een paar witte kwikstaarten rond bij de toren, maar die zijn niet tot nestelen overgegaan. Wellicht omdat pa kwikstaart gebiologeerd was door een ingemetselde spiegel in de muur en met zijn eigen spiegelbeeld voortdurend de strijd aanbond. De onverstoorbare boomkruipers trekken zich daar niets van aan. Ze zijn de eerste gevederde bewoners van de Toren van Babbel. Ik had ze helemaal niet verwacht, want volgens de boeken broeden ze vooral in spleten in bomen, achter los zittende stukken schors en in speciale nestkasten. Mijn goede vogelvriend Leo Oudejans vertelde echter dat al een paar keer boomkruipers hebben genesteld achter een daklijst van zijn huis. Dat komt wat nestplaats betreft al aardig dicht bij  mijn toren in de buurt.

Boomkruiper met voer voor zijn jongen bij de nestplaats

5 mei 2020. Ereprijs
Je zult maar ereprijs genoemd worden. Of deftig Veronica!
Het is echter volkomen terecht dat een nederig plantje zulke mooie namen draagt, want de bloemen zijn van een simpele, tedere schoonheid.  Ze doen me denken aan kinderogen: wijd open, argeloos en een tikje verwonderd. De bloemkroon is gezegend met een fantastisch  blauw dat een veel lijkt op hemelsblauw, maar een beetje naar violet neigt. De grote Eli Heimans was al een eeuw geleden verbaasd dat de kleurnaam ‘ereprijsblauw’ niet alom in zwang  was. En dat is hij nog steeds niet. Het is ook een mirakel dat zo’n lief en gemakkelijk plantje niet een van de meest populaire tuinplanten is. Ik zie hem tenminste nooit aangeboden in normale tuincentra.
Het is alleen jammer dat de poëtische uitstraling van deze ereprijs wat wordt ondermijnd door het voorvoegsel ‘gewoon’. Gewone ereprijs dus, terwijl ik het een wonder vind.
De bloemen van de Gewone ereprijs worden op sommige plaatsen overdag bezocht door een minuscuul vlindertje, niet groter dan vijf millimeter. Het is de Dwerglangsprietmot, waarvan de rupsjes op de vruchten en oude bladeren van ereprijs leven. Ik had er nog nooit van gehoord tot mijn mottenvriend Joop Verburg me een paar jaar geleden op het bestaan ervan wees. Bij het eerste veldje Gewone ereprijs op het Vaderland zagen we er al een paar rondvliegen. Sindsdien kom ik ze hier jaarlijks tegen. Eerst zie je helemaal niet wat er voor zwartig beestje wegvliegt, maar van nabij zijn het fraaie vlindertjes. In de zon zijn de vleugels goudgroen met een purperen glans. De Dwerglangsprietmot gaat voor zeldzaam door, maar vermoedelijk wordt hij vaak over ’t hoofd gezien.

Gewone ereprijs (links) en bloemen met een Dwerglangsprietmot (rechts)

3 mei 2020. Verlies en winst
De wind is weer naar de noordhoek, fris en stevig. Blauwe lucht met wattenwolken.
Ik heb de ijsvogels al zeker 10 dagen niet meer gezien en ze zijn dus hoogstwaarschijnlijk naar elders vertrokken. Ik ga maar eens een kijkje nemen bij de nestholte in de steilwand langs het Kristalmeer, waarvan ik de plek inmiddels met een verrekijker heb kunnen lokaliseren. Dat kijkje nemen is overigens gemakkelijker gezegd dan gedaan, want de vier meter hoge, bijna loodrechte wand bestaat uit kruimelige leem. Een paar jonge boompjes bieden wat houvast en zo kan ik me met moeite staande houden. Er zijn bij de nestholte geen tekenen van activiteit te zien en bij de ingang liggen kapotte witte eierschalen. Blijkbaar is het nest leeggehaald door een of andere eierrover, wellicht de bunzing die ik af en toe zie lopen. Ik zal ze missen, mijn blauwe visvriendjes.
Tijdens mijn capriolen op de leemwand doe ik ook een leuke ontdekking. Er groeien twee mooie polletjes van Hondsviooltje, een plantje dat in Drenthe langzamerhand schaars geworden is. Ik heb vele jaren geleden op een hele andere plek eens een polletje geplant, maar het daarna nooit meer gezien. Het is gissen of de Hondsviooltjes van vandaag nazaten zijn van dat plantje of dat ze hier op eigen kracht zijn gearriveerd.

Verlaten broedholte van de ijsvogels met eierschalen (links), Hondsviooltje (rechts)

27 april 2020. Uitbundig
Koningsdag viert zichzelf met alweer heerlijk, zonovergoten lenteweer. Dat is ook wel het enige volksfeest vandaag, want in verband met corona zijn alle festiviteiten afgelast. Thuis blijven is het parool. Nu is dat voor mij niet zo’n probleem, want de tuin is adembenemend mooi. Als ik naar buiten kijk, zie ik uitbottende bomen in allerlei subtiele nuances van groen. Fris en sprankelend groen; heel anders dan het bezadigde groen van de zomer. De grote meidoorn naast het huis is dit voorjaar in krankzinnige spilzucht overladen met stralend witte bloesems. Eén groot bruidsboeket, mij aangeboden door meisje natuur. Ook de lijsterbes staat in volle bloei, maar neigt meer naar roomkleurig. Een beetje ouderwetsig, meer passend bij moedertje natuur. En dan die machtige kastanje van Anneleen als reuzenkandelaar met duizenden kaarsjes. Een verlaat kerstfeest.
Dichterbij, langs de vijverrand, zijn de japanse azalea’s opeens uitgebarsten in een orgie van paars, rood, roze en geel. Een paar jaar terug was hier een groep ecologisch hoveniers te gast in de tijd dat de azalea’s bloeiden. Een deel van hen vond deze uitbundigheid ongepast; te contrasterend met de groene pasteltinten en bleke bloesems van andere struiken. Een beetje ordinair. Of misschien wel heel erg ordinair, als opgemaakte bakvissen in te korte, kleurige jurkjes. Voor mij is de bloei van de azalea’s ieder jaar weer verrassend in zijn felheid en overdaad. Een symbool voor de steeds herboren jeugd, de eeuwige lente, het feest van het leven.
Ze dagen me uit: Vier het!

Tuin achter het huis met bloeiende paardenkastanje en Japanse azalea’s

17 april 2020. Nostalgie
Tenminste eenmaal in de lente maak ik een uitstapje naar het polderland  om weidevogels te zien en te horen. Het wordt voor mij steeds meer een reis terug in de tijd. In de jaren vijftig en zestig woonde ik aan de oostrand van Utrecht. Voorbij de rondweg begon de Johannapolder, eindeloze graslanden vol pinksterbloemen, boterbloemen en veldzuring waarboven leeuweriken ononderbroken tierelierden. Soms werden ze overstemd door de drieste uitvallen van grutto’s, kieviten en scholeksters naar overvliegende kraaien en ander gespuis. Waartoe ook ik behoorde, al had ik geen kwaad in de zin. De Johannapolder is korte tijd later volgebouwd met de nieuwbouwwijk Rijnsweerd en universiteitscentrum De Uithof. Ik moet er soms zijn en dat doet pijn. De teloorgang van de idylle uit je jeugd went nooit.
Vandaag was het zo ver. Met Christine maakte ik een zonovergoten wandeling door de Oostpolder bij Noordlaren. Het weidevogelleven was er niet erg uitbundig, maar ze waren er allemaal; gruttoënde Grutto’s, kievitende kieviten, turelurende tureluurs. Veldleeuweriken dansten als stipjes aan een onzichtbaar marionettentouwtje en vulden de blauwe lucht met de nostalgie van mijn kinderjaren. We zagen zelfs kemphanen, al waren dat groepen doortrekkers op weg naar het hoge noorden, waarvan de mannetjes nog hun mooie woeste kragen moesten krijgen. Als toetje zagen we vanaf de Osdijk hoe een zeearend op zijn enorme horst landde, gebouwd in een onbenullig elzenbosje dat in geen verhouding staat tot deze machtige vogel.

Grutto’s (links) en Tureluur (rechts) in de Oostpolder

4 april 2020. IJsvogels
De afgelopen weken had ik al enkele keren een ijsvogel opgeschrikt bij het Kristalmeer. Vanmorgen waren het er twee! En ze vlogen niet weg van een uitkijkpost langs het water, zoals gewoonlijk, maar van een plek  op de steilwand langs het Kristalmeer.  Die steile, lemige wand van een paar meter hoog was bij de inrichting van het Bevrijde land voorbestemd voor oeverzwaluwen. Zij hebben er nooit gebroed, maar in 2007 zat daar wel een nestholte van een paar ijsvogels. Hun broedpoging laat in het seizoen had geen succes, maar leverde wel onvergetelijke beelden op, zoals het aanbieden van een vers visje door manlief aan zijn beminde. De foto hieronder getuigt daarvan.
De jaren daarna kwam er slechts nu en dan een ijsvogel langs voor een snack uit het water. Het heeft er alle schijn van dat deze vliegende juwelen dit jaar een nieuwe broedpoging willen wagen. Ik hoop maar dat ik ze niet verstoord heb door mijn onverhoedse verschijning vanmorgen bovenaan de steilwand.

Paartje ijsvogels bij de steilwand aan het Kristalmeer (2007)

31 maart 2020. Nachtzangers
Middernacht, bedtijd. Voor het slapen gaan loop ik nog even de tuin in om het donker  te proeven. De lucht is helder en koud, met het pittige aroma van een winternacht. Mijn adem blaast dampwolkjes de duisternis in. Heerlijk om een paar minuten te luisteren naar stilte in plaats van naar de dolle wereld van alledag.  De wind is gaan liggen en de stilte is volmaakt.
Dan hoor ik langgerekte, geheimzinnige, gorgelende klanken ergens vanuit de nachthemel. Het is de zang van een overvliegende kerkuil die in de kapschuur van de buren nestelt;  een geluid dat de nachtelijke stilte eigenlijk alleen maar accentueert. Nu hoor ik ook een zacht en laag roepen oeh… oehh. De zang van een ransuil die al een paar jaar in een sparrenbosje bij de overburen nestelt.
Weer daalt de stilst mogelijke stilte neer over het land. Zelfs de bomen ruisen niet meer. Tot er opeens van dichtbij een schel ‘wieuw’ klinkt.  Zowaar en steenuil!  Uit een andere richting wieuwt een soortgenoot terug, wat lager van toon en heel ver weg. Ze zijn er dus nog, die prachtuiltjes, hier in Holthe!
Het is dus een echte uilennacht. Geen wonder. Een scherp afgetekende maansikkel staat laag boven de horizon aan de inktzwarte nachthemel. Ik kijk omhoog en staar verwonderd naar zoveel  oneindigheid. Zelden zag ik ontelbare sterren zo helder stralen. De Melkweg ligt als een zilverglanzende loper over het uitspansel. Ik zou wel willen verdrinken in de diepte van het heelal, zweven tussen de sterren. Eigenlijk doe ik dat ook, nu ik me intens verbonden weet met onvoorstelbare schoonheid, grenzenloosheid, eeuwigheid. Deelgenoot van het ultieme mysterie van zijn, net als de uilen.

Kerkuil slapend in oude schuur (links);
jonge steenuilen in nestkast in Holthe (rechts)

20 maart. Dode schoonheid
Slenterend over het Vaderland zie ik ergens een grof, strokleurig restant liggen van een dode plant, afstekend tegen het groene mos. In een vlaag van netheid raap ik het op om het later in de groencontainer te deponeren. Pas dan valt me op dat ik iets bijzonders in handen heb. Het is de top van een Doornappel met drie zaaddozen. Hij moet afkomstig zijn van de plant die vorig jaar op  een hoop composterend materiaal aan de bosrand groeide, want dat was het enige exemplaar hier.
Bovendien blijkt bij nader inzien dat ik een sieraad vasthoud. Door bacteriën en schimmels, weer en wind zijn de zaaddozen gebleekt en verweerd tot een fijn kantwerk met daaraan nog steeds de forse stekels die de plant zijn naam bezorgen. Prachtig!
Voor kunst hoef je nooit ver van huis.

15 maart 2020. Vroege bokalen
Toen ik vanochtend mijn rondje door Schepping liep, zag ik op een lemige plek een paar ronde gaten in het mostapijt. Het bleken paddenstoelen te zijn, de Bokaalkluifzwam. Er groeiden een stuk of twintig van deze bruine bekers bij elkaar in de buurt van een eik, waar ze een vriendschappelijke relatie mee onderhouden. De Bokaalkluifzwam verschijnt altijd in het voorjaar en niet in de herfst, zoals de meeste paddenstoelen. Dit jaar is hij abnormaal vroeg, gestimuleerd door de zachte winter en uitgenodigd door de nattigheid in februari. Het merendeel van de waarnemingen in Drenthe stamt uit mei.

Bokaalkluifzwammen in Schepping, maart 2020

12 maart 2020. Filosofenpad
Net terug van een tiendaagse vakantie in Andalusië. Twee dagen later werd in Spanje de noodtoestand uitgeroepen in verband met de corona epidemie.Daarna mocht je niet meer zonder noodzaak buiten lopen. Hebben wij even geluk gehad!
We verbleven er in een fijn appartement ten noorden van Malaga te midden van olijven en rondom met ruige bergen, ingebed in de natuurlijke stilte van de wind in de bomen en heldere sterrennachten. Onze gastvrouw Christa had door de grote bostuin een paadje aangelegd: El camanito del filosofo. Daarlangs waren op strategische punten zelfgeschilderde bordjes opgehangen met wijze spreuken van filosofen uit allerlei culturen. Als ik de teksten op me in laat werken wordt het lopen van dit paadje een weg naar mezelf. Hieronder zijn een paar bordjes met spreuken afgebeeld.

28 februari 2020. Neushoorns in de tuin
Februari was kleddernat. Prachtig voor de uitgedroogde natuur. Toch ben ik blij dat vanochtend de zon weer eens schijnt in een blauwe lucht met onschuldige stapelwolken. Het geeft mij een lentegevoel, en niet mij alleen. Opeens zingen er allerlei vogels; veel koolmezen, roodborst, winterkoning, twee zanglijsters. Een groene specht lacht. Boodschappers van het naderende voorjaar.
In dat verband heb ik de moestuin voorzien van mest van mijn eigen schapen. Elk jaar haal ik na het winterseizoen de schapenstal leeg. De mest, gemengd met veel stro en hooi, krui ik naar een vaste plek aan de rand van een nabijgelegen bosje. Daar mag de mest dan een jaartje verteren. Bij het wroeten in de mesthoop kwamen vandaag een stuk of zes lompe witte keverlarven tevoorschijn van zo’n 3 centimeter lang. Ze leken veel op engerlingen van de Meikever, maar die leven van graswortels. Het bleken de larven te zijn van de Neushoornkever! Deze zeer grote kever is in het noorden van Nederland zeldzaam. Ik heb de volwassen dieren hier nog nooit gezien. Wikipedia vermeldt dat de larven vroeger vooral leefden in vermolmd hout van woudreuzen, maar dat ze zijn overgestapt naar ander broeiend plantaardig materiaal, zoals hopen van compost of houtsnippers. De larven schijnen 3-5 jaar te leven en kunnen wel 12 cm lang worden. Bij mij zijn het dus nog jonkies.
Ik heb de engerlingen van de neushoornkever die het daglicht zagen na afloop van mijn tuinarbeid teruggezet in het restant van de mesthoop. Die lijkt nog groot genoeg voor hun verdere ontwikkeling. Misschien zie ik over een paar jaar wel zo’n kanjer van een kever ’s avonds rondvliegen. Dat zou een geweldige beloning zijn voor mijn beperkte neushoornzorg.

Larven van de Neushoornkever in hoop oude schapenmest in Schepping

26 februari 2020. Muizenissen
Een week geleden zijn mijn twee maaimachines opgehaald voor hun jaarlijkse onderhoudbeurt. Ik probeerde mijn  zitmaaier uit de stalling te rijden, maar de motor gaf geen kik. Henk-Jan van het mechanisatiebedrijf keek bedenkelijk. Er was wat met de electronica en het glasplaatje voor het dashboard was helemaal beslagen. Hoogst verdacht.
Vandaag was ik bij het bedrijf en vanuit de werkplaats wenkte Henk-Jan me met enig enthousiasme. ‘Ik heb de oorzaak van de motorstoring ontdekt. Moet je eens kijken!’ Hij had de afdekking van het besturingssysteem verwijderd, maar van de daar aanwezige kabels en de printpraat was niets te zien. Alleen een compacte bal van dorre bladeren en gras. Een muizennest!
De muizen waren door een nauwe opening naast de uitgaande kabels naar binnen gekomen en hadden vervolgens hun winterverblijf naar eigen smaak ingericht. Daarbij hadden ze in het voorbijgaan een stel in de weg zittende kabels doorgeknaagd. De bladerbal stonk overweldigend naar muizenpies. Zelfs Henk-Jan had in zijn langjarige loopbaan nog nooit zoiets gezien.
De rekening van deze schoonmaakbeurt zal in de papieren lopen want het hele elektronische gedeelte moet worden vernieuwd. Helaas kan ik de kosten niet verhalen op de muizen, want hun huidige adres is mij niet bekend.

23 februari 2020. Stilte voor de storm
Het KNMI had er al voor gewaarschuwd: Deze zondag valt de regen bij bakken uit de hemel. Alweer, want deze maand is extreem nat en onstuimig. Voor de verandering is het vandaag windstil. Het enige geluid is het gestage gedruis van de regen. Overal staan diepe plassen rondom het huis en in het Kristalmeer steekt het eilandje nog maar net boven het water uit. In de Azuren Zomp heeft het peil de voet van de den op het eilandje bereikt en in het Vaderland zijn beide poelen ineen gevloeid tot één plas. Wie had dat kunnen denken na het extreem lage waterpeil in augustus vorig jaar?

De Azuren Zomp bij hoog water

Uren ruist de regen neer uit de stille grijze hemel, maar vroeg in de middag houdt het plotseling op. Daarmee is de rust voorbij. Zo gauw de laatste regendruppel is gevallen hoor ik een luid geraas, alsof er een trein op volle snelheid aan komt denderen.  Het is het geraas van een woeste westenwind in de toppen van de bomen, die wel mee moeten deinen op het ritme van de windvlagen. Nog nooit zag ik een verstilde atmosfeer zo abrupt omslaan in luidruchtige beweging. De rest van de middag stormt het.
Als de wind tegen de avond een beetje luwt, loop ik een rondje over het Vaderland. De gewoonlijk zo droge grond sopt onder mijn voeten. Niet alle bomen waren buigzaam genoeg om het natuurgeweld te doorstaan. Vier flinke bomen in de bossingel zijn door de storm geveld of ernstig gehavend.

Oude vogelkers op het Vaderland, geveld door een rukwind

18 februari 2020. Kleurrijke gasten voor het raam
Op een paar meter van het raam van de achterkamer staat een tafel die elke ochtend uitbundig wordt bestrooid met een mengsel van allerlei zaden, vooral veel zonnepitten. Er is bijna altijd wel wat te beleven. Nu strijkt er een forse plompe vogel neer op de voertafel. Een appelvink!
Wat verder naar achteren is een stukje blauw papier in een struik blijven hangen. Vreemde kleur blauw, bijna licht gevend. Wacht eens even …. niks papier. Een ijsvogel!

Voor een uitgebreider verhaal zie de column ‘Gevederde vriendjes’ op de pagina columns.

 
Appelvink (links) en IJsvogel (rechts)

15 februari 2020. Keienpaadjes
Als je een flink stuk land hebt, zoals ik, kun je niet elke dag romantisch voor je uit zitten staren tot er weer een regenboog verschijnt. Er is ook altijd het nodige te doen. Vandaag is dat het onderhoud van de veldkeienpaden op het erf. Ik moet toegeven dat die bestrating hobbelig is en niet erg praktisch voor lieden die slecht ter been zijn. Maar ik heb nu eenmaal een zwak voor veldkeien en voor de ouderwetse keienweggetjes die nog hier en daar in Drentse boswachterijen te zien zijn.
Aanvankelijk legde ik de keitjes los in het zand, doch in de voegen vestigden al snel veel grassen en andere planten. Regelmatig wieden was noodzakelijk. Elke zomer bracht ik zo heel wat dagen op mijn knieën door met een voegenkrabber in de hand. Bovendien verzakten voortdurend delen door gegraaf van mollen en andere bodemdieren. Met de groei van het padennetwerk in mijn tuin was dat niet vol te houden. Daarom heb ik een jaar of tien geleden alle paden overnieuw gelegd, maar nu in een bed van beton. Minder romantisch en aanvankelijk ook niet zo mooi. Na een jaar of twee waren de keien echter wat verweerd en vaak groen uitgeslagen. De cementvoegen werden bevolkt door allerlei mossen, zodat van de voegspecie bijna niets meer te zien was. Geen verzakkingen, weinig onderhoud. Ik ben dik tevreden.
In de loop van de jaren word de laag mos op de paadjes dikker en er hoopte zich steeds meer aarde op. Een nieuwe kans voor grassen en andere planten om zich te vestigen. Sommige wortels zijn zo sterk dat ze diep in het cement doordringen, bijvoorbeeld van paardenbloemen. Dat is het begin van het einde. Het is overigens wel een geruststellende gedachte dat de natuur uiteindelijk alle menselijke bouwsels weer koloniseert, zodat ze geleidelijk weer deel gaan uitmaken van de aarde. Toch wil ik mijn paadjes nog wel eventjes in stand houden. Vandaar mijn bezigheden vandaag.
Helemaal schoon worden die paadje  niet. En dat hoeft van mijook niet. Dan blijven er genoeg mossen over om deze schoonmaakactie spoedig met een lieftallig groen manteltje te verhullen.

9 februari 2020. Ciara
De eerste winterstorm raast over het land. Zij is zo heftig dat ze zelfs een naam heeft gekregen: Ciara. Al heet het een winterstorm; koud is het niet. De zuidwester voert zachte lucht aan en de thermometer aan het stookhok wijst 10 graden aan. Zelfs in Moskou is het geen winter. Geen wonder dat er vandaag in Schepping al een echte voorjaarsbode verschijnt. In de stal staat vanmorgen maar één schaap en er klinkt een ijl, hoog blaatstemmetje. Het eerste lammetje, dat bont gevlekt, ferm en fier op zijn pootjes staat. Vertederend hoe moeder Bles haar kind met zorg  omringt. Ze heeft wel wat extra schapenbrokjes verdiend. De wind heeft het lam zijn of haar naam  geschonken: Ciara.

Bles en Ciara

6 februari. De veenputjes van Harm Moed
Ik heb de laatste dagen veel binnen gezeten. Tijd om de zinnen te verzetten. Gewapend met een beugelzaag en snoeischaar loop ik naar het broekbosje met veenputjes dat ik begin 2018 heb aangekocht. Er staat daar nogal wat Amerikaanse vogelkers tussen de berken en vuilboom. Die opdringerige exoot kan maar beter worden verwijderd voordat hij zich nog verder uitzaait.
De veenputjes zijn maar vijf minuten lopen van huis. Toch waan ik me in een andere wereld. Grillige berken groeien er schots en scheef op onregelmatige veenrichels tussen kuilen met bruine drab en donker water. Het zijn veenputten waar de legendarische Harm Moed tot in de vijftiger jaren turf stak om de winter door te komen. Hij had destijds een woonwagen onder oude eiken op een zandrug wat noordelijk van deze plek, alsmede een ondergrondse stal met een koe en een geit. Nu komt er vrijwel nooit meer iemand. Je moet altijd goed uitkijken waar je loopt. Een buurman heeft jaren terug een been gebroken toen hij over een boomwortel struikelde en in een veenput terecht kwam. Het verhaal gaat wel dat hij behoorlijk aangeschoten was.
Ik verzaag een stuk of tien vogelkersen tot hanteerbare stukken. Na twee jaar drogen zijn ze prima brandstof voor de houtkachel. Heerlijk werken hier in alle rust en een omgeving die woest en ledig lijkt in een overigens aangeharkt land.

Op de terugweg zie ik in het eikenbos een flinke zwarte keutel onderin een ondiep gat met steile wanden. Typisch een dassenlatrine. Ik had al eerder graaf- en krabsporen in het bos gezien, maar een latrine nog nooit. Ik heb een tijdje gezocht naar een hol, maar niets gevonden. Het is hier wel een prachtige uithoek voor een dassenburcht.

Dassenlatrine

5 februari. Azuren Zomp

Wie de zon in het water ziet schijnen
Mag zalig verdrinken in licht

4 februari 2020. Lichtend mos
Pril voorjaarsweer. De zon schijnt, de krokussen staan wijd open en de eerste zanglijster zingt in de bosrand. Heerlijk om over het Bevrijde land te slenteren, langs de oevers van het Kristalmeer en naar de linde op Tao. Op de terugweg naar huis zie ik hoe het bemoste grasland door het strijklicht van de lage zon wordt gestreeld, hoe de bomen daarop lange schaduwen werpen. Ik heb dat al tientalen malen gezien, maar nu zie ik het pas echt. Geraakt door schoonheid sta ik een tijdje als aan de grond genageld.

Strijklicht

Schaduwen van hoge bomen
Zacht zonlicht 
Weeft  nietig mos
Glanzend zilvergroen
Tot zwevend tapijt
In trillende lucht
Boven de Aarde
Onder mij

31 januari 2020. Bolletjes
Een weervrouw zei een dezer dagen in het journaal dat “typisch Hollands winterweer nog in geen velden of wegen te bekennen is”. Onbewust een staaltje nostalgie, want ze doelde op ouderwets Hollands winterweer met schaatsbaar ijs, sneeuwpret en een elfstedentocht ergens in het achterhoofd. Ik heb deze winter geen vlokje sneeuw gezien en alleen rond oudjaar lag er op de plassen een flinterdun laagje ijs. Een boterzachte winter lijkt het nieuwe Hollandse normaal.
Deze januari behoort tot de top-vijf van warmste januarimaanden ooit gemeten en december stond in de warmste top-tien. Geen wonder dat na zulke oververhitte wintermaanden de sneeuwklokjes en boerenkrokussen op het erf al volop bloeien. Maar het was voor mij een verrassing dat ook al een narcis het lef had zijn bloem te openen. Dat is hier nog nooit in januari gebeurd. Deze primeur is weggelegd voor een Wilde narcis, een nazaat van de inheemse narcissen die een eeuw geleden in grote getalen de Drentse beekdalen bevolkten. Nu resten daarvan alleen wat exemplaren die destijds overgeplant zijn naar boerentuinen in Ruinerwold, Nijeveen, Oud-Schoonebeek en andere dorpen in Zuid-Drenthe. De Wilde narcis heeft een elegante bloem met een heldergele rok, omgeven door vijf lichtgele bloemblaadjes die schuin naar voren neigen. Heel wat anders dan de alom gekweekte Trompetnarcis met veel grotere, knalgele bloemen die wijd open staan en niets te raden laten. Een beetje ordinair eigenlijk, die Trompetnarcis.

Wilde narcis in Schepping

24 januari 2020. Tuinvogels
Dit is het weekend van de nationale tuinvogeltelling. Ik doe al een paar jaar mee en ook nu neem ik weer een halfuur de tijd om de vogels in mijn tuin te tellen en te noteren. Daarbij beperk ik me tot het erf rondom het huis, want het hele land van ruim 8 ha met plassen en bos als tuin meetellen is natuurlijk een beetje vals spelen.
De telling kan tot en met zondag plaatsvinden maar voor mij is het van groot belang om de klus  deze vrijdag te klaren. Dat heeft twee redenen. Op de eerste plaats is het een paar dagen behoorlijk fris geweest met in sommige nachten zelfs een graadje vorst. Kou lokt altijd vogels naar gemakkelijk bereikbaar energierijk voer dat ik elke ochtend in ruime hoeveelheid uitstrooi op en rond twee voertafels. Geelgorzen en kepen zie ik bijna alleen in koude periodes in de tuin.
De tweede reden is nog belangrijker: Henk komt. Dat zit zo. Henk is mijn buurman die bijna elk weekend vanuit Rotterdam naar Holthe reist om hier te genieten van het buitenleven. Hij is dol op vogels en andere dieren. Zijn hele tuin hangt daarom vol nestkasten in allerlei maten en soorten en hij heeft een prachtige, beschutte voerplek voor vogels gemaakt onder een oude appelboom. Als Henk hier verblijft, is er in mijn tuin nauwelijks meer een vogel te zien, terwijl het bij hem fladdert en tjilpt van je welste. Mijn gevederde vriendjes lopen gewoon massaal over. Hoe hij dat flikt, weet ik niet precies. Ik vermoed dat hij een sterren-vogelrestaurant beheert met gedroogde meelwormen, gemalen insecten en diverse soorten pindakaas, terwijl ik gewoon een snackbar run met simpele vetbollen en zonnenbloempitten. Wellicht vinden ze zijn restaurant ook wel knusser ingericht. Of misschien vinden ze Henk gewoon leuker.
Ik gun Henk trouwens alle vogeltjes van de wereld. ‘Mijn’ tuinvogels zijn uiteraard niet van mij, maar zo vrij als een vogeltje. En ik kan de rest van de week volop van ze genieten.
Voor de landelijke tuinvogeltelling is deze vrijdagochtend dus heel geschikt. Hieronder volgt het resultaat van mijn telling, in totaal 96 vogels van 21 soorten. Nooit eerder waren dat er zoveel. Natuurlijk een paar gelukstreffers, zoals de sperwer die een verrassingsuitval deed naar de voertafel, zonder succes dit keer. En het groepje kramsvogels dat toevallig in de bomen langs de weg neerstreek.
Zo’n vogeltelling, hoe beperkt ook, drukt me met mijn neus op sommige trends die landelijk al jaren spelen, zoals de afname van mussen. Tot voor drie jaar was de Ringmus veruit de talrijkste vogel op de voertafel met soms wel 40 exemplaren die elkaar letterlijk van de plank afduwden. Daartussen zaten ook altijd wel een stuk of tien huismussen. Nu waren er nog maar acht ringmussen en de huismus ontbrak helemaal. Aan de andere kant is de Appelvink pas sinds twee jaar een vaste klant in vogelsnackbar Schepping.

Voertafel met groenlingen en één keep

Kramsvogel 14          Vink 6                                     Sperwer 1
Koolmees 12              Merel 4                                   Winterkoning 1
Geelgors 10                Holenduif 3                            Roodborst 1
Groenling 10             Gaai 3                                       Matkop 1
Ringmus 8                  Zwarte kraai 2                       Keep 1
Pimpelmees 7           Grote bonte specht 2             Goudvink 1
Spreeuw 7                 Ekster 1                                    Appelvink 1

Holenduif, ringmussen en geelgorzen op strooivoer

19 januari 2020. Dwingelderveld
Zondag. Zonovergoten en fris. Een prima dag om laaat in de middag een flinke wandeling te maken aan de noordkant van de Dwingeloosche Heide. Opnieuw sta ik versteld van de magische kracht van licht. Woorden schieten te kort. Daarom laat ik beelden spreken.

18 januari 2020. Opnieuw alle kleuren
Licht blijft me verrassen. Vanmiddag spant zich alweer een regenboog achter het huis, van aarde tot aarde.

10 januari 2020. Regenboog 
Ik zit achter mijn computer en, gelukkig, tegelijk voor een groot raam met uitzicht op de tuin achter het huis, de schapenwei en verderweg het bos. Het is laat in de middag van de zoveelste druilerige dag in deze herfstige winter. De schemering valt vroeg vandaag. Opeens lijkt het of iemand het licht aan doet. Een beetje verbaasd kijk ik op. De toppen van de berken achter het huis baden in een oranje gloed, afstekend tegen de loodgrijze achtergrond van de buienwolken. Kennelijk heeft de lage avondzon een opening in het wolkendek gevonden. Het regent nog steeds een beetje.
En dan, hoog boven de bomen, spant zich een kleurige, heldere regenboog. Ik snel naar buiten om te genieten van dit schouwspel, het te voelen en te proeven. Hoog boven het Bevrijde land verheft de hemelboog zich stralend voor de loodgrijze wolken.
Alweer licht dat een wonder te weeg brengt. Misschien wordt dit wel mijn grote thema dit jaar.
Licht. Ik hoop dat de hele wereld met me meedoet!

 

Zie ook de column van 10 januari met de titel ‘Hemelboog’ (pagina columns)

6 januari 2020. Lichtwerk
Ik heb niet zoveel met de tradities van oud en nieuw, en al helemaal niet met het afsteken van vuurwerk. Wat stelt een nieuw kalenderjaar eigenlijk voor? Het lijkt me een menselijke behoefte om een baken te plaatsen in de tijd in een vergeefse poging om  grip te krijgen op dat wat eeuwig vloeit. Als je ervoor open staat, begint elke dag een nieuw jaar, een nieuwe eeuw, een nieuwe eeuwigheid. Iedere dag is bij uitstek geschikt om eeuwigheid te ontdekken.
Wat me wel aanspreekt rond het einde van het jaar is de zonnewende, het tijdstip waarna de dagen weer gaan lengen; de aankondiging van een nieuwe lente, een nieuwe zomer. De eerste tekenen zijn er al. Hazelaars laten hun katjes stuiven en een grote lijster zingt ergens ver weg een ingetogen melodie. Het is tijd voor mijn traditionele nieuwjaarwandeling, deze keer samen met Christine door de bossen van het Hart van Drenthe tussen Elp en Grolloo.
Op deze saaie, grijze winterdag hebben we het bos voor ons alleen. Af en toe passeren we een veentje met okergele pijpenstro en roerloze silhouetten van bomen, verzacht door nevelflarden. Het land is in zichzelf gekeerd en verstild. Zelfs geen vogel die de moed heeft om de stilte te doorbreken. Slechts een enkele windvlaag brengt beweging en geruis in de toppen van de dennen. Daarna weer de diepe, weldadige stilte van natuur in winterrust.
We naderen vanuit het westen het Grolloërveen, een zompige vlakte van beige pijpenstro, rond een meer met bruinzwart water, omsloten door golvende contouren van diepgroene sparrenbossen. Je zou je hier gemakkelijk in Midden-Zweden kunnen wanen. Terwijl we dit magnifieke landschap in ons opnemen, licht opeens een smalle strook van het grauwe veen fel op, alsof er een zoeklicht over het land strijkt. Verrast kijken we om. De laagstaande, maar heldere zon is onder een donkere wolkenband gezakt in een opaalblauwe lucht met vriendelijke lentewolkjes. Het is alsof er boven ons een schuifdak wordt geopend.
Een minuut later heeft het landschap een metamorfose ondergaan. De pijpenstrovlakte is goudgeel betoverd, het meer kleurt diepblauw met aan de randen rossige randen van veenpluis. Zilverwitte berkenstammen tekenen zich af tegen de donkere sparren; de fijne berkentwijgen verkleuren intens paars. Boven het veen zweeft een blauwe kiekendief, bijna wit als een zeemeeuw in de avondzon.
Ja, het licht kwam en heeft ons volkomen vervuld. Het jaar had niet mooier kunnen beginnen.

31 december. Oud en Nieuw
Oudjaar. Proberen om ongeschonden de nationale oliebollen- en vuurwerkdag door te komen. Morgen lonkt het nieuwe jaar 2020. Het klinkt nog onwennig, maar dit getal staat me wel aan.
De hoogste tijd om ook op deze site mijn nieuwjaarskaart te presenteren. Wat zou het trouwens mooi zijn om elkaar iedere dag een gelukkig jaar toe te wensen!

Sommigen vragen zich af wat dit kleurrijke plaatje eigenlijk voorstelt. In de kleine zwarte lettertjes onderaan wordt een tipje van de sluier opgelicht: ‘buxusmotten in fontein in Chatillon-en-Dois, France’. Een vakantiekiekje dus.
In september vierden Christine en ik tien dagen vakantie in de Drôme in het zuidoosten van Frankrijk. Het is een heerlijk heuvellandschap, bestrooid met antieke dorpen en stadjes. Een van die middeleeuwse plaatsjes is Chatillon-en-Dois. Op het centrale plein vloeit al eeuwen lang kristalhelder water uit een getemde bron in twee stenen bekkens. Onder het buisje waaruit het dunne waterstraaltje valt, groeien mossen op de permanent vochtige muur. Uit de verte leken er sneeuwvlokken aan vast te plakken, maar dichterbij gekomen bleken het buxusmotten te zijn die zich laafden aan het natte mos. De hele Drôme was na een extreem hete zomer gortdroog. Geen wonder dat de vlindertjes zo massaal deze kostbare bron bezochten.

In de bassins dreven op het wateroppervlak honderden dode buxusmotten. Ze vormden een wonderbaarlijke collage van parelmoer glanzende, witte vleugels met een zwart rouwrandje, samen met rode bloembladeren van de begonia’s aan de rand van het bekken en goudgele bladeren van een overhangende boom. Alles deinde zachtjes  op en neer op het ritme van de rimpelcirkels in het water.
Schoonheid is onsterfelijk.

7 november 2019. Uitzending over Schepping in Roeg op 9 november a.s.
Tijdens de PWD-excursie van 4 november j.l. zijn door Jan Dijk opnamen gemaakt voor het natuurprogramma Roeg van RTV Drenthe. De daarvan gemaakte collage wordt voor het eerst uitgezonden op 9 november a.s. om 17.10 uur en daarna een aantal malen herhaald.

Eef in gesprek met Jan Dijk van RTV Drenthe in Schepping op 4 november (foto Geert de Vries).

4 november 2019. Paddenstoelenexcursie in Schepping
Zoals ik al had verwacht heeft de vorst van vorige week de paddenstoelenpracht van de afgelopen tijd goeddeels weggevaagd. Veel paddenstoelen zijn net zo gevoelig voor vorst als dahlia’s. Vooral in de open terreingedeelten is de schade groot. Van de ‘klaprozenvelden’ vol Zwartwordende wasplaten resten nu slechts wat verschrompelde, zwarte lijken. Jammer voor de Paddenstoelen Werkgroep Drenthe, die hier vandaag voor het eerst in haar bestaan een officiële excursie houdt.

Zwartwordende wasplaat in verschillende stadia

Ondanks de gematigde mycologische verwachtingen komen er 22 deelnemers opdagen, sommigen gewoon uit nieuwsgierigheid naar Schepping.  Jan Dijk van RTV Drenthe is ook van de partij om een kleine rapportage te maken van deze happening voor het natuurprogramma Roeg. Het is al met al een prettig, enthousiast gezelschap. In gezapig mycologentempo doorkruisen we grote delen van het terrein en met name in de bosjes blijkt nog genoeg van onze gading te vinden. Daar groeien paddenstoelen enigszins beschut tegen de vorst omdat de meeste bomen nog goed in het blad zitten.
Het eindresultaat van onze expeditie overtreft mijn stoutste verwachtingen. Met een totaallijst van 180 soorten doet Schepping zijn faam als ‘mycologische hotspot’ eer aan. Dat komt mede door het grote aantal ogen dat hier vandaag rondkijkt. We vinden tal van bijzonderheden, ook een stuk of tien soorten die niet eerder in het terrein werden waargenomen. Daarover wordt bericht op de website van de Paddenstoelenwerkgroep Drenthe (https://paddenstoelenwerkgroepdrent.com). Maar daarnaast is het ook genieten van het mooie landschap, de schitterende herfstkleuren en van het even kleurrijke gezelschap.  Omstreeks 4 uur keren de laatste deelnemers huiswaarts, sommigen de paddenstoelenuitputting nabij. Al die vormen, kleuren, namen, indrukken. Duizelingwekkend soms.
Met een glaasje port in de aanslag kijk ik terug op een prachtige dag in goede harmonie.

Paddenstoelenexcursie op 4 november (foto Geert de Vries).

1 november 2019.  Vorst
Voor het slapen ga ik naar buiten om nog even wat frisse nachtlucht op te snuiven. Een weldadige stilte omhult me, wordt hoorbaar, tastbaar tot in mijn poriën. Ook de wind is gaan liggen, heeft zich neergelegd bij de stilte van deze nacht. Het enige geluid komt uit het gras, dat zachtjes knispert onder mijn voetstappen. En één keer de ijle kreet van een kerkuil, ver weg. Boven mijn hoofd fonkelen ontelbare sterretjes aan het heldere uitspansel. Met het uitademen blaas ik witte wolkjes die ongemerkt oplossen in het niets. In het schijnsel van mijn zaklamp zie ik de witte glinstering van fragiele rijp op de planten en het mos. Het vriest. De winter is in aantocht.
Dat blijkt ook als ik vanochtend de moestuin inloop. Gisterenmiddag stond er nog een fiere, manshoge haag van ouderwetse boerendahlia’s met frisgroen blad en roodwitte bloemen zo groot als theeschoteltjes. Nu hangt het loof er grauw en slap bij. De bloemen buigen zich nederig naar de grond, verlept en papperig. De schoonheid van uitbundig leven overgegaan in de schoonheid van vergankelijkheid.

11 oktober 2019. Hotspot
Vanaf vandaag is Schepping officieel een ‘paddenstoelenhotspot‘. Dat zit zo. De Nederlandse Mycologische Vereniging heeft onlangs het initiatief genomen om de belangrijkste gebieden voor paddenstoelen in ons land letterlijk op de kaart te zetten, in de hoop zo meer interesse te kweken voor het behoud van paddenstoelen en de voor hen belangrijke terreinen. Daartoe is het hele waarnemingenbestand van 2,5 miljoen waarnemingen geanalyseerd op het voorkomen van Rode-lijstsoorten. Op de Rode Lijst van paddenstoelen staan alle soorten die in Nederland verdwenen, bedreigd of zeer zeldzaam zijn. Hoe meer Rode-lijstsoorten in een bepaald gebied voorkomen, hoe ‘hotter de spot’.
Eerlijk gezegd voelt deze zwamcompetitie voor Schepping wel enigszins als ongevraagde deelname aan een miss Holland verkiezing of Eurovisie songfestival. Maar ja, een beetje trots op de uitverkiezing tot ‘hotspot’ kan ik niet ontkennen.
Zoals je merkt, zet ik het woord ‘hotspot’ tussen aanhalingstekens omdat ik de voorkeur geef aan een Nederlandse uitdrukking. ‘Topgebied’ bijvoorbeeld. Of het prachtige ‘kroonjuweel’, dat door Leo Jalink in 1999  voor belangrijke paddenstoelengebieden werd geïntroduceerd. Maar ja, in deze weinig romantische tijden kun je daar kennelijk niet meer mee aankomen bij natuurorganisaties. Jammer is dat. 
De 15 belangrijkste mycologische  ‘hotspots’ zijn vandaag officieel gepresenteerd tijdens een bijeenkomst in Schoorl, waarbij ik ook aanwezig was om een inleiding te houden. Schepping belandde in de top-15 dankzij 134 Rode-lijstsoorten. Opmerkelijk omdat het natuurgebied  nog jong is en omdat het met een oppervlak van 5,5 ha veruit het kleinste gebied is in de top-15. Maar laten we eerlijk zijn, Schepping is ook het terrein in Nederland dat het meest intensief is onderzocht. Waar elders doet een mycoloog vrijwel dagelijks zijn ronde?

28 september 2019. Herfst!
Eindelijk een paar regenbuien. En dan is het meteen volop herfst. Natte bladeren van de notenboom voor de deur, vluchten ganzen hoog in de lucht, en overal in Schepping schieten de paddenstoelen als paddenstoelen uit de grond, als paddenstoelen inderdaad. Twee heerlijke dagen heb ik door mijn kleine paradijs gezworven om alle paddenstoelen te noteren die ik zag. Het is mijn oude professie tenslotte. Meer dan 200 verschillende soorten vond ik op een postzegel land van 5 hectare. Ongelooflijk.
Het gaat niet alleen om het noteren van namen. Het is vooral ook genieten van de rijkdom aan vormen, kleuren en geuren; verrassende vondsten; ontmoetingen met oude bekenden. De meest opvallende paddenstoel is momenteel de Zwartwordende wasplaat, die bij duizenden de bekalkte gedeelten van het Nieuwe Land siert met felrode hoeden op slanke stelen. Prachtig in harmonie met de laatste paarsblauwe bloemen van de Blauwe knoop. De hellingen van Tao lijken hier en daar wel een klaprozenveld.

Zwartwordende wasplaten en bloeiende Blauwe knoop in Schepping

22 september 2019. Warme nachten, vlinders uit het zuiden
Vanavond terug gekomen van een tiendaagse vakantie in de Drome. Op een zonnige zomerdag volgt een abnormaal zoele, bewolkte avond voor deze tijd van het jaar. Ideaal voor nachtvlinders.
Nog voor het uitpakken van de auto zet ik twee lichtvallen op, een op het Vaderland, de andere bij de schuur. Het loont de moeite. Rond middernacht wijst de buitenthermometer nog 20 graden! Op het laken vertonen zich twee nieuwe nachtvlinders voor Schepping: de Maansikkeluil en de Witte-l-uil! Het zijn volgens de verspreidingskaarten van de Vlinderstichting in Drenthe allebei  grote zeldzaamheden, maar dit jaar zijn er meer waarnemingen. Waarschijnlijk rukken ze vanuit het zuiden geleidelijk noordwaarts op dankzij de warme, droge zomers van de afgelopen jaren. In het spoor van de inmiddels beruchte Eikenprocessierups…….

 
Maansikkeluil (links) en Witte-l-uil (rechts)

9 september 2019. Oerklanken
Ik was net een prullenbak aan het legen in de grijze container, toen in de verte een sonoor, vér dragende, telkens herhaalde roep klonk van een vogel: kruuuh……kruuuh…..kruuuh. Klanken die bij mij direct herinneringen oproepen aan uitgestrekte bossen met oeroude beuken en dennen. Bepaald niet aan plastic vuilnisbakken. Oerklanken. De lokroep van de Zwarte specht.
Even later zag ik de vogel de open ruimte boven Schepping oversteken; een zwart silhouet, scherp afgetekend tegen de blauwe lucht met hoge witte wolken. Een beetje onbeholpen roeiend door de lucht, alsof hij elk moment uit de hemel kon vallen. Je ziet daaraan dat deze specht niet gewend is aan open ruimtes.
Ik las in de Vogelatlas dat de Zwarte specht na zijn vestiging in ons land begin vorige eeuw niet welkom was. Hij werd schadelijk geacht voor de bosbouw omdat hij holen in dikke bomen hakt. Tja, hout is natuurlijk alleen voor ons, mensen, bestemd…
Zwarte spechten zijn erg honkvast en verlaten hun bossen vrijwel nooit. Alleen jonge vogels willen wel eens rondzwerven, op zoek naar een nieuw territorium. Bij mij is hij meer dan welkom, maar in Schepping heeft hij voorlopig weinig te zoeken bij gebrek aan woudreuzen.
Kom over een eeuw nog eens kijken, geluksvogel!

6 september 2019. De bonte was 
Vanmorgen had ik een bonte was gedraaid, maar vanavond kwam ik er achter dat ik had vergeten om het wasgoed te drogen te hangen. Vandaar dat ik om elf uur in het pikkedonker nog de wasmand naar buiten zeulde in de richting van de waslijn. Er gaat  immers niets boven buiten gedroogde, frisse was. Behalve natuurlijk als de buurboer toevallig net een giertank uitrijdt. Maar dat zou vannacht vast niet meer gebeuren.
Zoals zoveel nachten hoorde ik in de verte het mysterieuze rollertje van een kerkuil. Bijna jaarlijks broedt er een paar in de kapschuur van de buren en hij jaagt graag boven de graslanden achter mijn huis, zeker in een goed veldmuizenjaar zoals nu. Ik wilde net een spijkerbroek aan de hoogste waslijn hangen, toen de schrille kreet van de uil wel heel dichtbij klonk. Opeens dook zijn vliegende silhouet vlak voor me uit het duister op, zwarter dan de nacht, geruisloos. Hij had zich blijkbaar voorgenomen om neer te strijken op een paal van de waslijn, een goed uitkijkpunt. Nu landde hij bijna op mijn omhoog gestrekte arm.
Even een kleine, soepele zwenking noordwaarts en de kerkuil was opgelost in de nachthemel. Alsof hij er nooit geweest was.

4 september 2019. Spinnetje
Daar zit ie. Pardoes midden op de tegels van de gang. De schrik van menige huisvrouw, zelfs van veel geëmancipeerde exemplaren met een stoere feministische  inborst. Een Gewone huisspin wil nog wel eens een gilletje ontlokken. Wat een joekel is dit met een spanwijdte van een centimeter of acht! Voor de foto heb ik er voorzichtig een punaise naast gelegd met een doorsnede van 1cm.
Zulke langpoten zijn mannetjes, heb ik geleerd. Gewoonlijk houden ze de wacht bij een slordig web, ergens in een donker hoekje onder een kast. Maar in de herfst verlaten ze hun schuilplaats, want dan gaan de heren op vrijersvoeten. Met gevaar voor eigen leven, want na de geslachtsdaad wordt menig minnaar door zijn geliefde met smaak opgepeuzeld. Soms gebeurt dat zelfs al voor het minnespel.
Dan heb je als spinnenman toch een beetje voor niets geleefd.

     

3 september 2019. Buxusmot
Vannacht landde er een vrij grote, opvallend brede vlinder op het verlichte raam van de woonkamer. Nieuwsgierig geworden ging ik naar buiten met een zaklamp om het diertje van boven te bezichtigen. Het bleek een deftige schoonheid: witte vleugels met een parelmoerglans, langs de buitenrand gezoomd met een brede zwarte band. Het signalement van de beruchte buxusmot. Zijn slechte reputatie heeft hij niet te danken aan de vlinder, maar aan de rupsen die buxusheggen helemaal kaalvreten, waardoor de struikjes vaak het loodje leggen, evenals de meeste buxuskwekers. Echte rupsjes-nooit-genoeg dus!

De buxusmot is een exoot, ‘per ongeluk’ geïmporteerd uit Zuidoost-Azië en in ons land voor het eerst in 2007 gesignaleerd. Hij heeft inmiddels grote delen van Zuid- en West-Nederland gekoloniseerd, maar in Drenthe is het nog een schaarse gast. Op de verspreidingskaart van de website Microvlinders staan slechts drie stipjes in de provincie, bij Diever en ten noorden van Emmen. Daar komt nu dus Beilen bij. Ik ben benieuwd of mijn bescheiden buxushaagje bij de notenboom binnenkort ook wordt belaagd door de vraatzuchtige rupsen van deze prachtmot!

31 augustus 2019. Dag zomer….
Deze zomerse zomer heeft waardig afscheid genomen. Nog één keer zo’n zonovergoten dag waarop het kwik hier steeg tot net boven de 30 graden. Heerlijk om de weldadige warmte op mijn huid te ervaren en door mijn lijf te voelen stromen. Tussen de buitenklussen door af en toe even afkoelen in het Kristalmeer, in gezelschap van de laatste watersnuffels; tere, helderblauwe libellen die af en toe mijn hand als uitkijkpost gebruiken. Door de aanhoudende droogte is zwemmen bijna onmogelijk geworden, voor het eerst in de 44 jaren dat ik hier woon. Vanuit het water kijk ik op tegen hoge, onbegroeide oevers die gewoonlijk onder water staan.

Grote delen van het Kristalmeer zijn kalrood gekleurd, alsof er een bus menie is leeg gekieperd. Het is echter geen verf, en ook geen tomatensoep, maar een of andere alg die zo fel van kleur is.
De zomerhitte werd in de nacht naar 1 september verdreven door een flinke onweersbui met krachtige donderslagen. 15 Mm in de regenmeter. Nooit genoeg, maar buitengewoon welkom voor alle wezens die hier snakken naar water.

19 augustus 2019. Sjamanen en stamoudsten in Drenthe
Gisterenavond ben ik terug gekeerd van de Kiva bijeenkomst na drie overnachtingen in mijn koepeltentje onder een oude eik op de natuurcamping Maria-Hoeve. Het anders zo rustige bos werd vier dagen in beslag genomen door zo’n 500 kampeerders in tenten en busjes, de meesten uit Nederland, maar ook uit Duitsland, Engeland, Frankrijk en Spanje. Het spirituele centrum van deze happening werd gevormd door de kiva, oorspronkelijk een ondergrondse, ronde, sacrale ruimte van de Hopi indianen. Hier had de kiva de vorm aangenomen van een ronde zandkuil met een doorsnede van zo’n 20 meter, omgeven door oud beukenbos. Een waardige ceremoniële plek. De kuil was omgeven door lage aarden wallen, waarop toeschouwers konden plaatsnemen.

Doel van deze jaarlijkse kiva bijeenkomsten is het bevorderen van harmonie tussen mens en natuur en tussen mensen onderling, ofwel: aandacht voor Moeder Aarde en voor elkaar. De voorgangers in gebed, rituelen, dans en gezang zijn daarbij stamoudsten, sjamanen en wijzen. Zij kunnen putten uit rijke tradities en staan in het algemeen dichter bij de natuur dan wij, bewoners van aangeharkt en verstedelijkt West-Europa. In Mariahoeve waren alle continenten en alle huidskleuren vertegenwoordigd. Van Maori uit Nieuw-Zeeland en Aboriginals uit Australië  tot bewoners van de Mongoolse steppen, Soefi dansers uit Turkije, indianen uit Brazilië en Mexico, een Hopi uit Arizona, diepzwarte mannen uit Nigeria, papoea’s uit het voormalige Nieuw-Guinea en sjamanen uit Noorwegen, Lapland en Oostenrijk.
De sfeer onder de bezoekers was open, ontspannen en hulpvaardig. ’s Avonds werd er  muziek gemaakt en gedanst rond de kampvuren. Het was mooi om een paar dagen de  saamhorigheid van een zo diverse groep mensen te ervaren, alsof we allemaal tot dezelfde stam behoren, stamverwanten zijn. En dat is eigenlijk ook zo, maar in de waan van alledag zijn we dat ook zo weer vergeten….
Naar aanleiding van de kiva bijeenkomst heb ik ook twee columns geschreven. Zie de pagina ‘columns natuurbeleving’.

14 augustus 2019. Jarig
Vandaag vier ik mijn 71e verjaardag. Een mooie gelegenheid om mijn website in wording, tot nu toe privé, aan de buitenwereld te presenteren. Het slot eraf; het hek open!
Deze verjaardag is voor mij helemaal speciaal omdat ik vanmiddag voor vier dagen met een tentje afreis naar camping Maria-Hoeve bij Papenvoort voor een internationale ‘Roots of the earth Kiva-gathering’. Daar komen sjamanen uit verschillende delen van de wereld bijeen om hun ceremonieën en hun wijsheid te delen met de deelnemers. Ik ben uitermate benieuwd hoe ik deze happening zal ervaren.

13 augustus 2019. Nomaden met tere vleugels 
Vandaag was bij de periodieke vlindertelling in Schepping de Distelvlinder veruit de talrijkste soort met 34 exemplaren. Schitterend, die oranje zwevers en zwalkers boven de bloemenwei. Ze zaten vaak op de warmste plekken in groepjes bijeen  te snoepen van de nectar van duifkruid en knoopkruid. Deze verse vlinders zijn de nazaten van de golf distelvlinders die in mei uit Noord-Afrika naar West-Europa trok en die hier meestal zwaar gehavend en uitgeput arriveerden.
Deze trekvlinder mag het dan dit jaar goed doen; voor zijn inheemse verwanten geldt dat bepaald niet. Eén atalanta, maar geen spoor van dagpauwoog, kleine vos, landkaartje of gehakkelde aurelia. Dat was alles vandaag.

8 augustus 2019. De eerste Cantharellus
Vandaag heb ik de nieuwsbrief van de Paddestoelen Werkgroep Drenthe afgerond en naar leden en belangstellenden verzonden. De nieuwsbrief is ook te vinden op de website van de PWD,  https://paddenstoelenwerkgroepdrent.com/. In overleg met Rob Chrispijn heeft de nieuwsbrief nu een titel gekregen: Cantharellus. Een mooie, leuke en lekkere paddenstoel, typisch voor Drenthe. Wat wil je nog meer?
Fijn dat die klus nu geklaard is. Elk jaar opnieuw is het een vreemde onderbreking van het zomerse buitenleven.

3 augustus 2019. In bad met heel veel juffers
Me even onderdompelen in de verrukkelijke zomersfeer in het Kristalmeer. Talloze blauwe waterjuffertjes dansen boven het wateroppervlak, schrijven bladmuziek op de stengels van de waterbies. Terwijl ik zo badderde kwamen alle zwaluwen uit het dorp een kijkje nemen, zo’n 40 in totaal. Ze scheerden laag over het water om te drinken of beestjes van het oppervlak te pikken. Als op afspraak cirkelden ze plotsklaps omhoog om op te lossen in de hoge blauwe lucht.

28 juli 2019. Oranje boven
In de stinzenbosjes van Schepping heeft de Gevlekte aronskelk dit voorjaar rijk gebloeid. Nu is het resultaat daarvan zichtbaar in de vorm van trosjes oranjerode bessen, dicht opeen gepakt aan de top van een kale groene steel. De bladeren van de aronskelk zijn al lang vergaan. Gewoonlijk vallen de bessenknotsjes niet zo op omdat ze schuil gaan tussen het loof van zevenblad en gevlekte dovenetel. Door de droogte zijn die planten bovengronds vrijwel afgestorven, zodat de bessen nu licht lijken te geven onder het schaduwrijke zomergroen van hazelaars. Je zou zeggen dat zulke opvallende bessen gemaakt zijn voor verspreiding door vogels. Ik heb nog nooit gezien dat ze gegeten werden en ze vallen na verloop van tijd gewoon op de grond. Dan kunnen ze kennelijk wel kiemen, getuige de jonge planten die her en der opslaan.

25 juli 2019. Hitterecord
Het temperatuurrecord van gisteren (ruim 39 graden) is nu alweer gebroken. En hoe! Bij Gilze-Rijen werd 40,7 graden gemeten, meer dan 2 graden boven het aloude record van 1944 in Warnsveld. Saharatemperaturen in ons kikkerlandje. Ongelooflijk en verontrustend.
Het hitterecord was voor de tweede achtereenvolgende dag goed voor de opening van het NOS journaal. Er werden mensen in de omgeving van de heetste plek in ons land gevraagd wat ze van deze temperatuur vonden. Iedereen vond het wel best zo, in een ligstoel in de schaduw van een parasol of aan de rand van het zwembad, een koel biertje bij de hand. Niemand die zich zorgen maakte over toekomstige zomers, de natuur, de grondwaterstand, de groei van gewassen…. Lang leve de lol en het onbewuste!
Mijn tuinthermometer bleef trouwens steken bij 39 graden. Toch warm genoeg voor een lauw leembad in het Kristalmeer en daarna een koele douche onder het watervalletje in de rotstuin. Voor het eerst dat ik van die mogelijkheid gebruik heb gemaakt. Het is een flinke plens op je kop.

20 juli 2019. Regendans
Eindelijk is mijn gebed verhoord en is ook hier een flinke bui gevallen. 12 mm in de regenmeter. De planten fleuren er zienderogen van op. Uit dankbaarheid heb ik bij het vallen van de avond een regendansje uitgevoerd aan de voet van de linde op Tao. En jawel, uit een onnozel wolkje dat normaal niets zou los laten, vielen dikke druppels naar de dorstige aarde. Even maar….

16 juli 2019. Deksel op de put
Eindelijk ben ik er toe gekomen om de deksel te gaan plaatsen op de dit voorjaar gemestselde waterput op het landje van Moed. Christine en ik hadden na veel hersenbrekens een oplossing bedacht om te voorkomen dat onbevoegden de deksel zouden verwijderen. Hij wordt op zijn plaats gehouden door een metalen pin die aan één kant in de al aanwezige oude biels is geboord en aan de andere kant met een hangslotje aan een nieuwe houten paal vastzit. Doordat er vier blokjes hout onder de deksel zijn gelijmd die in de opening van de put passen, kan hij niet worden verschoven. Voor alle zekerheid is de nieuwe paal ook nog eens geplaatst in een betonnen voet.
Tot nu toe was de put provisorisch afgedekt met een slordig dekzeil met daarop een afgedankte pallet. Het is een hele verbetering dat die nu vervangen zijn en een grote geruststelling dat mensen en dieren niet meer in de put kunnen vallen. Tenzij ze er héél véél moeite voor doen…..

15 juli 2019. Wat een schat!
Dagelijks ga ik een kijkje nemen bij de pluizige schatjes die nu in het Kristalmeer rondzwemmen. Toen ik terugkeerde van het uitzichtpunt op de steilwand had ik een intieme ontmoeting met een ander gevederd vriendje. Op iets meer dan een armlengte van me vandaan zat een jonge appelvink in het gras. Het beestje was vermoedelijk pas uitgevlogen. Van de oudervogels was geen spoor te bekennen.
De vogel keek me met zijn felle kraaloogjes wat verbaasd en argwanig aan, maar maakte geen aanstalten om weg te vliegen of te lopen. Misschien vertrouwde hij wel op zijn schutkleur, want zijn verenkleed wijkt sterk af van dat van een volwassen appelvink. De kop is groenig geel in plaats van roestbruin en het zwarte slabbetje onder de snavel  ontbreekt. De borst van dit jonkie was niet rozebruin, maar bleekgeel met donkerder vlekjes. De enorme snavel, het handelsmerk van appelvinken, was al wel prominent aanwezig.

12 juli 2019. Loodgrijs

Met enige jaloezie hoorde ik dat Assen, 14 km noordelijker, even blank stond door een geweldige hoosbui. De bijbehorende loodgrijze luchten en donderslagen waren in Holthe heel dichtbij, maar ik moet het doen met 1,5 mm in de regenmeter. Dus sproeien maar weer, want alles rondom het huis snakt naar water.

11 juli 2019. Drijvende donsjes
Het wordt druk in het Kristalmeer. Vanmorgen hadden de families dodaars en brandgans ineens gezelschap van een moeder kuifeend met zes prachtige bruine donsjes. Ze maken een zeer knuffelbare indruk!
De laatste jaren broedt er altijd wel een kuifeend op het eilandje in het Kristalmeer. In mei zwemmen er dan een of meer paartjes rond. Op een gegeven moment verdwijnt het mannetje vermoedelijk naar een gezellig kuifeendenresort op een grotere plas. Het vrouwtje is nog wel geregeld op het Kristalmeer te zien, maar is een stuk schichtiger geworden. Eind juni lijkt ook zij verdwenen. In werkelijkheid zit ze dan vast op haar nest op het eilandje in het Kristalmeer, verscholen onder de dichte kruipwilg. Een paar jaar geleden stond ik bijna op een nest toen ik berkjes van het eilandje verwijderde. Het eendje vloog letterlijk onder mijn voet vandaan, maar heeft toen toch de eieren uitgebroed. Dapper.
En dan zijn er opeens jonkies in het water. Steevast in juli. De kuifeend is kennelijk een laatbroeder.

8 juli 2019. Late lente
Zomaar in hartje zomer lente in de plas. Er zwemt vanochtend een trots paartje brandganzen in het Kristalmeer met vijf schattige donzen kuikentjes. Ze zat al weken daar op het eilandje te broeden, meestal onzichtbaar tussen de kruipwilg, maar soms met haar kop er net bovenuit stekend. Ik vermoedde dat de eieren al over datum waren en niet zouden uitkomen, maar dat bleek allerminst waar.

Nog verrassender was dat er tegelijkertijd een moeder dodaars rondzwom met vier prachtige, piepkleine kuikentjes. Ik had de afgelopen maanden af en toe wel eens een glimp van een dodaars gezien en een week of twee geleden zat er eentje midden in de nacht luidkeels te lachen. Ik veronderstelde echter dat het om een achtergebleven eenling ging.